Morgunblaðið - 19.03.2004, Blaðsíða 34

UMRÆÐAN
34 FÖSTUDAGUR 19. MARS 2004 MORGUNBLAÐIÐ
VIÐ vorum of lin í samningum við
ríkisstjórnina, sagði formaður Fé-
lags eldri borgara í Reykjavík (Feb)
á aðalfundi félagsins í febrúar sl.
Hann var að ræða samkomulag aldr-
aðra við ríkisstjórnina, sem gert var
í nóvember 2002. Hann sagði, að of
litlar kjarabætur fyrir aldraða hefðu
fengist í samningunum. Ég er sam-
mála Ólafi Ólafssyni
formanni í þessu efni.
Það var skammarlega
lítið, sem samið var um
fyrir aldraða í auknum
lífeyri. Samið var um
eftirfarandi mán-
aðarlegar breytingar
(til viðbótar breyt-
ingum skv. fjárlaga-
frumvarpi): Tekju-
trygging hækki um
3.028 kr. 1. janúar 2003
og aftur um 2.000 kr. 1.
janúar 2004. Tekju-
tryggingarauki hækki
um 2.255 kr. 1. janúar 2003 og um
2.000 kr. 1. janúar 2004.
Þarf að hækka um
30–40 þúsund á mánuði
Þetta eru litlar upphæðir og eftir
þessar breytingar er lífeyrir aldr-
aðra einstaklinga, sem njóta aðeins
bóta Tryggingastofnunar, enn að-
eins í kringum 100 þús. kr. á mánuði,
fyrir skatta. Það lifir enginn sóma-
samlegu lífi af þeirri upphæð eins og
húsnæðiskostnaður er í dag. Þessi
upphæð þarf að hækka um 30–40
þús. kr. á mánuði, ef bætur þessar
eiga að duga til framfærslu. Slík
hækkun væri í samræmi við álit
Hörpu Njáls, félagsfræðings, en í
riti sínu Fátækt á Íslandi færir hún
rök fyrir því, að bætur Trygg-
ingastofnunar þurfi að hækka um 40
þús. kr. á mánuði til þess að þær
dugi fyrir framfærslu. Þessar bætur
þyrftu auk þess að vera skatt-
frjálsar. Það nær ekki nokkurri átt
að skattleggja svo lágar upphæðir
sem rétt duga til framfærslu. Sam-
tökin 60+, sem starfa á vegum Sam-
fylkingarinnar, hafa samþykkt að
hækka beri ellilífeyri í 130 þús. kr. á
mánuði.
Ellilaun hafa dregist
aftur úr launaþróun
Frá árinu 1990 hefur kaupmáttur
ellilífeyris, grunnlífeyris og tekju-
tryggingar aldraðra einstaklinga
aukist um 25% en kaupmáttur lág-
markslauna hefur á sama tíma auk-
ist um 52%. Leiða þessar tölur vel í
ljós hve mikið bætur
aldraðra einstaklinga
hafa dregist aftur úr al-
mennri launaþróun. Er
þetta skammarlegt og
blettur á samfélaginu.
Stjórnvöldum ber
skylda til, að bæta öldr-
uðum upp þetta mis-
rétti, sem þeir hafa
verið beittir á umliðn-
um árum.
Skattar aldraðra
hafa hækkað
Ólafur Ólafsson sagði á
aðalfundi Félags eldri borgara, að
skattar aldraðra hefðu hækkað
verulega á undanförnum árum eða
frá árinu 1988, þegar núverandi
skattakerfi var tekið upp. Skattbyrði
á lægstu laun hefur aukist mikið, þar
eð skattleysismörk hafa dregist
verulega aftur úr launaþróun. Skatt-
ur af 100 þús. kr. tekjum er í dag
11,1% af tekjum en var af sambæri-
legum tekjum árið 1990 (62. 635 kr.)
5,5%. Skatthlutfallið hefur því tvö-
faldast. Einnig hafa lyf hækkað mik-
ið en það bitnar illa á öldruðum og
ýmis kostnaður við læknisþjónustu
hefur einnig hækkað og lent á öldr-
uðum, svo sem þjónustugjöld og
lækniskostnaður sérfræðilækna.
Fer sífellt stærra hlutfall tekna aldr-
aðra og öryrkja til þessara þátta.
Ört stækkandi hópur fólks á Íslandi
býr við kjör undir fátæktarmörkum
og getur ekki leyst út lyf sín.
Ranglát skattlagning lífeyris
Félag eldri borgara hefur barist
gegn skattlagningu lífeyris úr lífeyr-
issjóðum en eins og kunnugt er eru
þær greiðslur skattlagðar með
38,55% skatti eins og hverjar aðrar
atvinnutekjur. Einn félagsmanna
Feb fór í prófmál til þess að fá þess-
ari skattlagningu hnekkt. Hefur nú
verið dæmt í því máli. Var málinu
vísað frá, þar eð þess var krafist að
álagningin yrði öll dæmd ógild og að
skattur yrði lagður á að nýju. Má
ætla, að málið hefði farið öðru vísi, ef
þess hefði verið óskað, að skattur á
lífeyrinn yrði ákvarðaður 10% í stað
38,55% eða a.m.k. á 81% lífeyrisins.
En samkvæmt útreikningum trygg-
ingastærðfræðings námu uppsafn-
aðir vextir og verðbætur 81% af út-
borguðum lífeyri stefnanda árið
2001 í prófmálinu. Eðlilegt er því, að
sá hluti lífeyrisins beri 10% skatt
eins og aðrar fjármagnstekjur en
ekki 38,55% skatt eins og launa-
tekjur.
Skelegg barátta
Ólafs Ólafssonar
Hér hefur lítillega verið fjallað um
málefni aldraðra og baráttu Félags
eldri borgara í Reykjavík fyrir bætt-
um kjörum aldraðra. Félagið hefur
unnið mjög gott starf í því efni.
Einkum hefur formaður félagsins,
Ólafur Ólafsson, verið skeleggur í
baráttunni fyrir bættum kjörum
aldraðra. Hefur hann verið ódeigur
að benda á það misrétti, sem aldr-
aðir eru beittir, einkum í lífeyr-
ismálum og skattamálum. Barátta
Ólafs hefur skorið sig úr vegna þess
hve hún hefur verið markviss. Hann
hefur verið ófeiminn við að segja
stjórnvöldum til syndanna. Mun
barátta Ólafs örugglega skila enn
meiri árangri en áður í framtíðinni,
einkum ef þeir, sem með honum
starfa í Feb, styðja nægilega vel við
bakið á honum.
Betur má ef duga skal
Björgvin Guðmundsson skrifar
um kjarabaráttu aldraðra ’Það var skammarlegalítið, sem samið var um
fyrir aldraða í auknum
lífeyri.‘
Björgvin Guðmundsson
Höfundur er viðskiptafræðingur.
NOKKUR umræða hefur átt
sér stað um hvort sérútbúin að-
staða í Héraðsdómi
Reykjavíkur til að
taka skýrslu af börn-
um í kynferðisbrota-
málum sé verri eða
jafngóð og sú sem
Barnahús hefur upp
á að bjóða. Vísað er í
ummæli Helga I.
Jónssonar dóm-
stjóra, sem birtist í
Fréttablaðinu í lok
febrúar, þar sem
hann segir „það er í
valdi hvers dómara
hvar hann velur að
yfirheyra börnin og
þetta hefur verið tal-
in fullkomin að-
staða“.
Undirrituð hefur
sem fulltrúi einnar af
barnavernd-
arnefndum höf-
uðborgarsvæðisins
margsinnis verið við-
stödd skýrslutökur
barna í kynferð-
isbrotamálum, oftast
í Barnahúsi, í Hér-
aðsdómi Reykjaness
og einnig í nokkur
skipti í Héraðsdómi
Reykjavíkur. Aðstaðan í þeim
tveimur fyrrnefndu er mjög góð
en í Héraðsdómi Reykjavíkur er
aðstaða til að taka skýrslu af
börnum mun lakari. Að skýrslu-
töku fyrir dómi kemur að jafnaði
hópur fólks: réttargæslumaður
brotaþola, verjandi kærða,
fulltrúi lögreglustjóra og ákæru-
valdsins og loks fulltrúi barna-
verndarnefndar. Til að leggja
ekki meira á barnið en nauðsyn
þykir er stefnt að því að barnið
gefi skýrslu aðeins einu sinni.
Þess vegna er mikilvægt að vand-
að sé til þeirrar skýrslutöku í alla
staði. Meintur gerandi í kynferð-
isbrotamáli á jafnframt rétt á að
vera viðstaddur skýrslutöku
barnsins. Fari skýrslutaka barns-
ins fram í Héraðsdómi Reykjavík-
ur skapast sú hætta að barnið
mæti meintum geranda við kom-
una í dómhúsið. Undirrituð var
ekki alls fyrir löngu viðstödd
skýrslutöku fyrir dómi í Héraðs-
dómi Reykjavíkur. Með í lyftunni
upp á fjórðu hæð, þar sem hin
sérútbúna aðstaða er, var barnið
og móðir þess og síðan tveir aðrir
aðilar. Ekki var hægt að verjast
þeirri hugsun hvort þarna væri
hugsanlega kominn meintur ger-
andi í málinu og lögmaður hans.
Það er ekki erfitt að ímynda sér
líðan barnsins hefði það mætt
þarna þeim sama aðila og það var
um það bil að fara að upplýsa að
hefði áreitt/misnotað sig kynferð-
islega.
Fyrir utan þennan ágalla við að
taka skýrslu af barni í
Héraðsdómi Reykja-
víkur er aðstaðan fyr-
ir hópinn sem kemur
að skýrslutökunni
einnig fremur bágbor-
in. Þessu fólki er vís-
að inn í lítið myrkvað
herbergi. Setið er í
röðum á stólum sem
snúa í áttina að
glugga inn í viðtals-
herbergið. Þessi að-
staða gerir það t.d.
illmögulegt að skrá
niður minnispunkta á
meðan á viðtalinu
stendur. Í þau skipti
sem undirrituð hefur
verið viðstödd
skýrslutöku í Héraðs-
dómi Reykjavíkur
hefur hljómburður
einnig verið slæmur
þannig að vont er að
greina orð barns sem
talar lágt. Vegna
þrengsla er hljóðnemi
sem ætlaður er þeim
sem fylgjast með
skýrslutökunni ekki
mjög aðgengilegur,
óski þeir eftir að ná
sambandi við spyrilinn.
Barnahús og Héraðsdómur
Reykjaness
Barnahús er einbýlishús í ró-
legu og grónu hverfi Reykjavík-
urborgar. Þar er aðstaðan öll hin
vinsamlegasta. Starfsmenn
Barnahúss eiga jafnframt auðvelt
með að stjórna aðkomu fólks að
húsinu og sjá til þess að barnið
og meintur gerandi, óski hann að
vera viðstaddur, mæti ekki hvort
öðru. Aðstaða í Barnahúsi fyrir
þá aðila sem koma að skýrslutök-
unni er einnig góð. Þessir aðilar
sitja við borð í rúmgóðu og björtu
herbergi og geta verið í nánum
tengslum við spyril barnsins í
gegnum hljóðnema sem er öllum
sem við borðið sitja aðgengilegur.
Tæknileg atriði eru jafnframt góð
sem og hljómburður auk þess
sem myndavélar geta sýnt barnið
í nærmynd. Önnur þjónusta svo
sem læknisskoðun sem barnið
kann að þurfa er einnig í Barna-
húsi. Meðferð fyrir börn sem
beitt hafa verið kynferðislegri
misnotkun/áreiti fer jafnframt
fram í húsakynnum Barnahúss.
Í Héraðsdómi Reykjaness er í
notkun fjarfundarbúnaður og er
dómari í beinu sambandi við
Barnahús þar sem skýrslutaka
barnsins fer fram. Sé málið hjá
Héraðsdómi Reykjaness þarf ekki
að hafa áhyggjur af að barn og
meintur gerandi mæti hvort öðru
við skýrslutökuna þar sem barnið
fer í Barnahús til að gefa skýrslu
en allir aðrir aðilar sem að málinu
koma mæta í dómhúsið í Hafn-
arfirði.
Enda þótt hæfni og þjálfun
þeirra sem taka skýrslur af börn-
um í Héraðsdómi Reykjavíkur sé
ekki efni þessarar greinar þá er
það alveg víst að þessir aðilar,
sem eru oftast nær lögreglumenn
eða dómarinn sjálfur eftir atvik-
um, hafa ekki fengið sérmenntun
í þeirri viðtalstækni sem nota ber
í viðtölum við börn eins og sér-
fræðingar Barnahúss hafa fengið.
Skýrslutaka barna
ætti undantekn-
ingarlaust að fara
fram í Barnahúsi
Kolbrún Baldursdóttir skrifar
um skýrslutökur barna í
kynferðisafbrotamálum
Kolbrún Baldursdóttir
’Fari skýrslu-taka barnsins
fram í Héraðs-
dómi Reykja-
víkur skapast sú
hætta að barnið
mæti meintum
geranda við
komuna í dóm-
húsið.‘
Höfundur er sálfræðingur.
DAGUR B. Eggertsson borg-
arfulltrúi R-listans í Reykjavík
skrifar s.l. laugardag í Fréttablaðið
einn af sínum föstu pistlum. Að
þessu sinni skrifar hann um samein-
ingu hafnanna við
Faxaflóa, lagningu
Sundabrautar og sam-
gönguráðherra. Hann
lætur að því liggja að
samgönguráðherra
dröslist nauðugur með
í þann leiðangur að
sameina hafnirnar og
ganga til liðs við sveit-
arfélögin, og þá að-
allega Reykjavík, við
að flýta lagningu
Sundabrautar. Og
hann klykkir út með
því að krefjast aðgerða
í stað (lof)orða. Allur er þessi pistill
Dags hinn undarlegasti. Er augljóst
að ,,óháði“ R-lista borgarfulltrúinn
er í hinum mestu vandræðum að
brjótast út úr þeirri afstöðu sem R-
listinn tók, að byggja höfn í Geld-
inganesi. Hann er minnugur þess að
R-listinn hafnaði öllum tillögum um
breytt skipulag. R-listinn ætlaði að
byggja höfn í Geldinganesi. Þá höfn
ætluðu þau að byggja við hliðina á
iðnaðarhöfninni á Grundartanga og
með fiskihöfnina á Akranesi í aug-
sýn skammt undan! Og hann finnur
væntanlega til þess að athafnir eru
ekki sterka hliðin hjá stjórnendum
borgarinnar um þessar mundir. Þar
verða aðrir að draga vagninn. Sam-
gönguráðherra við byggingu um-
ferðarmannvirkja innan borg-
armarkanna og nú sveitarfélögin á
Akranesi og í Borgarfirði vegna
framkvæmda við sameiningu hafn-
anna. En batnandi mönnum er besta
að lifa. Ég hef lengi, bæði í ræðu og í
riti, hvatt til þess að draga úr starf-
semi flutningahafn-
anna í miðborginni og
færa þau umsvif upp á
Grundartanga og
Akranes annars vegar
og á Suðurnesjahafn-
irnar hinsvegar. Með
því væri létt á umferð-
arþunganum inn og út
úr borginni frá Sunda-
höfninni. Með nýju
hafnalögunum skapast
möguleikar til þess að
sameina hafnir og auka
hagkvæmni í rekstri
þeirra. Sameining get-
ur gerst með stofnun hlutafélaga,
sameignarfélaga eða með stofnun
hafnasamlaga eins og var raunar
hægt samkvæmt eldri lögum.
Sundabrautin er Degi ofarlega í
huga. Hann lætur að því liggja að nú
vanti athafnir í stað orða svo Sunda-
brautin komist af stað. Hverjar eru
staðreyndir þessa máls? Samgöngu-
áætlun, sem samgönguráðherra lét
vinna og var afgreidd á Alþingi vorið
2003, gerir ráð fyrir framkvæmdum
við Sundabrautina. Allar götur síðan
sú tillaga samgönguráðherra var
samþykkt hefur verið unnið að
skipulagi Sundabrautar og umhverfi
hennar á vegum Vegagerðarinnar í
samstarfi við borgaryfirvöld. Vegna
skipulagshugmynda borgarinnar
hefur verið lagt í mikla vinnu við að
skoða fjóra eða fimm kosti við að
leggja veg frá Sæbraut að Geld-
inganesi yfir Klettsvíkina. Og nú eru
þær tillögur í fullkomlega eðlilegu
fari vegna umhverfismats. Fjár-
mögnun þessa risastóra verkefnis er
næst á dagskrá við endurskoðun
Samgönguáætlunar. Dagur telur
það vera sérstakt fagnaðarefni að
samgönguráðherra skuli hafa slegist
með í för eins og hann segir. Hann
virðist ekki átta sig á því að sam-
gönguráðherrann ruddi brautina
fyrir þá sem nú hafa lagt upp. Und-
irbúningur að lagningu Sundabraut-
ar er hafinn og ný hafnalög skapa
möguleika á því að sameina hafn-
irnar öllum til hagsbóta. Sveit-
arfélögin tíu, sem standa að hafna-
félaginu nýja, eiga heiður skilið fyrir
framsýni. Það hefur ekki staðið á
samgönguráðherra að vinna með
þeim og það mun ekki standa á sam-
gönguyfirvöldum að vinna að næstu
skrefum í þeirri framfarasókn sem
fylgir þeim samgöngubótum sem að
er stefnt.
Dagur og lagning
Sundabrautar
Sturla Böðvarsson skrifar
um hafnamál og vegagerð ’Undirbúningur aðlagningu Sundabrautar
er hafinn og ný hafnalög
skapa möguleika á því
að sameina hafnirnar
öllum til hagsbóta.‘
Sturla Böðvarsson
Höfundur er samgönguráðherra.Laugavegi 32 sími 561 0075