Morgunblaðið - 01.05.2003, Blaðsíða 6

Í
GÆR var frumsýnd í 93 löndum banda-
ríska kvikmyndin X-Men 2, þar á með-
al hér á Íslandi. Talið er að myndin
muni setja aðsóknarmet, enda valinn
maður í hverju rúmi í leikaraliðinu auk
þess sem fyrri myndin naut talsverðra vin-
sælda. Það hve myndin er frumsýnd á mörgum
stöðum á sama tíma ber vitni um hve alvarlega
kvikmyndaframleiðendur eru farnir að taka
þeirri ógn sem iðnaðinum stafar af ólöglegri af-
ritun bíómynda og dreifingu þeirra, hvort held-
ur er á götunni eða yfir Netið.
Sagt er að framleiðendur X-Men vonist til
þess að draga verulega úr ólöglegri afritun
kvikmyndarinnar með svo almennri frumsýn-
ingu. Hér á landi er víða í fyrirtækjum að finna
banka sem starfsmenn geta sótt nýjustu bíó-
myndirnar og sjónvarpsþættina frítt. Í mennta-
kerfinu veður slík starfsemi einnig uppi, að því
er Hallgrímur Kristinsson hjá Samtökum
myndefnaútgefenda heldur fram.
Ólöglegar útgáfur kvikmynda og tónlistar-
diska, svokallaðar sjóræningjaútgáfur, verða til
þannig að frumeintakið er keypt, það er afritað
og sá sem afritaði selur eða gefur efnið til
þriðja aðila án þess að höfundur eða rétthafi
efnisins fái nokkuð fyrir sinn snúð. Á síðustu
árum hefur þessi iðja breyst á þann veg að með
tilkomu Netsins og háþróaðrar tölvutækni
verður sífellt auðveldara að afrita efni og dreifa
því og þarf ekki atvinnumann til. Einstaklingar
á heimilum geta með tiltölulega lítilli fyrirhöfn
staðið fyrir mjög umfangsmikilli miðlun efnis,
hvort sem þeir veita öðrum aðgang að því eða
kjósa að selja það áfram.
Frá Napster til Kazaa
Eitt sinn var til vefsvæði sem hét Napster.com
og naut gríðarlegra vinsælda. Tónlistarfram-
leiðendum tókst að koma því á kné, enda var
þar um að ræða miðlæga vistun efnis. Í dag
hinsvegar er ekki um það að ræða að efnið,
hvort heldur er tónlist, kvikmyndir, hugbún-
aður, leikir eða annað, sé vistað miðlægt heldur
sækja notendur efnið einfaldlega í tölvur hver
annars með hjálp hugbúnaðar sem vinsælar
síður eins og Grokster, Morpheus, Kazaa og
fleiri bjóða upp á. Þessi tækni sem hér er talað
um er svokölluð P2P, eða Peer to Peer tækni.
Engu skiptir hvar notendur eru staddir í heim-
inum, enda Netið alþjóðlegt fyrirbæri. Fyrir Ís-
lendinga gæti þó skipt máli að geta hlaðið efni
niður af öðrum íslenskum tölvum, því ekki þarf
að greiða fyrir niðurhal innanlands. Sé tekið
efni erlendis frá kostar aukalega hvert mega-
bæti umfram kvóta. Á Íslandi er komin upp vef-
síða sömu ættar og Kazaa sem skiljanlega nýt-
ur síaukinna vinsælda af fyrrgreindum
ástæðum og er hún nú þegar orðin þyrnir í aug-
um hérlendra dreifingaraðila á tónlist og kvik-
myndum, enda birtir hún leiðbeiningar um það
hvar hægt er að finna efni á tölvum hér innan-
lands.
Tónlistarframleiðendur og kvikmyndafram-
leiðendur reyna hvað þeir geta að koma þessum
síðum fyrir kattarnef, en hafa ekki haft erindi
sem erfiði. Í síðustu viku féll dómur í Banda-
ríkjunum þar sem segir að eigendur Grokster
og Morpheus séu ekki ábyrgir fyrir höfund-
arréttarbrotum sem verða vegna þess að fólk
notar hugbúnað þeirra til að skiptast á hugbún-
aði. Dómnum hafa unnendur þessarar tækni
fagnað en sá fögnuður gæti snúist upp í and-
hverfu sína ákveði framleiðendur að snúa sér
að notendunum sjálfum, en það eru jú þeir sem
eru að skiptast á efninu án þess að útgefandinn
fái grænan eyri í sinn vasa. Talið er að það
verði framhald málsins, í það minnsta muni tón-
listar- og kvikmyndaframleiðendurnir fara á
eftir stórtækustu dreifingaraðilunum.
Nýlega féll annar dómur í Bandaríkjunum
ll FRÉTTASKÝRING Afritun og ólögleg dreifing DVD
sem snerist um að RIAA, Recording Ind-
ustry Association of America, fékk leyfi til
að fá gefnar upp IP-tölur (IP-tala er tala
sem hver tölva er með á Netinu og notuð til
þess að aðgreina þær á Netinu og innraneti
og eiga samskipti í gegnum TCP/IP) hjá að-
ilum sem væru að hlaða efni niður með astoð
Kazaa. IP-tölurnar verða síðan notaðar til að
rekja það hver er að hlaða niður ólöglegu
efni og hugsanlega má eiga von á
kærumálum í kjölfarið þar sem
þeir sem dreifa efninu yrðu
kærðir. Þar með er þó aðeins
hálfur sigur unninn því
„tölvuþrjótarnir“ eru og
hafa alltaf verið mun snarari
í snúningum en fyrirtæki og
samtök í þessum greinum. Nú
þegar eru komnar upp síður þar
sem ómögulegt er að sjá hvaða IP-
tala er að hlaða hvaða efni niður. Þar
með getur rétthafinn ekki fundið
niðurhalsglaða einstaklinga í
fjöru, nema með öðrum meðölum.
Íslenskt þjóðfélag hefur ADSL-væðst,
þ.e. hraðinn, sem fólk hefur á
Netinu og auðveldar því að hlaða
efni niður með skjótum hætti,
hefur almennt aukist til muna.
Það ásamt lítilli vitund manna
um lögmæti þess sem þeir gera
auðveldar útbreiðslu þessa at-
hæfis. Þeir sem vilja sjálfir afrita
frumútgáfur geta það auðveldlega því einfalt er
að nálgast forrit á Netinu sem gerir notendum
kleift að sniðganga afritunarvörn á DVD-disk-
um og þannig geta menn auðveldlega afritað
diskinn. Kvikmyndaframleiðendur hafa höfðað
mál oftar en einu sinni gegn framleiðendum
slíkra forrita, og síðast í janúar sl. gekk dómur í
Noregi þar sem svokallaður DVD Jon, réttu
nafni Jon Johansen, 19 ára gamall, var sýkn-
aður af ákæru um brot á lögum um lögverndun
upplýsinga en pilturinn þróaði forrit þegar
hann var 15 ára sem gerði honum kleift að
horfa á læsta DVD-mynddiska í tölvu sinni.
Pilturinn setti forritið einnig á Netið þar sem
allir gátu nálgast það og hafa þúsundir manna
notfært sér þann möguleika. Í úrskurði dóms-
ins segir að ekki sé hægt að dæma menn fyrir
að brjótast inn í eigin eigur og engar sannanir
væru fyrir því að Johansen eða aðrir hefðu not-
að forritið til að komast yfir „sjóræningjaútgáf-
ur“ af kvikmyndum. Komst dómurinn að þeirri
niðurstöðu, að ef einhver keypti DVD-mynd-
disk sem hefði verið framleiddur með löglegum
hætti, hefði hann yfirráðarétt yfir myndinni,
jafnvel þótt diskarnir væru spilaðir með öðrum
hætti en framleiðendurnir hefðu séð fyrir.
Þó að hér hafi nær eingöngu verið fjallað um
þá sem berjast gegn þessu athæfi eru margir
sem telja að málið snúist um lýðræði og frelsi
og segja að hömlur á þessu sviði séu ritskoðun.
Aðrir halda því jafnframt fram, meira að segja
margir listamenn sem margur myndi telja að
töpuðu á öllu saman, að allt þetta flæði tónlistar
og mynda á milli fólks, stuðli einfaldlega að
meiri sölu og hærri tekjum þegar allt kemur til
alls og eru til dæmi þar um einnig.
Árið 2001 voru 3,1 milljón eintök af vídeó-
spólum leigð út hér á Íslandi, þar af voru DVD-
mynddiskar 130.000. Hver Íslendingur fór að
jafnaði 5,3 sinnum í bíó árið 2001. Engar tölur
eru til um hvort afritun og dreifing á þessu efni
sé að minnka þessa köku en áhugavert verður
að fylgjast með þróuninni á komandi árum.
Skera upp herör
Hallgrímur Kristinsson hjá SMÁÍS, segir að
samtökin séu farin að líta þessa ógn mjög alvar-
legum augum. Hann segir SMÁÍS í mikilli end-
Veður upp
menntakerf
Afritun og fölsun hugverka og listaverka hefur löngum verið
vandamál sem listamenn og framleiðendur hafa þurft að
glíma við. Þóroddur Bjarnason segir að kvikmyndaframleið-
endur standi frammi fyrir vaxandi vanda vegna ólöglegrar
afritunar og dreifingar á kvikmyndum.
6 B FIMMTUDAGUR 1. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
























































































NVIÐSKIPTI/ATHAFNALÍF
Ávöxtun hans hefur verið ævintýraleg. 100 dala fjárfesting árið
1956 var þrjátíu árum síðar orðin að 25 milljónum dala. Það er
því ekki að furða að aðferðir hans hafi vakið athygli.
Fjárfestingar geta verið vara-
samar og sumir frá slæma ráðgjöf
FYRIR nokkrum árum var Mary Meek-
er, fjárfestingarráðgjafi hjá Morgan Stanl-
ey, tíður gestur í fjölmiðlum, enda var mik-
il eftirspurn eftir sérþekkingu hennar um
fyrirtæki tengd veraldarvefnum. Í dag hins
vegar fer mestur tími hennar í að verjast
lögsóknum vegna ráðgjafar sinnar, sem
margir telja nú að hafi verið vafasöm.
Sömu sögu má segja um marga fjárfesta,
en oft eru rökin fyrir því að mæla með
sjóði, sem einfaldlega endurspeglar vísitöl-
ur, þau að fjárfestar veðja á víxl á góðan og
slæman hest sem leiðir til að heildarávöxt-
un er ekki hærri en meðaltalsávöxtun til
lengri tíma. Nokkrir fjárfestar falla þó ekki
innan þessa ramma heldur hafa árum sam-
an ávaxtað pund sitt og annarra betur en
markaðurinn í heild og því vart hægt að
telja það tilviljun eða heppni. Þekktasti
slíki fjárfestirinn í dag er Warren Edward
Buffett. Hann fæddist í lok ágústmánaðar
árið 1930, enda hafði faðir hans trúlega
nægan tíma heima fyrir eftir hrun mark-
aðarins haustið 1929. Buffett er meðal rík-
ustu manna heimsins og hefur byggt upp
auð sinn nánast eingöngu með fjárfest-
ingum. Ávöxtun hans hefur verið ævintýra-
leg. 100 dala fjárfesting árið 1956 var þrjá-
tíu árum síðar orðin að 25 milljónum dala.
Það er því ekki að furða að margir hafa í
gegnum tíðina veitt fjárfestingaraðferðum
hans athygli. Buffett hefur aldrei skrifað
bók um fjárfestingar almennt eða fjárfest-
ingarstefnu sína, þó svo að hann hafi veitt
læriföður sínum, Benjamin Graham, aðstoð
við uppfærslur á sígildri bók hans The Int-
elligent Investor. Buffett gefur árlega álit
sitt á fjárfestingum í ársskýrslu fjárfest-
ingarfyrirtækis síns, Berkshire Hathaway,
sem er nánast skyldulesning fyrir alla fjár-
festa ár hvert (www.berkshire-
hathaway.com). Buffett nam flest allt sem
skipti máli varðandi hlutabréfafjárfesting-
ar hjá Graham frá megindlegu (quantit-
ative) sjónarmiði. Hvað eigindlega (qualit-
ative) hlið fjárfestingar varðar hefur
Buffett lært mest af fræðum Philips A.
Fishers en bók hans, Common Stocks and
Uncommon Profits, er gjarnan sögð vera
mikilvægasta rit á þeim vettvangi. Buffett
hefur látið hafa eftir sér að hann sé 85%
Graham og 15% Fisher í fjárfestingum sín-
um og því er vert fyrir áhugasama að
kanna þau verk. Einnig hafa margar bækur
verið skrifaðar um Buffett sjálfan. Þær
fjalla gjarnan um fjárfestingaraðferðir
hans eða eru nokkurs konar ævisögur hans.
Ein af þekktari slíkum bókum er The
Warren Buffett Way eftir Robert G. Hag-
strom, Jr., en hún samræmir að stórum
hluta megindlegar og eigindlegar hliðar
Buffetts. Í fyrri hluta bókarinnar er farið
yfir helstu þætti þess sem mótuðu bæði
manninn og fjárfestinn Warren Buffett en
auk þess er litið til fjárfestingaraðferða
hans, þ.e. hvaða þættir skipta mestu máli
og þá ekki síður hvaða þætti hann lætur
ekki hafa áhrif á ákvarðanir sínar. Skil-
merkilega kemur fram sú hugsun á bakvið
heimspeki Buffetts að ekki sé í raun verið
að fjárfesta í hlutabréfum heldur í fyr-
irtækjunum sjálfum. Þannig lætur Buffett
sig engu varða væntingar manna um efna-
hagshorfur eða hlutabréfamarkaði al-
mennt. Ef fyrirtækin eru sterk á sínu sviði
og fást á viðunandi verði kemur hagnaður
þeirra til með að aukast mikið og virði að
fylgja eftir í svipuðum hlutföllum, þó svo að
markaðsvirði þeirra geti sveiflast töluvert.
Að mati Buffetts veita slíkar sveiflur hluta-
bréfa oft tækifæri til að fjárfesta í góðum
fyrirtækjum sem lenda óhjákvæmilega í
samdrætti öðru hverju. Hagstrom setur
upp með skipulögðum og einföldum hætti
helstu mælikvarða sem Buffett lítur á við
mat á fjárfestingum, svo sem atvinnugrein
fyrirtækis, hæfni stjórnenda þess, efna-
hags- og rekstrarstöðu þess og síðast en
ekki síst raunverulegt virði þess að hans
mati og hvort markaðsvirði þess geri fyr-
irtækið að vænlegum fjárfestingarkosti.
Síðari hluti bókarinnar fer að mestu í að
fjalla um helstu fjárfestingar Buffetts upp-
úr áttunda áratugnum. Margt af þeirri um-
fjöllun er áhugavert, meðal annars þegar
fjallað er um mælikvarða Buffetts við fjár-
festingar og söguna að baki þeim. Umfjöll-
unin varpar ljósi á þá staðreynd að Buffett
hefur smám saman aðhyllst eigindleg fræði
Fishers meira en hann hefur viðurkennt,
enda hafa bestu fjárfestingar hans að
mestu leyti snúið að fjárfestingum í fyr-
irtækjum í einföldum rekstri, með góða
stjórnendur og annaðhvort með sterk vöru-
merki (Coca-Cola og Gillette) eða lág
kostnaðarhlutföll (GEICO og Freddie Mac)
í samanburði við keppinauta. Umfjöllun
Hagstroms skortir þó samhæfingu. Oft
virðast mælikvarðar Buffetts við fjárfest-
ingar stangast á í umfjöllun Hagstroms.
Útreikningur á virði fyrirtækja á þeim
tíma sem Buffett fjárfesti í þeim virðist á
tíðum vera meira samkvæmt hentugleika
til að réttlæta þær fjárfestingar í stað þess
að sýna fram á ákveðna stefnu við ákvörð-
un fjárfestinga. Jafnvel misheppnaðar fjár-
festingar Buffetts eru að einhverju leyti
réttlættar af Hagstrom. Ein af megin-
ástæðum þess að Buffett fjárfesti t.d. í Sal-
omon á sínum tíma segir Hagstrom að hafi
verið álit Buffetts á forstjóra þess, John
Gutfreund, sem hugsaði fyrst og fremst um
hag hluthafa fyrirtækisins. Hver sem hefur
lesið Liar’s Poker eftir Michael Lewis veit
að lítið vit var í þeirri fjárfestingu á sínum
tíma enda rekstur fyrirtækisins í molum og
Gutfreund fyrst og fremst að hugsa um
eigin hag. Auk þess er óljóst hvað það var
sem stuðlaði að því að Buffett fjárfesti mik-
ið í ákveðnum fyrirtækjum umfram önnur,
enda ófá fyrirtæki sem hafa uppfyllt öll
skilyrði Buffetts til fjárfestinga í gegnum
tíðina og skilað mjög góðri ávöxtun.
Þessir ókostir eru að hluta til komnir
vegna þess að bókin er bæði söguleg heim-
ild um Buffett og vegvísir um fjárfesting-
araðferðir hans, en túlkar hvorugt atriðið
fyllilega. Auk þess kemur fram að ekki var
haft samband við Buffett sjálfan við vinnslu
bókarinnar heldur að stórum hluta stuðst
við ársskýrslur Berkshire Hathaway. Því
er The Warren Buffett Way forvitnilegur
lestur um þekktasta fjárfesti í dag en segir
aðeins hálfa söguna á bakvið goðsögn í lif-
anda lífi.
ll FJÁRFESTINGAR Már Wolfgang Mixa
Ráð eða óráð
mixa@sph.is
„Þegar Buffett fjárfestir í hlutabréfum beinist athygli
hans að tveimur einföldum breytum: Verðinu á fyrirtæk-
inu og virði þess,“ segir í bókinni The Warren Buffett Way
eftir Robert G. Hagstrom, Jr.