Pressan - 17.11.1988, Síða 21

Fimmtudagur 17. nóvember 1988
21
úr hæstaréttardómum
ÞÓRBERGUR DÆMDUR FYRIR
MEIDANDIUMMÆÍIUM HITLER
í dómi hæstaréttar, uppkveðnum 31. október 1934,
var dæmt í máli réttvísinnar á hendur tveimur mönn-
um, þeim Finnboga Rúti Valdimarssyni ritstjóra og
Þórbergi Þórðarsyni rithöfundi. Var mál þetta höfð-
að að kröfu þýska aðalkonsúlatsins í umboði þýsku
ríkisstjórnarinnar og samkvæmt skipun dómsmála-
ráðuneytisins.
KALLAÐI HITLER SADISTA
Þann 9. janúar 1934 sneri þýska
aöalkonsúlatið sér til forsætisráð-
herra og kvartaði yfir því að Þór-
bergur Þórðarson hefði birt í Al-
þýðublaðinu þann 6. janúar það
árið grein undir fyrirsögninni
„Kvalaþorsti nazista“. Taldi
konsúlatið greinina óvenju fjand-
samlega Þýskalandi og þýsku rík-
isstjórninni, auk þess byggða á
röngum og fölsuðum heimildum.
Nefndi hann að í greininni væri
forseti ríkisstjórnarinnar kallaður
„sadistinn á kanzlarastólnum
þýzka“.
Fór konsúlatið fram á að ríkis-
stjórnin hindraði áframhaldandi
útkomu greinarinnar.
Forsætisráðherra sneri sér til
ritstjórnar Alþýðublaðsins og
óskaði eftir því að blaðið birti
ekki áframhald greinarinnar, en
án árangurs. Vísaði forsætisráð-
herra málinu þá til dómsmála-
stjórnarinnar að kröfu konsúlats-
ins.
í greininni „Kvalaþorsti naz-
ista“ lýsir Þórbergur Þórðarson
ógnum þeim sem hann taldi að
andstæðingar þýskra nasista yrðu
fyrir af þeirra völdum. Greinina
byrjar hann svo: „í liðugan áratug
höfðu nazistarnir þýzku beitt öll-
um kröftum til að innræta þjóð-
inni miskunnarlaust hatur gegn
social-demókrötum, kommúnist-
um, gyðingum, friðarvinum og
sjálfum erfðafjandanum, Frakk-
landi.“ Segir hann á einum stað:
„Sýknt og heilagt var barið inn í
höfuð fólksins með þrumandi
stóryrðum að hata, ofsækja,
drepa og myrða alla, sem hefðu
aðrar skoðanir en nazistarnir“
Því næst vitnar hann til um-
mæla forystumanna nasista-
flokksins, fullyrðingu sinni til
stuðnings. Má þar nefna tilvitnun
í Röver stjórnarforseta eftir
stjórnarskiptin í Oldenburg, „Vér
víljum hengja marxistana og mið-
flokksmennina á gálga til þess að
fóðra hrafnana.“ í greininni seg-
ir: „Þá er villidýrinu sleppt lausu
af básnum. Og upp frá því augna-
bliki hefst einhver sú villtasta
morð- og píslaöld, sem öll hin
blóði stokkna saga mannkyns
kann frá að herma."
EKKI ÓVINVEITTUR ÖLLUM
ÞJDDVERJUM
í forsendum dóms aukaréttar
þann 9. apríl 1934 segir, að af
greininni sé þaö Ijóst að hún sé
ýmist þýðing eða endursögn af er-
lendum blaðagreinum og bókum.
„Getur höfundur sumstaðar
heimilda sinna í greininni sjálfri
og hefur haldið því fram fyrir rétt-
inum, að hann ætli sér að lokum
greinarinnar — en henni er ennþá
ekki lokið — að birta fullkomna
heimildarskrá. Telur hann ekkert
það atriði vera í greininni, sem
máli skipti, sem ekki verði faerðar
heimildir að og hefur hann fært
rök að því uridir rannsókn málsins
að svo sé. Hefur hann lagt fram í
réttinum heimildir sínar."
Einnig segir í forsendum hins
áfrýjaða dóms: „Fyrir réttinum
hefur höfundur haldið því fram
að með greinabálki þessum hafi
hann viljað fræða lesendur blaðs-
ins um stefnu og starfshætti eins
stjórnmálaflokks í Þýzkalandi,
nazistaflokksins. Hann hefur
neitað að grein sín ætti að beinast
að hinni þýzku þjóð eða stofnun-
um þýzka ríkisins, heldur hafi
hann með greininni aðeins viljað
deila á forystumenn nazista-
flokksins.
Við lestur greinarinnar í sam-
hengi verður að telja að þessi
meining höfundarins komi skýrt í
ljós. Fyrirsögnin segir strax til
þess. I upphafi fullyrðir hann að
nazistaflokkurinn hafi í baráttu
sinni lagt megináherslu á að inn-
ræta löndum sínum „miskunnar-
laust hatur“ á nokkrum stjórn-
málaandstæðingum sínum og
gengur öll greinin út á að lýsa
starfsemi og starfsaðferðum
þessa stjórnmálaflokks og með-
lima hans gagnvart þeini. Greinin
er ádeila á nazistaflokkinn birt í
blaði jafnaðarmanna hér á landi,
en jafnaðarmenn hefur höfundur
einmitt talið verða sérstaklega
fyrir hinu „miskunnarlausa
hatri“ hins þýzka þjóðernis-jafn-
aðarmannaflokks. Ekkert kemur
fram í greininni sem gefur ástæðu
til að tetla að greinarhöfundur sé
óvinveittur þýzku þjóðinni í heild
né að ásetningur hans hafi verið
að deila á hana sjálfa. Ádeilan
beinist öll að annarri og takmark-
aðri félagsheild, þ.e. þýzka þjóð-
ernisjafnaðarmannaflokknum.
Einstakar setningar greinarinn-
ar lesnar í réttu samhengi verða
heldur ekki skýrðar á annan hátt.
Og þótt svo standi á að þessi
stjórnmálaflokkur fari nú með
stjórn þýzka ríkisins verður að
telja það nægilega ljóst að það er
stjórnmálaflokkurinn sem ádeil-
an beinist að en ekki þýzka þjóðin
eða repræsentativar stofnanir
þýzka ríkisins. Meiðandi og
móðgandi ummæli um erlenda
stjórnmálaflokka, stefnu þeirra,
starf eða forystumenn, verða
hins vegar ekki talin móðgun við
hina erlendu þjóð eða á annan
hátt refsiverðsamkvæmt lögum.“
Báðir voru þeir sýknaðir i
aukarétti höfundurinn og ábyrgð-
armaður blaðsins. Þórbergur á
undanfarandi forsendum, en
Finnbogi Rútur var sýknaður, rit-
stjóri blaðsins, á þeirri forsendu
að grein Þórbergs var rituð undir
fullu nafni höfundar.
MÓÐGAR ERLENDA
MENNINGARÞJÓÐ
Hæstiréttur komst að annarri
niðurstöðu. Dómur Finnboga
Rúts var óraskaður og staðfestur,
en öðru máli gegndi með dóm
Þórbergs Þórðarsonar.
Vitnar hæstiréttur til þess að
Þórbergur segir í grein sinni „að í
fangabúðum Þýzkalands hafi
eftir að Hitler og flokksbræður
hans tóku þar við völdum hafist
kvalir og píningar er jafnvel sjáll'-
an rannsóknarréttinn á Spáni
myndi hrylla við el' hann mætti
renna augunum yfir þessi tæp 800
ár úr eilífðinni sem eru millj Luci-
usar 111 og sadistans á kanzlara-
stólnum þýzka (þ.e. Hitlers)"
Hæstiréttur bendir cinnig á
aðra fullyrðingu í greinirini er
hljóðar svo: „Einhverjir hafa
máski tilhneigingu til að sefa
gretriju sína með þeirri trú að pín-
ingar í fangelsum Þjóðverja séu
ekki fyrirskipaðar af ríkisstjórn-
inni, heldur séu þetta uppátektir
óðra stormsveita. En þessi ímynd-
un væri vissulega fjarri sanni. Það
er einmitt hið ægilegasta við allar
píningar í fangelsum nazista að
þær eru undirbúnar og skipulagð-
ar af þeim mönnum sem nú eiga
að gæta laga og siðferðismála rík-
isins. “
í forsendum hæstaréttar segir:
„Með þessum ummælum virðist
höfundurinn fullyrða það, að
þýzka stjórnin hafi beiniinis
skipulagt og fyrirskipað kvalir
þær og pyndingar, sem hann lýsir
í grein sinni. Það verður að telja
það meiðandi og móðgandi fyrir
erlenda menningarþjóð að segja
það að hún hafi sadista (þ.e. mann
sem svalar kynferðislysn sinni
með því að kvelja aðra menn og
pynda) í formannssæti stjórnar
sinnar og að hann og stjórn hans
hafi skipulagt og fyrirskipað hin-
ar hryllilegustu kvalir og pynding-
ar á varnarlausum mönnum, er
sjálfan rannsóknarréttinn á
Spáni, sem illræmdastur er fyrir
pyndingar sínar á varnarlausum
mönnum, myndi hrylla við ef
hann mætti nú, eftir nær 800 ár,
renna augunum yfir þær.“
Framannefnd orð og ummæli
þóttu sem sagt ekki sönnuð rétt-
mæt með þeim gögnum er höf-
undur lagði til grundvallar. Var
refsing ákveðin, með hliðsjón al'
því að höfundur taldi .sig hal'a
heimildir fyrir ummælum sínum
úr erlendum blöðum og timarit-
um, krónur 200 er renna skyldu í
ríkissjóð. En í stað sektar 15 daga
einfalt fangelsi ef sekt yrði ekki
greidd innan 4 vikna frá birtingu
dóms. Að auki var Þórbergur
dæmdur til að greiða allan sakar-
kostnað í héraði, þar með talin
Iaun verjanda síns, 60 kr„ og allan
áfrýjunarkostnað sakarinnar —
þar með talin málflutningslaun
skipaðs sækjanda og verjanda
fyrir hæstarétti, 120 kr. til hvors.
Forsætisráðherra sneri sér til
ritstjóra Alþýðublaðsins og
óskaði efftir þvi að blaðið birti
ekki áframhald greinarinnar, en
án árangurs.
Athyglisverðar niðurstöður í nýrri könnun á brjóstkrabbameini
VONBRIGÐI MEÐ BRJÓSTMYNDATÖKUR
Krabbamein í brjóstum mim vera
sá sjúkdómur sem konur óttast
hvað mest. Og ekki að ástœðu-
lausu. Það er algengast krabba-
meins hjá konum og það setur lík-
lega sama óhug að öllum konum
við tilhugsunina að missa brjóst.
En dýpstur er óttinn við að hnúður
eða þykkildi sé til marks um að
dauðinn sé nærri, og oft ótímabœr.
Það var því skiljanlegt, þegar
biásið var í lúðra með nýrri aðferð
við greiningu æxlishnúta, að
baráttukonur víða settu það á odd-
inn í jafnréttisbaráttu sinni að allar
konur ættu rétt á reglubundinni
brjóstmyndatöku. Og bjartsýnin
var gífurleg. Konur í Svíþjóð hafa
t.d. í fleiri ár barist með oddi og egg
fyrir því að þessi dýra rannsókn
væri opin fyrir konum um allt land.
Krafa þessi var sett fram fyrir aðrar
kröfur þeirra um rannsóknir og
fyrirbyggjandi aðgerðir. Sænsk
heilbrigöisyfirvöld hafa smám sam-
an Iátið undan þrýstingi og kaup á
brjóstmyndavélum tekin fram yfir
annan tækjabúnað. Sænskum kon-
um eftir fertugt gefst nú kostur á
brjóstmyndatöku og yfirvöld hafa
löngum gert kröfu baráttukvenna
að sinni eigin skoöun og verið ötul
að senda frá sér upplýsingabækl-
inga og hvatt konur óspart til að
taka þátt í rannsóknum þessum.
Að vonum varð þvi uppi fótur og
fit þegar vísindamenn birtu í British
Medical Journal í október niður-
stöður sínar á rannsókn, sem staðið
hefur yfir í tíu ár á 42 þúsund kon-
um á Málmeyjarsvæðinu. Niður-
stöður rannsóknarinnar eru í stuttu
máli þær að hjá yngri konum var
engin lækkun á dánartíðni af völd-
um brjóstkrabbameins hjá þeim
konum sem farið höfðu reglubund-
ið í brjóstmyndatöku. Hins vegar
virtist verulegur árangur vera, þeg-
ar um var að ræða konur yfir 55
ára. Hjá þeim var dánartíðni 20%
iægri, ef þær létu mynda brjóstin
. reglulega.
Samkvæmt niðurstöðum þessum
virðist brjóstmyndataka ekki
minnka dánart'íðni meðal yngri
kvenna. Það hefur valdið slíkum
úlfaþyt í sænskum fjölmiðlum, þar
sem hver hefur ásakað annan, að
krafan um endurmat fyrirbyggj-
andi heilsuþjónustu verður ekki
sniðgengin. Ljóst er af niðurstöð-
um þessum að ekki eru fyrir hendi
nægjanleg rök til að mæla með því
að innleiddar verði almennar
brjóstmyndatökur kvenna innan
við fyrrnefnd aldursmörk. Og öll
umræðan hefur að sjálfsögðu dreg-
ið fram í dagsljósið viðkvæma um-
ræðu um efnahagslegan og sið-
fræðilegan forgang rannsókna og
lækninga.
Læknirinn og rithöfundurinn
P.C. Jersild hefur — sem innlegg í
ritdeilur þessar — dregið upp mikil-
vægi hinna siðfræðiiegu raka í
heilsupólitík. Hann bendir á sið-
leysi þess að velja aðferðir er standi
á vísindalegum brauðfótum frekar
en hinar, sem styrktar eru betri nið-
urstöðum.
„Við lifum á tímum endurmats,
ekki síst intian heilsugeirans," segir
hann meðal annars.
Vitanlega eiga hér eftir að fylgja
rannsóknir í kjölfarið, sem spenn-
andi verður að fylgjast með.
En i ljósi Málmeyjarrannsóknar-
innar og niðurstaðna hennar hlýtur
sú spurning að vakna, hvernig hægt
sé að fá ungar konur til að skoða
reglubundið brjóst sín, því það er
öflugasta og ódýrasta vopn, sem völ
er á í baráttunni gegn brjóstkrabba-
meini hjá konum innan við fimm-
tugt. Það mætti t.d. hugsa sér að
kennsla i sjálfskoðun brjósta yrði
tekin upp í skólakerfinu!
Heimildir:
1. Andersson, I o.fl. Mammographic screening
and mortality from breast cancer: The
Malmö mammographic screening trial. í
British Medical Journal vol. 297.
2. Dagens Nyheter 15. og 28. okt. 1988.
Halla Jónsdóttir