Lesbók Morgunblaðsins - 26.05.2001, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 26. MAÍ 2001 3
FRÆGT er þegar Halldóri Laxness of-
buðu dönskuslettur íslenskra blaða-
manna. Þá spurði hann, hversvegna
mennirnir skrifuðu ekki á dönsku fyrst
hún væri þeim svona töm? Nú um stundir
þegar hlustað er á útvarp hvarflar óneit-
anlega að manni hversvegna sumir ekki
tali ensku í stað þess að vera að bögglast
við að tala íslensku.
Rétt fyrir páska hlustaði undirritaður á
morgunútvarp Ríkisútvarpsins rásar tvö.
Þegar greina mátti orðaskil og umsjón-
armenn töluðu ekki báðir samtímis og þá
jafnvel ofan í það sem viðmælandi þeirra
var að segja mátti heyra að þær hefðu
„skannað“ skíðastaðina (af hverju ekki
kannað?) og viðmælandi þeirra sagði okk-
ur að það væri „inn“ að drekka bergvatn
með mat og hann ætlaði að setja nauta-
kjöt, muni ég rétt, „á hóld“ yfir páskana.
Oft hefur verið á það bent að þeir sem
mest sletta ensku kunni sennilega ekki
mjög mikið í því ágæta tungumáli, sem er
heimsins auðveldasta mál að kunna illa en
jafnframt eitt hið erfiðasta að kunna vel.
Það er raunar jafnljóst að þeir sem mikið
sletta ensku kunna heldur ekki íslensku
að gagni og úr verður hrognamál.
Ljóst er að útvarpsmaður ræður ekki
málfari viðmælenda sinna. En væri úr
vegi, þegar viðmælendur tala um að eitt-
hvað sé „inn“ og að þeir ætli að setja eitt-
hvað „á hóld“, að umsjónarmaður segi: Þú
átt við að þetta sé mjög vinsælt eða í tísku
og að eitthvað verði látið bíða eða sett til
hliðar um sinn?
Ríkisútvarpið á að halda uppi merki ís-
lenskrar tungu. Og vissulega eru þar
margir vel máli farnir. En þegar umsjón-
armaður kvikmyndagagnrýni segir að til-
tekin leikkona hafi verið „besta James
Bond pían“ (danska) „ever“ (enska) eða að
einhver leikari hafi „coverað“ öll svið, þá
ættu ábyrgðarmenn dagskrár að benda
viðkomandi á að vanda mál sitt. Nú undir
vorið mátti heyra í umræðuþætti í Rík-
isútvarpinu, að blað sem ætlað er farþeg-
um í áætlunarflugi innanlands væri „value
–added“ fyrir farþegana, að tiltekið mál
væri ekkert „issue“ og að tilgreindur mað-
ur hefði búið sér til „platform“. Af hverju
talar fólkið ekki ensku?
Brýnir Ríkisútvarpið fyrir starfsfólki
sínu að forðast slettur? Biðja umsjón-
armenn dagskrárefnis viðmælendur að
forðast erlendar slettur? Er nú ekki rétt
að yfirmenn Ríkisútvarpsins láti það boð
út ganga að í íslensku útvarpi skuli töluð
íslenska, rétt eins og bæjarfógetinn í
Reykjavík lét þau boð út ganga á nítjándu
öldinni að íslenska skyldi töluð í íslensk-
um kaupstað. (Nú er ekki lengur hægt að
segja: „á öldinni sem leið“ um öldina þá!)
Það er virðingarvert þegar umsjónar-
menn og þulir leitast við að íslenska er-
lend heiti og hugtök, en þegar okkur
hlustendum er sagt að heiti slagarans
gamla „I’ve Got You Under My Skin“
þýði: „Ég hef náð taki á þér“ og að
fyrirtækisformið „Societé Anonyme“ sé
leynifélag þá er nú eiginlega verr farið en
heima setið.
Fyrst verið er að ræða um málsóða þá
fer því fjarri að þar séu ljósvakamenn
manna verstir. Nýlega rak á fjörur skrif-
ara blað sem nefnir sig „af netinu“. Heiti
blaðsins er með litlum staf. Kannski eru
aðstandendur blaðsins lítt kunnugir
grunnreglum stafsetningar. En þetta var
bara byrjunin. Þar var líka eftirfarandi:
„Meðleigjandi óskast af 3 herbergja 80 fm
Íbúð í kópavogi.“ Síðan kom önnur hús-
næðisauglýsing þar sem húsnæðinu er tal-
ið það til sérstaks gildis að vera „staðsett
við Tjörnina í Hafnarfirði“. Nú hefði nægt
að segja að húsnæðið væri við og sleppa
orðinu staðsett, en svo er hitt að Tjörnin
er í Reykjavík, en Lækurinn, Hamars-
kotslækur, er í Hafnarfirði. Hafnfirð-
ingum er ekki skemmt. Síðan er auglýsing
um hestaferðir. Þar eru „sérstakar brott-
farir fyrir þá sem hafa einhverja reynslu
af hestum“.
Rúsínan í pylsuendanum var þó þessi:
„Ungu reyklausu pari í góðum vinnum
vantar íbúð á leigu...“
Nú er það ekki svo að fólk kaupi þetta
blað. Því er troðið í póstkassann, að
minnsta kosti hjá höfuðborgarbúum,
hvort sem þeim líkar betur eða verr. Rusl-
póstur sem stendur undir nafni. Hyggist
aðstandendur blaðsins halda útgáfunni
áfram ættu þeir að ráða sér prófarkales-
ara sem kann íslensku.
En hvers vegna þessar aðfinnslur, sem
sumir sjálfsagt kalla einbert nöldur?
Svarið er einfalt. Það á ekki að láta það
óátalið þegar móðurmálinu er misþyrmt.
Við sem greiðum afnotagjöld til Ríkis-
útvarpsins eigum heimtingu á því að mál-
kennd okkar sé ekki misboðið. Dagblöðin
ráðum við hvort við kaupum, en afnota-
gjaldið til Ríkisútvarpsins er gjald sem
við verðum að greiða hvort sem okkur lík-
ar betur eða verr.
Rétt þegar verið var að skrifa drög að
þessum línum barst Morgunblaðið með
viðtali við Megas, sem ræðir um Passíu-
sálma séra Hallgríms og segir m.a.: „þar
sem hver sálmur er of langur til að
„fúnkera“ sem þriggja mínútna „hit-lag“...
Hann segir einnig frá upplestrardiski:
„Þetta er alltaf kallað „spoken word“.“
Við fáum líka að vita að útgáfufyrirtækið
Edda sé „artista-vænlegt“ og að efni hafi
verið „skedúlerað“ á plötu. Hefði Jónasi
Hallgrímssyni þótt þetta verðlaunavert?
Davíð Gíslason, vestur-íslenskur bóndi
á Svaðastöðum skammt frá Árborg í
Manitoba, sagði við höfund þessa rabbs
fyrir skömmu: „Móðir mín sagði okkur í
æsku að tala ensku og íslensku. En ekki
samtímis.“ Þetta er auðvitað kjarni máls-
ins.
Það er kannski vegna þess að undirrit-
aður var svo lánsamur að hafa góða ís-
lenskukennara frá barnaskóla til stúd-
entsprófs að hann á erfitt með sitja þögull
undir málspjöllum. Þeir góðu lærifeður
voru m.a. Anna Konráðsdóttir í Austur-
bæjarskóla, Helgi Þorláksson og dr. Guð-
rún P. Helgadóttir í Gagnfræðaskóla
Austurbæjar og Menntaskólanum í
Reykjavík ásamt Jóni S. Guðmundssyni.
Seinna tók við verklegt framhaldsnám á
fréttastofu sjónvarpsins þar sem séra
Emil Björnsson fréttastjóri stóð dyggan
vörð um vandað málfar í sjónvarps-
fréttum. (Við hefðum farið með veggjum í
marga daga eftir að hafa sagt „að reið-
ingur á seglskipi hefði slitnað“ eins og
heyra mátti í sjónvarpsfréttum 5. maí!)
Oft hugsa ég hlýlega til þessa ágæta
fólks með þakklæti fyrir að hafa kennt
manni að sýna móðurmálinu verðskuldaða
virðingu og lokið upp leyndardómum ljóðs
og sögu. Vonandi eru enn til kennarar
sem kenna af hugsjón og ástríðu.
SLETTUR
RABB
E I Ð U R G U Ð N A S O N
EINAR BENEDIKTSSON
ALDAMÓT
(BROT)
Árdagsins stund gefur auðinn í mund.
Á aldarmorgni skal risið af blund. –
Húmtjöldin falla og hylja allt liðið,
vér hringjum út öldina gömlu í kvöld.
Í ævinnar leik sjást atvik og þættir
í eilífri skipting. Allt byrjar og hættir.
En landsins börn kveikja ljós yfir grund
og ljóma upp framtíðarsviðið.
Þau tindra hátt yfir húsanna fjöld,
þau horfa til uppheimsins þúsundföld.
Með söngvum og ljóði og lágt í hljóði
allt landið vort biður þau himnesku völd
að leiða í fylking fámenna liðið
í framsókn á rétta miðið.
Vor hólmi er snauður, svo hart er um brauð,
margt hérað sem eyðimörk köld og dauð.
Sú öld, sem nú hefst, á hlutverk að inna –
sjá hjálpráð til alls, varna þjóðinni falls.
En sýnir ei oss allur siðaður heimur,
hvað sárlegast þarf þessi strjálbyggði geimur,
að hér er ei stoð að stafkarlsins auð?
Nei, stórfé! Hér dugar ei minna!
Oss vantar hér lykil hins gullna gjalds
að græða upp landið frá hafi til fjalls.
Hann opnar oss hliðin til heiðanna’, á miðin,
í honum býr kjarni þess jarðneska valds.
Þann lykil skal Ísland á öldinni finna, –
fá afl þeirra hluta’, er skal vinna.
Einar Benediktsson (1864–1940) birti ljóðið Aldamót í fyrstu ljóðabók sinni
Sögur og kvæði sem kom út árið 1897 en aldamótaárið kom út sérprent eftir
hann sem nefndist Aldamótaljóð.
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
2 0 . T Ö L U B L A Ð - 7 6 . Á R G A N G U R
EFNI
Tíðarandinn
í aldarbyrjun var til umræðu á málþingi
sem Lesbók Morgunblaðsins og Reykjavík-
urAkademían stóðu fyrir síðastliðinn mið-
vikudag í húsnæði akademíunnar. Fjórir
fyrirlesarar fluttu erindi. Jón Karl Helga-
son bókmenntafræðingur fjallaði um tíðar-
andann sem getraun og Anne Brydon
mannfræðingur gerði sífellt meira andóf
gegn hnattvæðingunni að umræðuefni.
Steinunn Kristjánsdóttir fornleifafræð-
ingur kallaði erindi sitt Kviksjá fortíðar og
Matthías Viðar Sæmundsson, dósent í ís-
lenskum bókmenntum við Háskóla Íslands,
fjallaði um táknmál aldamótanna. Erindin
eru öll birt í Lesbók í dag auk inngangser-
indis Þrastar Helgasonar umsjónarmanns
Lesbókar þar sem hann gerði grein fyrir
hugmyndinni á bak við greinaflokkinn.
Með þessu lýkur greinaflokki Lesbókar
um tíðaranda í aldarbyrjun. Á málþinginu
var opnuð sýning á ljósmyndum Kristins
Ingvarssonar sem prýtt hafa greinaflokk-
inn og stendur hún til 10. júní.
Bókmenntaþýðingar
Líflegar umræður á ýmsum tungumálum
urðu á málþingi um bókmenntaþýðingar í
Prag fyrir skömmu. Í brennidepli voru lítil
málsvæði og staða þeirra gagnvart stórum
tungumálum. Sigurbjörg Þrastardóttir sat
þingið og sá marga snertifleti við stöðu ís-
lenskra bókmennta.
Bragi Ásgeirsson
Sýning á nýjum málverkum Braga Ásgeirs-
sonar verður opnuð í sýningarsal Sævars
Karls Ólasonar kl. 14 í dag og önnur á
mánudag í Listhúsinu Fold. Í báðum til-
vikum er um að ræða boðssýningar, en
Bragi verður stjötugur á mánudag og tekur
sérstaklega á móti gestum á afmælisdaginn
í Listhúsinu Fold milli kl. 17 og 20.
FORSÍÐUMYNDIN
Myndina tók Jim Smart af málverki Braga Ásgeirssonar, Árdegi – olía á
masonít 2000–01, en á bls. 13 segir frá tveimur sýningum, sem verða opn-
aðar á laugardag og mánudag í tilefni sjötugsafmælis Braga.