Lesbók Morgunblaðsins - 02.02.2002, Síða 9

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 2. FEBRÚAR 2002 9
brátt telja þá dauða. Ófeigur sagði þeim að hann
stefndi suður með Frakklandi og myndu þeir ná
landi ef vindstaða breyttist. En þeir sögðu hann
stefna til hafs og mundu þeir nú komnir langt út
á Atlantshaf. Gerðu sumir hróp að honum og
formæltu en aðrir lágu sem dauðir.
Afskaplegt hvassviðri gerði á fjórða degi og
rifnaði það sem eftir var af seglinu nær allt frá
ránni að ofan. Þeir höfðu drifakkeri til að halda
bátnum upp í vindinn, en það reyndist of létt svo
þeir bundu við það blikkfötu. Fór þá báturinn
betur í sjó. Seglið var nú tekið niður og teknar
fram nálar, seglgarn og seglhanskar. Ætluðu
þeir Ófeigur og Carlsson að gera við seglið, en
hendur þeirra beggja reyndust svo þrútnar að
þær komust ekki í seglhanskana. Treystu þeir
sér þá ekki til annars en rimpa seglið saman hér
og þar og var það síðan undið upp.
Ekkert skip varð á vegi þeirra. Fimmtu-
daginn 8. febrúar sást loks reykur frá tveimur
gufuskipum en þau voru of fjærri til að hægt
væri að ná nokkru sambandi. Þann dag undir
kvöld dó hásetinn Anton Leonard Ekman, Finni
sem líka hafði verið skráður á Solbakken í
Buenos Aires. Hann kvartaði um verki um allan
líkamann, varð mjög ókyrr og með óráði.
Ekmann var maður sterklega vaxinn og hann
var hlýlegast klæddur þeirra félaga en hann tók
stöðugt lyf við brjóstveiki. Báturinn var svo lek-
ur að menn sátu í vatni upp fyrir ökla og oft upp
á miðja leggi. Tveir menn jusu stöðugt, nótt og
dag, en frá morgni þess 8. febrúar gátu þeir
ekki lengur skipst á. Voru þá aðeins tveir menn
færir um að halda austri áfram, hásetinn
Carlsson frá Gautaborg og þriðji vélstjóri Otto
Nilsen Lehd, fæddur í Skive á Jótlandi 13. nóv.
1875. Aðrir voru ekki færir um að valda
austurstrogi og eftir þetta sátu menn í bátnum
hálfum af sjó. Ófeigur Guðnason sat við stýrið
sleitulaust í 56 tíma, nótt sem dag. Þá bað hann
Carlsson að leysa sig af en hann neitaði og sagði
að timburmaðurinn gæti gert það. Sá hafði legið
aftur í skut hjá stýrimanni, ekki tekið þátt í
austri og sagst vera handleggsbrotinn. Carlsson
sagði það ósatt, tók í hann og hótaði að fleygja
honum fyrir borð ef hann ekki settist undir
stýri. Reis hann þá upp hinn brattasti og tók við
stýrinu í sex tíma og stóð sig með sóma. En ekki
fær timburmaður þessi góða umsögn í sjórétt-
arskjölum. Hann er við sjópróf sagður óvand-
aður og hafa reynt að svíkja út peninga hins
látna Ekman hjá útgerðinni eftir að þeir höfðu
náð landi.
Ekki gat Ófeigur sofnað þótt hann væri leyst-
ur af. Hann hafði þrautir um allan líkamann,
hríðskalf enda alvotur. Við stýrinu tók hann aft-
ur að sex tímunum liðnum og reyndi að halda
stefnu suð-suð-austur en bátinn bar oft af leið
vegna veðurs en alltaf tókst að verja hann
áföllum. Dáðist Ófeigur að því síðar,
hvað báturinn þoldi jafn lélegur og
hann var. Taldi hann það krafta-
verk enda var Ófeigur trúaður
maður.
Veðurhæð hélst alla dagana
mikil og gekk á með éljum. Aftur
tók timburmaður við stýrinu en
Ófeigur lagðist á fjöl sem var yfir
loftkössunum hléborðsmegin. Þá
náði hann að sofna. En eftir um það bil tvo tíma
hrökk hann upp við það, að hann var nærri fall-
inn fyrir borð. Hafði bátnum verið beitt of mikið
upp í. Greip Ófeigur þá stýrið á ný en timb-
urmaður sagðist grátandi ekki geta haldið sér
vakandi lengur. Sat Ófeigur síðan undir stýri
þar til þeir voru komnir gegn um brimið við Gij-
on.
Ekki sást frekar til skipaferða fyrr en að
kvöldi fimmtudags 8. febrúar að sást til tveggja
gufuskipa. Veðrið var nú að lægja. Ófeigur
reyndi að standa upp en gat það ekki. Hann
smeygði sér úr frakkanum og skreiddist fram í
bátinn. Þar náði hann að festa tuskur á krók-
stjaka til að reyna að ná athygli skipverja gufu-
skipanna en allt var það árangurslaust. Stuttu
síðar sáu skipbrotsmenn rusl á sjónum, sem
Ófeigur taldi vera árframburð, síðan endur og
aðra fugla sem gáfu von um land. Loks sáu þeir
vitann og ljósin í Gijon á norðurströnd Spánar.
Ekki sýndu menn þó neina gleði svo var af öll-
um dregið. Ófeigur sagði mér sem barni frá
þeirri sjón sem þarna blasti við. Hann sá hvíta
rönd í rökkrinu og hélt að það væri brim við
grýtta strönd en til allrar gæfu reyndist hin
hvíta rönd vera sandströnd. Um kl. 22 lenti bát-
urinn uppi í sandfjöru San Lorenzer-strand-
arinnar í Gijon. Bátnum sló flötum í lendingu og
þorðu þeir ekki að yfirgefa hann. Útfall var og
brátt náði aldan ekki lengur til hans. Sjö menn
voru þá meðvitundarlausir í bátnum en fimm
gátu staulast frá borði. Ófeigur var orðinn skó-
laus. Hann og þriðji vélstjóri leiddust og reik-
uðu upp sandinn en á undan fóru Carlsson,
timburmaður og fyrsti vélstjóri. Ofan við sand-
inn var hlaðinn múrveggur og nokkrar tröppur
upp að ganga. Drógust þeir þar upp og voru þá
staddir á breiðu stræti. Þar hittu þeir næt-
urvörð sem trúði vart sínum eigin augum. Hélt
hann í fyrstu að þeir væru dauðadrukknir og
hefðu stolið bátnum í næstu vík. Loks sendi
hann þó eftir norska ræðismanninum að þrá-
beiðni þeirra. Þegar þeir kvörtuðu um þorsta
benti hann þeim á nærliggjandi veitingahús og
þangað komust þeir með naumindum. En þar
var þeim vísað á dyr sem hverjum öðrum
drukknum flækingum enda allir illa til reika.
Ræðismaður Noregs kom fljótt á vettvang og
sagði þeim að þeir væru staddir í Gijon á miðri
norðurströnd Spánar.
Gijon-búar tóku vel á móti skipbrotsmönnum
ef frá er talin frávísunin á barnum. Flestir voru
bornir á sjúkrahús sem ekki var þó meira en
30–40 metra frá lendingarstað. Í skjölum er get-
ið um einn þeirra sem gat gengið sjálfur. Eftir
að hafa dvalið 21 dag á sjúkrahúsinu er sá þó
enn mjög veikur og á erfitt með gang.
Norðmaðurinn Einar Olsen, fæddur 2. maí
1899, í skjölum titlaður kolamaður, er sagður
hafa verið að dauða kominn. Hann hefur þó
greinilega lifað af því hann er einn þeirra sem
kallaður er fyrir sjóréttinn í Bilbao hinn 5.
mars. Þessi sautján ára piltur greinir frá því við
réttinn að hungur hafi ekki plagað sig að ráði í
bátnum en þorstinn hafi verið svo ægilegur að
hann hafi að lokum ekki staðist þá freistingu að
drekka sjó. Hann man hvorki eftir síðustu
stundum í bátnum né komunni til Gijon.
Ófeigur var mjög þrekaður og skera varð ut-
an af honum fötin. Allir voru þeir félagar hafðir
saman í einum sal. Næsta morgun þegar Ófeig-
ur vaknaði vissi hann ekkert hvar hann var
staddur og fann ekkert fyrir fótunum sem voru
eins og dauðir. Ekki gat hann borðað hjálp-
arlaust og mátti varla mæla. Á sjúkrahúsinu var
mjög vel hlúð að skipbrotsmönnum og íbúar
Gijon sýndu þeim mikinn hlýhug. Allt var fyrir
þá gert sem í mannlegu valdi stóð. Þeir sem
skemmst dvöldu á sjúkrahúsinu voru tvo mán-
uði en aðrir voru lengur.
Við sjópróf kemur ýmislegt sérkennilegt
fram. T.d. vita óbreyttir í áhöfn ekki nafn skip-
stjóra og spyr maður sjálfan sig ósjálfrátt hvort
menn hafi verið svo fáfróðir eða hvort stétta-
skipting hafi verið slík um borð og fjarlægð
skipstjóra, að undirmönnum hafi ekki verið
kunnugt nafn hans. Um ástand björgunarbáts-
ins kemur það fram að bátsmaður hafði fengið
fyrirskipun á leiðinni, þegar siglt var fram hjá
Kanaríeyjum, að líta eftir ástandi björgunarbát-
anna og ráða bót á væri þar einhverju ábóta-
vant. Bátsmaður tilkynnti síðan bæði skipstjóra
og stýrimanni að ástand beggja báta væri óað-
finnanlegt. Flest vitnanna telja að annar björg-
unarbáturinn hafi laskast í brotsjónum daginn
áður en Solbakken var sökkt. Um hið ónýta segl
eru menn ekki allskostar sammála. Einn skip-
verja, timburmaðurinn, heldur því fram, að
bátsmaður hafi stolið nýlegu segli bátsins og
látið hið ónýta í staðinn fáum dögum fyrir hinn
örlagaríka dag. Bátsmaður var síðan einn þeirra
sem höfnuðu í báti þeim sem skipstjóri réð fyrir.
Í báti Ófeigs Guðnasonar voru upphaflega 14
menn. Tveir dóu á leiðinni eins og áður er sagt.
Annar þeirra hlaut vota gröf en lík hins var
greftrað í Gijon laugardaginn 10. febrúar. Í báti
skipstjóra voru alls 13 menn. Þrátt fyrir að sá
bátur væri betur búinn á allan hátt og skipstjóri
áliti að hægt væri að komast hina stuttu leið til
strandar Frakklands, kom sá bátur aldrei fram.
Þarna fórust því 15 menn.
Íslendingurinn Ófeigur Guðnason hlaut var-
anlegt heilsutjón af volkinu í bátnum. Hann
hlaut skemmdir á hrygg og átti erfitt með
hreyfingar alla tíð síðan. Hann starfaði þó eftir
þetta sem skipstjóri á norskum skipum.
Ófeigur fæddist 24. maí 1886 á Hlemmiskeiði,
Skeiðahreppi (dáinn 2. ágúst 1970), elstur barna
hjónanna Ingunnar Ófeigsdóttur og Guðna
Jónssonar. Systkini hans voru: Aldís, garð-
yrkjukona í Reykjavík, Jón, söðlasmiður á Sel-
fossi, Vilborg, húsfreyja á Reykjavöllum, Bisk-
upstungum, Kristinn, stofnandi og eigandi
Verslunar Kristins Guðnasonar og BMW-um-
boðsins á Íslandi. Yngsti bróðir Ófeigs, Frí-
mann, fórst í hafi 18 ára gamall.
Ófeigur fór að stunda sjó 18 ára. Hann nam
við Stýrimannaskólann og lauk þaðan prófi vor-
ið 1913. Oft lenti hann í kröppum dansi við ægi
og slapp stundum naumlega. Hann var um tíma
skráður á skipið Hafliða ex Urania en gekk úr
þeirri vist skömmu áður en það skip fórst með
allri áhöfn.
Ófeigur var kvæntur norskri konu, Ginu
Guðnason. Ekki eignaðist hann afkomendur en
Gina átti fyrir soninn Gottfred. Eftir
miðjan aldur bjuggu þau hjón á Íslandi.
Ófeigur var óvenju hávaxinn, sterkleg-
ur en þó fremur grannur. Hann var sér-
stakur persónuleiki, skapheitur og sann-
ur maður. Ákveðinn var hann í
skoðunum svo ýmsum þótti stundum nóg
um. Samt var hann bæði gætinn og yf-
irlætislaus. Hann var langt á undan sinni
samtíð hvað varðaði áhuga á ræktun. Í
garðinum við heimili mitt eru tvö gullregn
sem bæði eru frá honum komin. Þykir mér afar
vænt um þessi tré.
Ekkert mál fór fram hjá Ófeigi óskoðað ef
hann áleit að það gæti horft til framfara. Á
tímabili rak hann allstórt og „nýtískulegt“
hænsnabú í Haga við Hofsvallagötu og þar var
aldeilis ekki slakað á gæðakröfum. Þannig skap-
aði hann sér lífsviðurværi þrátt fyrir heilsuleys-
ið. Ófeigi var gefin sérstök frásagnarsnilld og
orðkynngi. Marga stund bernsku minnar sat ég
bergnumin og hlustaði á hann segja frá.
Í Eimreiðinni birtist ágæt grein um björg-
unarafrek hans. Ekki er mér kunnugt um að
annars staðar hafi verið fjallað um þessa at-
burði eða að Ófeigur hafi verið heiðraður fyrir
afrek sitt. Þessar línur mínar hefðu líka mátt
komast á blað miklu fyrr. Satt að segja hefur
mér fundist mig vanta síðasta hlekkinn í þessa
„rannsókn“ mína, þ.e. að standa sjálf á strönd-
inni í Gijon og sjá staðinn þar sem þeir lentu.
En bíði ég eftir því, kemst frásögnin aldrei á
blað.
Heimildir:
Skjöl sjóréttar í Bilbao varðveitt í
Bergens Sjöfartsmuseum.
Eimreiðin 26. árgangur.
Auk þess styðst höf. við þær slitrur úr frásögn Ófeigs,
sem tíminn hefur ekki enn máð úr huga hennar sjálfrar.
er birt með leyfi safnsins. Hún sýnir undirmenn á Solbakken, trúlega árið áður en því var sökkt. Ófeig-
háleiti í öftustu röð fyrir miðri mynd og er mjög auðþekktur fyrir stelpu sem hlustaði árum saman hug-
stéttaskiptingu á þeim tíma þegar myndin er tekin, að yfirmenn láta ekki mynda sig með óbreyttum.
Þannig eru þær myndir sem við fundum í safninu.
Höfundur er fyrrverandi framkvæmdastjóri.