Morgunblaðið - 26.06.2003, Blaðsíða 4

4 B FIMMTUDAGUR 26. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ



























































































NVIÐSKIPTI MENNING
Helmingur fyrirtækja í gamalgrónu Dow Jones hlutabréfavísitöl-
unni hafa hækkað um 40% eða meira á fáum vikum. Hins vegar
getur reynst erfitt að skýra ástæður þessarar hækkunar.
Tímasetning sveiflna á hlutabréfa-
markaði eru ónákvæm vísindi
F
JÁRMÖGNUN listar og menn-
ingar í landinu er og hefur síð-
ustu ár og áratugi verið að
langmestu leyti á höndum hins
opinbera. Á árinu 2001 reiddi
ríkið af hendi 9,2 milljarða króna til menn-
ingarmála, framlag borgarsjóðs til menn-
ingarmála var rúmur milljarður á árinu
2001, þegar frá hafa verið dregnar 105 millj-
óna króna sértekjur menningarinnar, og
upphæðin sem Akureyrarbær greiddi til að
halda úti menningarstarfsemi í bænum á
árinu 2001, að frátöldum sértekjum, voru
148 milljónir króna.
Atvinnulífið hefur komið að málaflokkn-
um með mismunandi hætti, einkum í formi
úthlutana styrkja úr menningarsjóðum án
þess að þá sé ætlast til þess sérstaklega að
menningarðilar sem styrkina hljóta haldi
nafni gefandans sérstaklega á lofti. Erlendis
hafa fyrirtæki í atvinnurekstri í síauknum
mæli séð sér hag af því að stofna til við-
skiptasambanda við aðila í menningarlífinu
með svokölluðum kostunarsamningum og
hefur þetta form í auknum mæli verið að
gera vart við sig á Íslandi. Íslandssími gerði
kostunarsamning við Listasafn Reykjavík-
ur, Íslandsbanki við Þjóðleikhúsið og Ný-
listasafnið, Landssímin og síðar Pharmaco
við Listasafn Íslands og Landsbankinn við
Íslenska dansflokkinn svo eitthvað sé nefnt.
Einnig er skemmst að minnast Reykjavíkur
Menningarborgar árið 2000 en þá komu til
sögunnar hinir svokölluðu máttarstólpar
Menningarborgarársins og reiddu af hendi
40 milljónir í líklega viðamesta kostunar-
samningi sem gerður he
menningarlífinu á Ísland
Sumarið í boði Tals
Kostun sem slík er þó ek
íslenskum markaði. Un
hefur fólk t.d. orðið vart
irtæki eigna sér tímabu
skrárliði í sjónvarpi og í
eignað sér hluti sem me
einn gæti átt. Skemmst
þegar Tal byrjaði að ko
sagði síðan að veðrið væ
varð sumarið í boði Tal
var það sjálfur 17. júní
eða reyndar Og Vodafon
heitir í dag.
Kostun hér á landi er
skónum sem endurspeg
lega í tilkynningu sem K
daginn þar sem harmað v
miðlar vildu ekki tala um
ina, og kölluðu hana
deildin héti ekki og hef
nafni. Hún hefði alltaf b
fyrirtækis; kostunarað
knattspyrnunnar er ne
kostunarfyrirbæri land
nafn deildarinnar í eyru
ber fyrir augu oft á dag a
knattspyrnumótið stend
Þó að menn verði va
unarsamninga við menn
um mæli þó, kannast sj
hlutanir úr hinum ýmsu
þegar hópmyndir af fó
skjal og blómvönd í hend
um. Eins og fram kemur
greininni við Leópold S
ráðgjafa, eru íslensk fyri
fá þeirra með það mikla
ingarmála, að þau geti l
menninguna svo einhv
helstu á þessu sviði eru b
kortafyrirtækin, tryggin
lögin, en sjóðir þessara
bæði til menningar- og lí
Morgunblaðið leitaði
frá nokkrum fyrirtæk
menninguna. Þar kemur
SPRON leggur 20 millj
og mannúðarmála á þe
SPRON fyrir skatta á sí
milljónum króna.
Hjá Íslandsbanka er
ingarsjóði fjórum sinni á
arupphæðin sem úthlut
króna. Hagnaður Ísland
nam 4.177 milljónum fyr
Hjá VÍS fengust þær u
hæð til menningarmála
Viðskipti v
menningu
Bresk fyrirtæki leggja menningunni til 14 milljarða á ári. Hér á
að minnsta kosti 471 milljón til ýmissa menningar- og mannú
Kostun menningar fer hægt vaxandi hér á
landi, auk þess sem atvinnulífið styrkir menn-
ingu- og mannúðarmál með ýmsum hætti.
Þóroddur Bjarnason kynnti sér málið og ræddi
við nokkra aðila sem þessu tengjast.
Í LEIÐBEININGABÆKLINGI breska fyrirtæk-
isins Art & Business, A&B, segir um kostun
(sponsorship) að ef að ekki er til staðar skiln-
ingur á því hvað kostun er sé í raun ómögu-
legt fyrir menningaraðila að nálgast vænt-
anlegan kostunaraðila á réttan hátt. Kostun
gæti jafnvel verið kostunaraðilanum framandi
hugtak og menningaraðilinn þarf því að vera
tilbúinn til að selja viðkomandi hugmyndina.
A&B skilgreinir kostun með þessum hætti:
„Kostun er greiðsla fjármuna sem fyrirtæki
reiðir af hendi til menningarstofnunar með
því afdráttarlausa markmiði að halda á lofti
nafni fyrirtækisins, vörum þess og þjónustu.
Kostun er hluti af almennum kynningarkostn-
aði fyrirtækisins og má líka snerta á því að
fyrirtækið sé að uppfylla skyldu sína gagnvart
samfélaginu á einhvern hátt.“
Í bæklingnum segir jafnframt að kostun sé
frábrugðin öðrum tekjuleiðum menningar-
aðila, en þær eru í fyrsta lagi sértekjur (ear-
ned income), svo sem aðgangseyrir, bækl-
ingasala, sala verka, sala minjagripa,
dagskrá fyrir viðskiptavini og starfsmenn fyr-
irtækja. Í öðru lagi er kostun ekki úthlutun úr
styrktarsjóðum (subsidy); en það eru aðilar
sem hafa skyldu til að styðja listir og menn-
ingu fjárhagslega, til dæmis kvikmyndasjóður,
starfslaunasjóður o.s.frv.
Kostun er heldur ekki framlög (donation);
en það eru peningar sem einstaklingar, fyrir-
tæki eða sjóðir leggja fram en krefjast einskis
í staðinn nema að sagt sé „takk“ og kannski
sett lítil þakkarlína í bækling. Framlag er gjöf
þar sem ekki er búist við neinu í staðinn.
Í fjórða lagi er kostun ekki svokallaður
fastur stuðningur (patronage), en það er
óeigingjarn og minna viðskiptatengdur stuðn-
ingur. Þar skort
muni sem eru ti
framlögum er lí
hvað í staðinn. Þ
unum eftir einhv
sem tekjur, og e
verða nátengdu
um kostun væri
liggur einhverss
unar.
Kostun er v
Í ritinu segir jaf
stofnað til gagn
þar sem mennin
að þurfa að gefa
ingana. Þessveg
araðilann að ná
staf, með það fy
ll MARKAÐSMÁL kostun
Hvað er kostun? – Hv
SUMIR myndu eflaust vilja halda því fram
að það hefði verið aðalleikaranum í myndun-
um um baráttujaxlinn Rambo til framdráttar
ef tal hefði ekki haldið innreið sína í kvikmynd-
ir. Þá hefðu einnig svipbrigðin fengið notið sín
til fulls. Rambo er að ýmsu leyti eins og hluta-
bréfamarkaðurinn, hefur tilhneigingu til að
færast í aukana þegar hann virðist kominn í
afar þrönga stöðu.
Fyrir tæpum 6 mánuðum voru margir fjár-
festar brúnaþungir sem aldrei fyrr en nýliðinn
mánuður hafði verið einn sá versti frá því á
þriðja áratugnum og áhyggjuefnin næg fram-
undan eins og kunnugt er. En þróunin á fjár-
málamörkuðum virðist stundum sérstaklega
hönnuð til að láta flesta hafa eins rangt fyrir
sér og mögulegt er.
Frá því að lækkunin hófst á hlutabréfa-
mörkuðum snemma árs 2000 voru margir sér-
fræðingar fyrst í stað ódeigir og þeirrar skoð-
unar að um eðlilega leiðréttingu væri að ræða,
eins og kallað var, sem yrði frekar skamm-
vinn. Eftir því sem tíminn leið og lækkunarfas-
inn varð lengri og samfelldari hljómuðu raddir
hinna staðföstu leiðréttingarmanna æ meira
hjáróma og á endanum voru margir þagnaðir.
Þeir höfðu lent í keimlíkri stöðu og þeir sem
voru alla tíð vantrúaðir á varanleika hinna
miklu hækkana á hlutabréfamörkuðum víða
um heim undir lok aldarinnar.
Báðir hóparnir höfðu að einhverju leyti
reynt á eigin skinni að til að ná almannahylli á
fjármálamörkuðum getur skipt meira máli að
hafa rétt fyrir sér um í hvaða átt markaðurinn
stefnirþó að það sé af röngum ástæðum heldur
en að hafa rangt fyrir sér um áttina þó að það
sé af réttum ástæðum. Þegar loks hafði tekist
að kveða að mestu niður raddir hinna stað-
föstu fór hagur fjárfesta að vænkast, eins og
áhugamenn um hlutabréfa þekkja.
Stundum er sagt að það sé erfitt að tíma-
setja markaðinn og það má til sanns vegar
færa. Það er þó freistandi að trúa því að þetta
sé hægt og útreikningar af einföldu tagi virð-
ast á yfirborðinu stundum sýna að tímasetning
skipti máli. Óvísindaleg skyndikönnun á meðal
sæmilegra traustra bandarískra fyrirtækja
sem flestir geta verið sammála um að sé
margra lífdaga auðið sýnir t.d. eftirfarandi;
um helmingur fyrirtækja í hinni gamalgrónu
Dow Jones hlutabréfavísitölu hafa hækkað um
40% eða meira á örfáum vikum, sem má kalla
undarlega háa ávöxtun á svo skömmum tíma.
Hér er auðvitað hálf sagan sögð og reyndar
tæplega það, t.d. lögðust stríðsátök ofaníkaup-
ið við aðra þætti sem voru fjárfestum þvert um
geð, þannig að svartsýni var e.t.v óvenjumikil.
Þegar þannig er ástatt getur verið erfitt að sjá
til botns í tunnunni.
Tvö dæmi af handahófi sýna þó að mikla
skýringargetu getur þurft til að útskýra þróun
hlutabréfaverðs til skamms tíma. Hin ágætu
fyrirtæki McDonald’s og Home Depot hafa
þótt vera að rata í vandræði í rekstri sínum,
sem ekki verður fjölyrt meir um.
Áhyggjur fjárfesta og ekki síður greining-
armanna virtust heldur vera að magnast fyrir
nokkrum mánuðum og á endanum virtust
sumir ekki geta á heilum sér tekið. Síðan þessi
áhyggjualda reis hvað hæst hefur gengi félag-
anna hækkað um 75% annars vegar og 55%
hinsvegar.
Enn er einungis hálf sagan sögð, markaður-
inn tók almennt við sér og þeir sem hafa verið
hluthafar í fyrirtækjunum vita væntanlega
manna best að gengi beggja félaganna var eitt
sinn miklu hærra. Ef aftur á móti er litið á fyr-
irtækin sem einhvers konar meðalfyrirtæki,
sem er auðvitað ekki sjálfgefið, sem geti yfir
lengra tímabil skilað ávöxtun í takt við lang-
tímameðaltal, virðast fjárfestar sem tímasettu
kaupin sæmilega komnir með 5-7 ára ávöxtun
eins og hendi hafi verið veifað.
Það má vel vera að rekstrarhorfur hafi að
mati einhverja breyst svo snöggt að ekki þurfi
að leita langt yfir skammt til að útskýra hækk-
anirnar. Að salatréttir og handhægir sláttu-
vélatraktorar frá John Deere skipti sköpum.
Eða gæti verið að hluti fjárfesta hafi verið að
kaupa af því að verðið var tekið að hækka og
að margir aðrir voru að kaupa. Með öðrum
orðum einhvers konar fegurðarsamkeppni í
anda þeirrar sem J.M. Keynes lýsti þegar
hlutabréfamarkaðinn bar á góma þar sem
galdurinn er ekki að velja fegurstu konuna
heldur þá sem að menn halda að öðrum þyki
fegurst.
Sem betur fer virðast fjárfestar í hlutabréf-
um vera komnir yfir mestu torfærurnar og
sæmilegar líkur eru á að annað skeið hafi þeg-
ar tekið við sem verði fengsælla. Það verður
óneitanlega forvitnilegt að sjá hvort að ekki
logi enn í sumum glæðum, hjá fjárfestum,
greiningaraðilum, fjölmiðlum og fjármálafyr-
irtækjum. Og vonandi allt með óbrengluðu
tali.
ll HLUTABRÉF Loftur Ólafsson
Rambo fjögur
loftur@ru.is
◆
ÍSLENSK hluta- og skuldabréf hafa
sýnt ágæta ávöxtun á þessu ári og því síð-
asta, en víðast annars staðar hefur ástand
efnahagslífsins einkennst af stöðnun frem-
ur en nokkru öðru. Erlendis hafa menn
sums staðar áhyggjur af því að verðhjöðn-
un sé yfirvofandi og stýrivextir í Banda-
ríkjunum eru komnir niður í 1,0%, sem
hlýtur að teljast í lægri kantinum. Fáar
vísbendingar eru um að framundan sé
betri tíð í efnahagslífi heimsins.
Nema á Íslandi. Hérna hefur gengi
hlutabréfa og skuldabréfa farið stighækk-
andi og í gær fór Úrvalsvísitala Kauphallar
Íslands yfir 1.500 stig í fyrsta skipti síðan í
október árið 2000. Íslendingar eru almennt
bjartsýnir, þótt væntingavísitalan hafi
lækkað þegar hún var síðast birt. Fram-
undan eru stærstu framkvæmdir Íslands-
sögunnar; bygging Kárahnjúkavirkjunar
og álvers Alcoa í Reyðarfirði. Ekki er útlit
fyrir annað en aukin umsvif í hagkerfinu á
næstu árum.
Í ljósi þessara aðstæðna hlýtur að koma
að því að fjárfesting útlendinga í íslenskum
verðbréfum fari vaxandi. Vissulega hafa
kaup þeirra á verðtryggðum ríkisskulda-
bréfum aukist mjög að undanförnu, en
vegna góðrar ávöxtunar og jákvæðra horfa
er vel hugsanlegt að þeir fari að festa fé í
íslenskum fyrirtækjabréfum; hlutabréfum
eða skuldabréfum. Auðvitað er það þó alls-
endis óvíst, enda til margs að líta í þessu
sambandi, til að mynda gengisáhættu.
Gaman verður að fylgjast með þróuninni á
næstunni.
ll VERÐBRÉF Ívar Páll Jónsson
Aukast erlendar fjárfestingar?
ivarpall@mbl.is