Lesbók Morgunblaðsins - 02.02.2002, Page 3
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 2. FEBRÚAR 2002 3
U
M ÞESSAR mundir er
umhverfisvernd mjög vin-
sæl hér á landi. Vitaskuld
er enginn mótfallin henni
– að sögn. Hins vegar er
umdeilt hvernig hún á að
snerta fólk. Endurvinnsla
er mjög þægileg nálgun
við umhverfisvernd enda áþreifanleg og
augljós. Nokkur sveitarfélög hafa tekið
þetta upp undir nafninu SKIL 21 og ýmsir
skólar í kjölfarið. Raunveruleg umhverf-
isfræðsla fer þá fram með sorpflokkun og
uppgræðslu en vandinn verður alltaf sá að
ávinningurinn kemur löngu seinna.
Ég ber sterkar tilfinningar austur í
Þrastaskóg af ýmsum ástæðum. Ein er þó
svolítið skondin en það eru tré sem afi minn
plantaði þar í sveitinni fyrir um 70 árum.
Þau eru í dag verulega áberandi í skóginum
og erfitt að ímynda sér að þetta hafi verið
smástubbar í eina tíð. Þegar ekið er upp úr
Hvalfjarðargöngum í átt að Borgarnesi þá
verður mér einatt hugsað til þessara trjáa
þegar ég sé smáhríslur sem þar eru í rækt-
un. Þau verða tæplega hávaxinn skógur um
mína daga en lofa góðu.
Umhverfisvernd getur tekið á sig mistrú-
anlegar myndir. Skondið dæmi um um-
hverfisvernd fékk ég frá Svíþjóð en þar var
útbúinn umhverfisvænn strætisvagn sem
ók fyrir rafmagni. Hins vegar runnu á menn
tvær grímur þegar dagblað komst að því að
á endastöð var olíuvél bílsins keyrð upp til
að hlaða rafhlöðurnar og þar stóð hann í
reykjarmekki sem engan gladdi.
Margir stjórnmálamenn tala fjálglega
um umhverfisvernd en þeir myndu aldrei
láta sér detta í hug að leggja neitt það til
sem skerti lífsréttindin í nafni umhverf-
isverndar. Það endurspeglast t.d. í umræðu
um mengunarkvóta sem sumir virðast telja
guðsgjöf.
Umhverfismál eru ekki dægurfluga. Þau
eru lífsstefna. Þau stjórnast ekki af næstu
kosningum heldur hlutum sem eru mun
tignarlegri.
Umhverfisvernd og endurvinnsla snúast
ekki um það að ég setji úrgang í tank og eigi
mold í sumar eða næsta sumar á eftir. Um-
hverfisverndin snýst um það að börnin sam-
tímans búi í nothæfu landi eftir 50 ár eða
100.
Ef við teljum það gott að búa í húsum
sem lýst eru með rafmagni frá vatnsvirkj-
unum eða hituð með vatni úr jörðinni þá
þurfum við að nýta það skynsamlega þannig
að það sé til staðar. Vatn er ekki óendanleg
auðlind sem sést m.a. af því að grunnvatns-
borð lækkar í ýmsum löndum og grunn-
vatnið mengast.
Ef við viljum búa í borgum án þess að ær-
ast úr hávaða frá umferð eða kafna úr
mengun frá henni þá er ekki víst að besta
ráðið sé að ráðskast með mengunarkvóta,
leggja breiðari brautir og allt hitt sem hefð-
bundið er. Líklega er skynsamlegra að
byggja upp almenningsvagna, gera bíla
dýrari og gera þeim erfiðara fyrir með að
komast um.
Ef við viljum bæta heilsuna, draga úr
krabbameini og viðlíka þá er ekki víst að við
þurfum að snæða meira af bætiefnum, nota
minna hættulegar sígarettur eða borða
minna brasaða fæðu. Líklega væri betra að
lækka verð á alls kyns ferskmeti, koma í
veg fyrir reykingar (þó þær séu tekjuskap-
andi fyrir ríkið) og gera hollustu ódýrari en
óhollustu.
Alls konar slíkar aðferðir yrðu til að
draga úr veikindum og bæta lífshætti.
Þá ber þess að gæta að til að byggja eitt
álver þá þarf að taka skika lands undir
orkuver. Sá skiki lands er þar með horfinn
og verður aldrei aftur sá sami. Sama vanda-
mál kemur upp þegar skipulögð eru íbúðar-
hverfi. Benda má á að ekki eru margir hlut-
ar af fjörunni í Reykjavík upprunalegir eða
ósnortnir. Sama gildir t.d. um Akureyri og
Hafnarfjörð. Allt þetta kann að vera létt-
vægt kvabb en þegar öllu er á botninn
hvolft þá þurfum við að veðja á framtíðina, –
ekki bara okkar heldur barna okkar líka.
Við þurfum bara að finna skynsamlegar
leiðir til að flétta uppbyggingu og umhverf-
isvernd saman.
En þetta snýr afar mikið að spurningunni
um vinsældir.
Horfum aftur á bílana.
Vissulega væri vinsælla að lækka tolla á
bílum, auðvelda aðgang fólks að lánum og
gera fjölskyldum mögulegt að eiga bónda-
bíl, frúarbíl, ferðabíl og unglingabíl. Á hinn
bóginn er það betra fyrir umhverfið að allir
í blokkinni fari frekar gangandi eða með
strætó. Í fyrsta lagi þarf minna af bílastæð-
um. Í öðru lagi mengar einn strætó með 40
manns innanborðs minna en þeir 30–40
bílar sem fólkið færi með. Í þriðja lagi er
það meira slakandi og í fjórða lagi er það fé-
lagslega gott. Loks væri heilsubót fyrir
marga að ganga smá spöl fremur en aka
hann.
Svona má rekja dæmin og komast að því
að þessi umhverfisverndarmál séu sosum
ágæt á meðan þau raska ekki lífskjörum
okkar.
Það sem flestum veitist erfitt er þó
hversu mikil langtímasjónarmið búa að baki
umhverfisvernd. Öllum finnst í lagi að
garðaúrgangur fari í hakkavél þannig að
hann breytist í moltu – annaðhvort við
heimilið eða annars staðar á einu til tveimur
árum. En að val þitt á bíl geti haft áhrif á
loftmengun eftir 100 ár? Fæstir hugsa svo
langt. Það er í sjálfu sér eðlilegt.
Trén í Þrastaskógi, sem hann afi minn
plantaði, voru sett niður um svipað leyti og
trén sem höggvin voru til að framleiða
pappírinn sem þetta blað er prentað á. Ekki
er ólíklegt að trén hafi sprottið í Finnlandi.
Fyrir 70 árum snerist umhverfisvernd
fremur um að gæta landsnytja og ofnýta
ekki auðlindir. Menn voru að öðru leyti ekk-
ert að hafa áhyggjur af sorpi eða olíu-
úrgangi eða mengun. Við vorum ekki nema
um eitt hundrað þúsund. Síðan þá höfum
við þrefaldað íbúatöluna og köstum miklu
meiri úrgangi frá okkur en við upphaf síð-
ustu aldar. Að minnsta kosti á hvern íbúa.
Mengunarský yfir Reykjavík ættu að vara
okkur við. Hver á arfurinn að vera?
Fyrir um öld var það kappsmál bóndans
að sjá til þess að börn hans og erfingjar
fengju jarðnæði sem nýttist þeim næstu
aldir. Oft ofnýttu forfeður okkar landið en
þeir höfðu ekki tækin til að umbylta því
verulega.
Núna er öldin önnur og ljóst að heim-
urinn á við vanda að stríða. Á þéttbýlustu
svæðum jarðar s.s. í Tókýó í Japan búa
hundruð manna á hvern ferkílómetra lands.
Við búum ekki svo þétt. Í sumum héruðum
Rúmeníu mun falla til jarðar svartur snjór
vegna mengunar. Héðan fýkur mikið af
menguninni annað. Skyldi það vera ástæða
þess að svartfugl drepst norður í hafi?
Hér á Íslandi erum við afar háð umhverf-
inu, þrátt fyrir allar okkar tæknibrellur og
tól. Það hampar okkur og hrellir á víxl. Lífs-
háskar og dyntóttar aðstæður hafa alið okk-
ur upp sem frekar skammsýna tækifær-
issinna. Happy-go-lucky segja útlendingar
um okkur. Þess vegna er afar brýnt að
stjórnmálamennirnir sem eru að útbúa
stefnuskrár sínar setji þær ekki einungis í
endurvinnslu með sömu tuggurnar á sama
stað heldur snúi sér að því að tryggja það að
umhverfið sé í forgangi. Það má gera með
ýmsum hætti en ein leið væri að efla al-
menningssamgöngurnar sem allir Íslend-
ingar nota annars staðar en heima á Íslandi.
Ef umhverfið nýtur forgangs þá mun okkur
líða betur til lengri tíma litið. Og hver veit
nema bætt heilsa og minna stress skili okk-
ur jákvæðari lífsviðhorfum. Ekki veitir af.
ENDUR-
VINNSLA
RABB
M A G N Ú S Þ O R K E L S S O N
maggi@flensborg.is
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
5 . T Ö L U B L A Ð - 7 7 . Á R G A N G U R
EFNI
JÓHANN HJÁLMARSSON
HIÐ SÝNILEGA
Það sem sést.
Það sem blasir við.
Það sem er hér.
Hið sýnilega.
Annað er hulið.
Það er fyrir ofan okkur.
Það er fyrir neðan okkur.
Það hræðir okkur.
Það sést ekki.
Jóhann Hjálmarsson (f. 1939) hefur sent frá sér sextán ljóðabækur og síðast-
liðið haust kom út ljóðúrvalið Með sverð gegnum varir þar sem finna má úrval
ljóða úr öllum bókum hans. Ljóðið Hið sýnilega hefur ekki birst áður.
Heimspeki, til hvers?
er yfirskrift greinaflokks sem hefst í Les-
bók í dag. Í honum verður meðal annars
reynt að svara því hvaða erindi heimspekin
á í byrjun nýrrar aldar, hvort aðferðir
hennar séu árangursríkar, hver séu um-
fjöllunarefni hennar og markmið. Björn
Þorsteinsson hefur flokkinn með grein þar
sem hann bendir meðal annars á að heim-
speki litist mjög af því að hafa aðallega ver-
ið iðkuð af hvítum evrópskum karlmönnum.
Saga úr stríðinu
Skipinu Solbakken sem íslenskur maður að
nafni Ófeigur Guðnason var stýrimaður á
var sökkt af þýskum kafbát á Biscayaflóa
árið 1917. Helga Friðfinnsdóttir, frænka
Ófeigs, segir frá frækilegri björgun hluta
skipshafnarinnar sem hraktist í hriplekri
kænu upp á Spánarstrendur nokkrum dög-
um eftir árásina.
TLS
varð hundrað ára 17. janúar síð-
astliðinn. Þröstur Helgason skoð-
aði afmælisblaðið og segir sögu
þessa merka bókmenntablaðs
sem er vafalítið eitt hið áhrifa-
mesta á sínu sviði.
Pierre Bourdieu
lést 23. janúar síðastliðinn en hann var einn
af áhrifamestu félagsfræðingum Frakka á
síðustu öld. Oddný Eir Ævarsdóttir segir
frá Bourdieu, hugmyndum hans og við-
brögðum franskra fjölmiðla og fræðimanna
við fráfalli hans.
FORSÍÐUMYNDIN
er málverkið „Sígaunahjón“ eftir Finn Jónsson, frá árinu 1922. Verkið er á
sýningu sem opnuð verður í Listasafni Íslands í dag.