Morgunblaðið - 05.09.2003, Blaðsíða 6

DAGLEGT LÍF
6 B FÖSTUDAGUR 5. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
tré
Þ
EGAR siglt upp að
bryggjubakka í Tallinn,
höfuðborg Eistlands,
teygjast álkur farþeg-
anna og forvitnin eflist.
Á leiðinni með ferjunni frá Hels-
inki er nefnilega ekki hægt að fara
út og upp á þilfar – eins og í Herj-
ólfi eða Akraborginni heitinni – í
besta falli að leyfilegt sé að stíga
út af bílaþilfarinu aftur í skut með
þeim sem reykja. Þess vegna er
Eistland hvergi til skoðunar nema
í söltuðum ferjugluggunum þangað
til stigið er á bryggjuna sjálfa.
Þá tekur við óralöng biðröð í
vegabréfaskoðun. Röðin mjakast.
Ungur maður í einkennisbúningi
grandskoðar passann, tekur af
honum ljósrit, handleikur stimpil,
horfir stíft í gegnum glerið og
spyr:
„First time in Estonia?“
Úff, bara yfirheyrsla. Ekki ör-
grannt um hraðari hjartslátt, lík-
lega best að svara hreinskilnislega.
„Yes.“
Þá bráðnar valdsmannsfésið og
bros færist yfir einkennisbúning-
inn.
„Okay. Welcome.“
Einmitt, ekki flóknara en þetta
og innan skamms er hópur ferða-
langa kominn á rölt í átt að gamla
borgarhlutanum, sem kemur ekki
síður á óvart en ungi maðurinn
bakvið glerið. Fyrst verða á veg-
inum virkishlutar og sögur fljúga
af grájárnaðri fortíð. Þegar í
hjarta borgarinnar er komið er
andrúmsloftið hins vegar með ein-
dæmum vingjarnlegt og rólegt.
Svo er líka svo fallegt í Tallinn,
húsagerð og litir minna einna helst
á Gamla torgið í Prag og á öllum
kaffihúsum er þéttskipaður bekk-
urinn. Sólin í Tallinn er jafnskær
og sólin annars staðar. Og hér
liggur ekki yfir sami gráminn og
sumir höfðu gert sér í hugarlund í
fávisku sinni, blandaðri sögum af
óljósri Sovétmuggu – þvert á móti
eru sumarleg litbrigði í húsalengj-
um, gróður fallegur og borgar-
myndin snyrtileg.
Eistlendingar sjálfir koma líka
vel út í heimsókninni, gestrisnir og
hógværir, rólegir en brosmildir. Á
götuhornum standa hressar stúlk-
ur og bjóða póstkort til sölu með
óvenjulegri spjallaðferð.
Mati Sirkel, formaður Rithöf-
undasambands Eistlands, stiklar á
stóru í sögu
borgarinnar
sem leið-
sögumaður
hópsins og
kona frá Eist-
landsstofu
svarar spurn-
ingum gesta af
innlifun.
„Allt er innan
seilingar í Tall-
inn. Og ef maður
sest á kaffihús er
viðbúið að innan
hálftíma gangi hjá
þingmaður,
menntamálaráð-
herra eða einhver
annar málsmetandi,“
segir Sirkel bros-
andi. „Samfélagið er
lítið og það hefur
bæði kosti og galla.“
Frá Erki Nool til
Lennart Meri
Eistland er rétt um
helmingi minna að flat-
armáli en Ísland, eða 45
þúsund ferkílómetrar, en þar búa
hins vegar fimm sinnum fleiri, eða
ein og hálf milljón íbúa. Þjóðin
telst því vissulega smáþjóð, en er í
mun að sanna sig á alþjóðlegum
vettvangi. Hún á að því leyti sitt-
hvað sameiginlegt með íslenskri
þjóð og því má heldur ekki gleyma
að ýmsir þræðir eru á milli land-
anna í menningarlegu tilliti. Helst
má gera ráð fyrir að Íslendingar
þekki tugþrautarkappann knáa,
Erki Nool, sem veitt hefur Jóni
Arnari Magnússyni ötula keppni á
umliðnum árum.
Þá er Lennart Meri, fyrrum for-
seti Eistlands, nafnkunnur hér á
landi, en hann var einmitt staddur
í Reykjavík nýverið við opnun
Rannsóknarseturs um smáríki við
Háskóla Íslands. Við það tækifæri
sagði Meri að Eistlendingar hefðu
aldeilis ekki gleymt stuðningi Ís-
lendinga á umbrotatímum, en Ís-
land varð fyrsta ríkið til þess að
viðurkenna sjálfstæði Eystrasalts-
ríkjanna árið 1991.
Þá ber að geta ljóðskáldsins Ja-
an Kaplinski, en af örfáum eist-
neskum bókum sem þýddar hafa
verið yfir á íslensku er ljóðabók
eftir Kaplinski, Við höfum ekki
sést lengi, í þýðingu Hjartar Páls-
sonar.
Fyrir fáeinum árum var starf-
rækt á Skólavörðustíg gallerí með
eistneskri fatahönnun, Tallinn
Collection, af Íslandsvinkonunni
Liiviu Leskin, og stutt er síðan Ís-
lendingar léku síðast landsleik í
knattspyrnu við Eista í Tallinn.
Það var vináttuleikur og heima-
menn höfðu sigur í snjókomu.
Kvikmyndir í boði
Coca Cola
Mörgum er og í fersku minni
þegar Eistlendingar sigruðu
Söngvakeppni evrópskra sjón-
varpsstöðva árið 2001, árið sem
Two Tricky tók þátt fyrir Íslands
hönd með Angel/Birtu. Sá sigur
vakti vonir ýmissa Frónbúa – fyrst
Eistarnir geta unnið hljótum við
líka að sigra þótt síðar verði, var
hugsað úti við nyrsta haf.
Hins vegar ber að hafa í huga að
tónlistararfur Eista er ríkur og
ekki fara allir í fötin þeirra þar,
miðað við höfðatölu. Mörg eistnesk
klassísk tónskáld eru þekkt út fyr-
ir landsteinana og þjóðlagaarfurinn
er einn sá auðugasti í álfunni ef frá
er talið Írland. Eistlendingar eru
einmitt stundum kallaðir „hin
syngjandi þjóð“, enda hefur söng-
listin verið iðkuð í pólitískum og
menningarlegum tilgangi um
aldir.
Að tónlistinni undan-
skilinni njóta ýmsar
aðrar listgreinar vax-
andi hylli. Félagar í
Rithöfundasambandi
Eistlands eru um 300,
svipað margir og hér-
lendis. Listasafn Eist-
lands heldur úti fjöl-
breyttum sýningum árið
um kring og á nú þús-
undir verka, þrátt fyrir að
hafa misst stóran hluta
safneignarinnar í síðari
heimsstyrjöld. Þá er bygg-
ingarlist mikilvæg grein í
huga landsmanna og grafísk
hönnun sækir ennfremur í
sig veðrið, en eistneskar
heimasíður eru margar sér-
lega vel útfærðar. Þannig
mætti telja.
Áfram er þrammað um stein-
lagðar götur Tallinn, þennan
sólríka dag. Inn í antíkverslanir
og kvikmyndahús, gegnum
blómamarkað, yfir útsýnishæðir
og upp í kirkjuturna.
„Unga fólkið hefur áhuga á
ýmsu,“ segir rúmlega tvítug
stúlka í föruneytinu, Kaisa Kaer,
sem starfar á nýstofnaðri Upplýs-
ingamiðstöð eistneskra bókmennta.
„Við lesum, hittumst á kaffihúsum
og förum í bíó. Það eru nokkur
kvikmyndahús í Tallinn, það
stærsta heitir því hræðilega nafni
Coca Cola Plaza,“ segir hún og
grettir sig.
Þar eru eflaust sýndar sömu
myndir og í öðrum bíóhúsum vest-
rænum, en því skal ekki gleymt að
eistnesk kvikmyndagerð er í sókn.
Eftir áratugalöng áhrif sovéskrar
kvikmyndagerðar er nú komin
fram kynslóð leikstjóra sem
menntaðir eru á heimaslóð. Þeir
gera myndir af ýmsum toga, en
írónískar teiknimyndir fyrir full-
orðna eru meðal þeirra sem hvað
mesta athygli hafa vakið utan land-
steinanna.
Af rithöfundum sem njóta hylli
má nefna Nóbelskandídatinn Jaan
Kross, og hinn víðlesna Emil Tode,
en hann hefur fengið bækur sínar
þýddar á ein 12 tungumál á síðustu
árum. „Það er mjög sjaldgæft. Yf-
irleitt hafa önnur lönd takmark-
aðan áhuga á eistneskum bók-
mennum en Tode hefur tekist að
koma sér áfram. Ekki síst vegna
þess að hann hefur unnið að því
sjálfur og farið víða í kynning-
arskyni,“ segja konurnar á Eist-
landsstofu. Þær bæta við að um-
ræður um bókmenntir séu
talsverðar, til dæmis sæti menn-
ingartímaritið ELM gagnrýni fyrir
að leggja of mikla áherslu á dauða
höfunda. „En sannleikurinn er sá
að ungir höfundar, aðrir en Tode,
eru of uppteknir af því að vera
heimsborgarar og skrifa þess
vegna helst um kynlíf, ofbeldi og
önnur landlaus þemu. Persónurnar
eru hvergi staðsettar, eiga hvergi
bakgrunn og þess vegna gætu sög-
urnar gerst hvar sem er. Það þykir
er
Eystrasaltsríkin þrjú –
Eistland, Lettland og
Litháen – eru í margra
huga ein heild. Reyndin
er hins vegar sú að
hvert land á sinn svip,
ólíka sögu, tungumál og
trúarbrögð. Sigurbjörg
Þrastardóttir settist á
kaffihús í Tallinn, höf-
uðborg Eistlands.
Morgunblaðið/Sigurbjörg Þrastar
Þessir götuspilarar
léku melankólíska út-
gáfu af „Vertu til er
vorið kallar á þig“
fyrir vegfarendur.
Þröng gata í Tallinn, sem minnir
dálítið á Gullnu götuna í Prag.
EISTLENDINGAR lýsa sjálf-um sér með ýmsum hætti. Landslagsljósmyndarinn
Fred Jüssi segir að Eistlendingar
séu eins og tré, ásýnd þeirra sé
gjörólík eftir því hvort horft er úr
austri, vestri eða ofan frá. Vindar
fortíðar hafi sveigt og mótað trjá-
krónuna en aftur á móti ekki ræt-
urnar – þær liggi djúpt í þeirra eig-
in vísdómi. „Það kemur ekki í ljós
hvernig greinarnar kvíslast fyrr en
óviðri hafa feykt laufunum af,“ seg-
ir Jüssi og vísar glögglega í söguna.
Og sem kunnugt er ber hrjúfur
stofn vitni um heilbrigði trésins.
„Stofninn vitnar um þá sem hafa
sogið lífsvökvann úr trénu, hann
ber vott um sársauka sem enginn
þekkir nema tréð sjálft.“
Þannig speglast sjálfsmyndin sí-
fellt í sögunni.
Andrei Hvostov, blaðamaður,
bendir á að í Syngjandi byltingunni
í lok 9. áratugarins hafi verið sung-
ið: „Hvílíkt stolt og undur að vera
Eistlendingur...“.
„Meðan Sovétveldið riðaði til
falls var hver einasti Eistlendingur
hreykinn og háttstemmdur vegna
þátttöku sinnar í að steypa veldinu.
En nú, þegar óvinurinn mikli er
horfinn, er mikilfengleiki Eistlend-
inga einnig horfinn,“ segir Hvostov
og glottir út í annað.
„Og þeir eru sífellt pirraðir yfir
fáfræði umheimsins. Fjarlæg þjóð-
ríki geta ekki staðsett Eistland á
landakorti og nærliggjandi ríki
sýna hinni sérstöku eistnesku sálar-
angist engan skilning. Hinum meg-
in á hnettinum heldur fólk að Eist-
lendingar séu ánægðir með að
heyra rússnesku kveðjuna na zdar-
ovje þegar glösum er slegið saman
við drykkju. Enn nærstaddari ná-
grannar tengja Eistlendinginn hins
vegar við sorglegt ferjuslys, eða
skamma hann fyrir að afi hans hafi
ekki klæðst réttum einkennisbún-
ingi í síðari heimsstyrjöld,“ segir
Hvostov og yppir öxlum. Svo klykk-
ir hann út:
„Rússi, sem vaknar upp í þessu
framandi landi, spyr sjálfan sig:
„Hvers vegna eru þeir ekki eins og
við?“. Og Eistlendingurinn spyr á
móti: „Hvers vegna veit hann ekk-
ert um okkur?“
Heimurinn skilur ekki Eistlend-
inga, og Eistlendingar skilja ekki
heiminn. Heimurinn getur auðveld-
lega lifað við svo búið, en geta Eist-
lendingar það? Þar liggur efinn.“
Syngjandi sársauki
Horft frá miðborg Tallinn. Rússnesku úthverfin í fjarska.
og fáir skilja
Eistlendinga
Fólk
Að vera Eistlendingur