Vísir - 20.12.1980, Blaðsíða 3

Laugardagur 20. desember 1980
r.......
vísnt
STRIÐIÐ SEM VANNST
- Um Lofl Guttormsson rika
g Maður hét Loftur Guttorms-
. son, nefndur hinn riki. Hann var
| uppi um aldamótin 1400, kominn
. af ættSkarðsverja,og varsú ætt
merk og auöug. Svo sýnist sem
. Loftur hafi erft mestallan auð
■ ættarinnar eftir Svartadauða,
■ og fékk hann þá fljótlega sitt
■ viðurnefni. Var Loftur Gutt-
ormsson einn auðugasti og
valdamesti maður á landi hér
um skeið, og hann var t.d. hirð-
stjóri á þriðja tugi fimmtándu
aldar. Hann mun ekki hafa
búið lengi að Skarði á Skarðs-
I strönd, höfuðbóli ættar sinnar,
heldur fyrir norðan. 1 fornum
skjölum segir, að Möðruvellir i
Eyjafirði hafi verið „hof-
garður” hans og við það merka
setur er hann venjulega
kenndur.
Völd og auður, - þetta, sem
margir sækjast nú hvað mest
eftir á landi hér, eru ekki til þess
fallin að varðveita minningu
nokkurs manns. Það sýnir
_ sagan af Lofti, ekki hvað sizt nú,
| er stundir margar hafa liðið
fram. Valdsmaðurinn er dauður
■ og bein auðmannsins liggja
gleymd i mold. Þeir hafa báðir
farið veg allrar veraldar. En
I hvers vegna er Loftur Gutt-
ormsson ekki gleymdur? Það er
af þvi að hann var breyzkur
maður og hugsjúkur og festi á
blöð það, sem lengst lifir alls,
skáldskap. Hann festi á blöð sitt
hugarstrið. — Það er skáldið
sem lifir.
Kristin hét kona, Oddsdóttir.
Var faðir hennar lögmaður.
Með Kristinu þessari bjó Loftur
um árabil og átti með henni
a.m.k. þrjá sonu. Telja sumar
heimildir, að það muni hafa
verið vestur á Skarði, sem þau
bjuggu, aðrar tengja sambúð
þeirra Möðruvöllum. Hvort
heldur var, skiptir ekki máli.
En Loftur kvæntist aldrei
Kristinu. Hún er ýmist nefnd
frilla hans eða unnusta. Er þau
skildu samvistum, mun Loftur
hafa farið utan og dvalist þar
um hrið, en er hann kom heim
aftur, var Kristin gift öðrum
manni, og skömmu þar á eftir
kvæntist Loftur annarri konu.
Eftir þetta mun Loftur hafa
tekið að heyja hið erfiðasta af
öllum striðum, hugarstriðið.
Hann tregar Kristinu alla ævi og
yrkir til hennar 100 visur „með
allra handa bragarhætti, skulu
vera tiutigi, og fannst i treyju-
ermi hans, þá hann var
dauður”. Þannig segist einum
fræðimanni frá er kominn var af
Lofti i 7. lið.
Af visúnum 100 eru nú ýmsar
týndar, aðrar ef til vill afbak-
aðar, en þó eru nú til um 90
þeirra, og eru bragarhættirnir
um það bil jafnmargir. Hátta-
lykill er kvæðið kallað. í einni
visunni lýsir Loftur eflaust
Kristinu, en um hana er afar-
litið vitaö annað en það, sem
lesa má af ljóðum Lofts.
„Fyrstan vil ég kjörinn kost
kjósa, að hafi min drós.
Hærð sé vel og hagorð,
hyggin og ráðdygg ,
dægilega miðmjó,
menntuð best og fagrhent,
fótsmá og vel virt,
væneygð og örkæn”.
Þessi visa er snilld en betur
gerði Loftur er hann hafði misst
Kristinu. Þá fyrst lyftir hann
sér til flugs. Þá fyrst kemst
hann i röð beztu skálda er hann
rimar sitt hugarstrið.
Bilar ganga fyrir bensini,
hrærivélar fyrir rafmagni, kaf-
bátar fyrir kjarnorku, en skáld-
in ganga fyrir trega.
„Hljóör er ég hvert kvöld siðan
hrund, að við skildum fundi,
gullbaug, grimur allar
gefn drepr fyr mér svefni,
þvi veldur minu meini
margt að kemur i hjarta,
spöngin gulls muna ganga
grátin svefns i bátinn”.
Visurnar eru nær allar fullar
af trega og eftirsjá.
„Mitt er eigi mein stutt
misst hefi ég falds rist”,
stendur i einni.
í annarri segir:
„Haukur fékk harms inni
hugar i borg minni”.
Ein visan hefst svo:
„Mér er æ fyrir augum
eðla drósin ljósa”.
og önnur þannig:
„Mér er æ fyrir augum
itrust brúðrin hvita”
Þá skal geta þeirrar visu, sem
kunnust er og ætið mun lifa. Hún
mun liklega vera ort áður en
Loftur fór utan og þá hafa ein-
hverjir þeir meinbugir verið
komnir i ljós á sambúð þeirra
Kristinar, að ekki yrðu burtu
felldir, en hverjir meinbugir
þessir hafa verið geta heimildir
ekklen skyldleiki hefur ef til vill
þótt of mikill á þessari tið.
Get ég látið mér i hug koma,
að visan sé beinlinis ort á sið-
asta samfundi þeirra:
„Kyssumst, kæran/vissa
kemr ein stund sú, er meinar,
sjáum við aldrei siðan
sól af einum hóli.
Meinsemdir eru mundar
minir frændr og þinir.
öllum gangi þeim illa,
sem okkur vilja skilja.
En svo fór sem fór, og Loftur
riki Guttormsson, einn auöug-
asti og voldugasti maður sinnar
samtiðar, sat við öllum stund-
um og rimaði sina sorg. Sá, sem
trúir varlega, að hann hafi ort
öllum stundum, ætti að lita i
Háttalykil. Slikar visur, sem
þar eru, yrkir enginn á
skammri stund.
Einhvern tima hlýtur is-
lenskur rithöfundur að skrifa
sögu um ástir og lif þeirra Lofts
og Kristinar. Þar biður gott efni
sins tima.
Visur þessar og hin afaróljósa
ástarsaga eiga erindi til allra
karla og kvenna, sem unna ljóð-
um og þekkja mannlegan trega
af eigin raun. Getum við ekki öll
sagt um ástina, sem við áttum:
„Sjáum við aldrei siöan
sól af einum hóli”?
Sagan um ást þeirra Lofts og
Kristinar er hugljúf og heillandi
enn i dag, þvi að hún er ljúfum
trega blandin — og upp af spratt
ódauðlegt.
ALMENNA
BÓKAFÉLAGIÐ
Skemrnuvegi 36
Kóp. Simi 73055
Frank Ponzi
tsland á 18. öld
lsland á 18. öld er listaverkabók með gömlum lslandsmyndum. Þær eru allar úr
tveímur visindaleiööngrum sem hingaö voru farnir frá Bretlandi á 18. öld —
leiöangri Banks 1772 og leiöangri Stanleys 1789.
Flestar þessara mynda eru nú i fyrsta sinn prentaöar beint eftir frummyndunum.
Sumar hafa aldrei birst áöur i neinni bók.
Þessar gömlu lslandsmyndir eru merkileg listaverk. En þær eru einnig ómetanleg-
ar heimildir um löngu horfna tið.sem risljóslifandi uppaf siöum bókarinnar.
Frank Ponzi listfræðingur hefur haft allan veg og vanda af bókinni og ritar formála
um þessa tvo lslandsleiðangra og þá listamenn sem myndirnar geröu.
Dags hriðar spor
Leikrit — Valgarður Egilsson
Dags hriöar spor er fyrsta skáldverk Valgarðs
sem birtist á prenti og er gefið út samhliða þvi aö
verkið er tekið til sýningar i Þjóöleikhúsinu.
Helgi fer i göngur
Svend Otto S.
Svend Otto S. er viökunnur danskur teiknari og
barnabókahöfundur. Siöastliöiö sumar dvaldist
Svend Otto S. um tima á íslandi og birtist nú sú
barnabók sem til varö i þeirri ferö.
Nýjasta bók Grahams Greens
Sprengjuveislan
eða Dr. Fisher i Genf
Dr. Fisher er kaldhæðinn og tilfinningalaus
margmilljónari. Mestá lifsyndi hans er að
auðmýkja hina auðugu „vini” slna. Hann býður
þeim reglulega i glæsilegar veislur og þar
skemmtir hann sér við að hæða þá og niðurlægja.
islenskt orðtakasafn 2. bindi
eftir Halldór Halldórsson. önnur útgáfa aukin
1 ritinu er að finna meginhluta islenskra orðtaka,
frá gömium tima og nýjum, og er ferill þeirra rak-
inn til upprunalegrar merkingar. Islenskt orðtaka-
safn er ómissandi uppsláttarrit.
Ný skáldsaga eftir Jón Dan
Stjörnuglópar
Jón Dan er sérstæöur höfundur og alltaf nýr. Nú
verður honum sagnaminnið um vitringana þrjá að
viðfangsefni — fært i islenskt umhverfi bænda og
sjómanna á Suðurnesjum.
Jónas Hallgrimsson og Fjölnir
eftir Vilhjálm t>. Gislason
Ýtarlegasta ævisaga Jónasar Hallgrimssonar
sem viö hingaö til höfum eignast. Sýnir skáldiö i
nýju og miklu skýrara ljósi en viö höfum átt aö
venjast.
Liðsforingjanum berst aldrei bréf
skáldsaga eftir Gabriel Garcia Marques
í þýöingu Guöbergs Bergssonar.
Liösforinginn hefur i 15 ár beöiö eftirlaunanna
sem stjórnin haföi heitiö honum, en þau berast ekki
og til stjórnarinnar nær pnginn, og alls staöar, þar
sem liösforinginn knýr á, er múrveggur fyrir.
Veiðar og veiðarfæri
eftir Guðna Þorsteinsson fiskifræðing
Bókin lýsir i rækilegum texta veiðiaðferðum og
veiðarfærum sem tiðkast hafa og tiðkast nú við
veiði sjávardýra hvar sem er f heiminum. Bókin er
með fjölda mynda og nákvæmum skrám yfir
veiðarfæri, nöfn þeirra bæði á ensku og fslensku.
Hún er 186 bls. að stærð og i sama bókaflokki og
Fiskabók AB og Jurtabók AB.
island i siðari heimsstyrjöld
Ófriður í aðsigi
eftir Þór Whitehead
Ofriður i aðsigi er fyrsta bindi þessa ritverks.
Meginefni þess er samskipti Islands við stórveldin á
timabilinu frá þvi HiUer komst til valda i
Þýskalandi (1933) og þangað til styrjöld braust út
(1939). Þjóöverjar gáfu okkur þvi nánari gaum sem
nær dró ófriðnum, og valdsmenn þar sendu hingaö
einn af gæðingum sinum, SS-foringjann dr.
Gerlach, til að styrkja hér þýsk áhrif.
Prinsessan sem hljóp að heiman
Marijke Reesink
Francoisc Trésy gerði myndirnar.
Þessi fallega og skemintilega myndabók er eins
konar ævintýri um prinsessuna sem ekki gat fellt
sig við hefðbundinn klæðnað, viðhorf og störf
prinsessu og ekki heldur við skipanir sins stranga
föður, konungsins. Þess vegna hljóp hún að
heiman.
Heiðmyrkur
ljóð — Steingrimur Baldvinsson.
Steingrimur i Nesi var merkilegt skáld, og
móöúrmálið lék honum á tungu. Hér er að finna
afburðakvæði svo sem Heiðmyrkur, sem hann orti
er hann beiö dauða sins i gjá i Aðaldalshrauni i
fimm dægur og var þá bjargað fyrir tilviljun.
Matur, sumar, vetur, vor og haust
Sigrún Davíðsdóttir
Þetta er önnur matreiðslubókin sem Almenna
bókafélagið gefur út eftir Sigrúnu Daviösdóttur, hin
fyrri heitir MATREIÐSLUBOK HANDA UNGU
FOLKI A ÖLLUM ALDRI, kom út 1978 og er nú
fáanleg i þriðju útgáfu. Flestum finnst ánægjulegt
að borða góðan mat, en færrihafa ánægju af þvi að
búa hann til. En hugleiöiö þetta aðeins. Matreiðsla
er skapandi. Það er þvi ekki aðeins gaman að elda
sparimáitið úr rándýrum hráefnum, heldur einnig
aö nota ódýr og hversdagsleg hráefni á nýjan og
óvæntan hátt.
ALMENNA
BÓKAFÉLAGIÐ
Austurstræti 18
Simi 25544.