Pressan - 16.06.1993, Síða 26

NYJASTA TÆKNI OG VISINDI
26 PRESSAN
Miövikudagurinn 16. júní 1993
JLandinn verður fræg-
ur í Vesturheimi
Hagfræði skemmtanalífsins
Hjarðdýrseðlið ræður
Nú er hún María Ellingsen
endanlega oröin fræg. Hún
fékk hlutverk í bíómynd með
einhverjum leikara sem á
voöalega frægan pabba.
Myndin er númer tvö í fram-
haldsseríu, en einhverra
hluta vegna man enginn eftir
no. eitt í seríunni. Viö íslend-
ingar höldum þó still-
ingu okkar, því viö höf-
um áöur sigrað
-^riollywood.
Jóhanna Jónas
vann þarna hvern
leiksigurinn á fæt-
ur öörum i sömu
sápunni áöur en
hún kom heim og
lagöi dömubinda-
heiminn aö fótum
sér. Ekki má
gleyma Önnu
Björns, en Vestur-
heimur skelfur
ennþá eftir aö hún
sagöi; „Stilltu þig
gæöingur“ i einhverri
ógurlega frægri mynd. Allir
'Tnuna eftir honum Gunnari
Hanssyni sem lék kjötsagar-
moröingjann í einhverri vel-
þokkaöri mynd þar vestra. Nú
þá vita allir um ítök Sigurjóns
Sighvatssonar, sem er helsti
mógúllinn í landi tækifær-
anna. Annars er þaö ekki ein-
leikiö hvaö við íslendingar er-
um frægir erlendis. Allir í Am-
eríku þekkja Ólaf Jóhann Ól-
afsson og litlu færri þekkja
Höllu Linker. Nýlega kynntust
allir Kristjáni Jóhannssyni,
sem endurvakti heimsfrægö
Metropolitan-óperunnar meö
't5w aö syngja þar. Gott ef allir
þeir sem fóru aö heimsækja
Kristján uröu ekki pínulítiö
heimsfrægir líka. Helgi Tóm-
asson er einnig mjög frægur í
Ameríku, sérstaklega þeirri
Ameríku sem dansar. ís-
lenskir íþróttamenn hafa
lengi átt Ameríku. Þangaö
hafa allir okkar fremstu frjáls-
íþróttamenn fariö og hvert
mannsbarn þekkir þá Einar
Vilhjálmsson, Sigurö Einars-
son, Véstein Hafsteinsson,
Þórdísi Gísladóttur, Odd Sig-
urðsson, Ingu Rún Þóröar-
*~'dóttur og Óskar Jakobsson,
sem ílengdist í Ameríku, og
Ragnheiöur Runólfsdóttir
varö mjög heimsfræg þá
stuttu stund sem hún stopp-
aöi þar. Bjarni Friöriksson
fékk sinn skerf af heims-
frægöinni þegar hann vann
hálft brons um áriö og allir,
og ég endurtek allir, þekkja
Pétur Guömundsson körfu-
boltamann. Ekki alveg jafn-
margir þekkja Flosa Sigurðs-
son, enda var hann bara 211
sm. Síöan þetta varö höfum
viö sent helling af Keflvíking-
um til Ameríku til aö veröa
heimsfrægir.
Þaö væri leitt aö gleyma
Leifi Eiríkssyni í allri þessari
Ameríkufrægðarupptalningu
og sömuleiöis má nefna alla
Vestur-íslendingana, en
gömlu flóttamennirnir stóöu
sig býsna vel í gamla daga.
Og ef einhver skyldi hafa
stálminni þá var íshokkíliö
Fálkanna mestmegnis skipaö
heimsfrægum íslendingum.
Nú, enginn hefur almennilega
fengiö botn í þaö hvaö Sykur-
molarnir uröu frægir þá
stuttu stund sem þeir fengu
aö hita upp fyrir einhverja
voöalega fræga hljómsveit
sem spilar mjög niöurdrep-
andi tónlist. Þá má ekki
gleyma þeim Jóni Óttari
Ragnarssyni og Margréti
Hrafnsdóttur, sem trylla liöiö
í Englaborginni. Nóg um
heimsfrægö íslendinga í Am-
eríku.
Alveg eins og Fríða heillaðist af Dýrinu með mannssálina
hafa verkamenn veriðfrá sér numdir af persónu leiðtoga
síns í Dagsbrún, Guðmundi ]. Guðmundssyni, í árafjöld.
Dýrið varð besti vinur Fríðu alveg eins og Jakinn varð besti
vinur verkamannanna. Dýrið og Jakinn hafa það einnig
sameiginlegt að vera bœði ógnvekjandi og hrjúfir á yfirborð-
inu en blíðir inn við beinið og allra hugljúfi. Það er engum
blöðum utn það aðfetta að „mennirnir" eru nauðalíkir.
Hefurðu aldrei velt
fyrir þér af hverju
raðir myndast fyrir
framan suma
skemmtistaði en
ekki aðra? Hvernig í
veröldinni stendur á
því að fjöldi fólks er
tilbúinn að hírast í
kulda og trekki, illa
klætt og í misjöfnu
ásigkomulagi (mis-
drukkið) í röð fyrir
utan einhvern
ákveðinn skemmti-
stað á meðan ekki
sést svo mikið sem
ein hræða fyrir utan
starfsfólkið á
skemmtistaðnum
við hliðina? Við gæt-
um auðveldlega
svarað því til að
þessi skemmtistað-
ur væri „betri“ en
hinn, til að mynda
fallegri innréttingar
(þar með talið sæt-
ari stelpur og gáfu-
legri strákar),
skemmtilegra fólk
og þar fram eftir göt-
unum. Þetta er ekki
það sem hagfræð-
ingum finnst furðu-
legt, þar sem þeir
bíða í röðinni með
öllum hinum, heldur
hitt: Af hverju hækk-
ar skemmtistaðurinn
ekki verðið?
Ef allt er eðlilegt (hagffæð-
ingum finnst allt eðlilegt sem
fellur að kenningunum, hitt
jaðrar við óeðli) ræðst verð
drykkjanna af framboði og
eftirspurn. Eftirspurnin er
greinUega meiri en ffamboðið
fyrir utan Bíóbarinn og því er
óskiljanlegt hvers vegna Fritz
von Blitz og félagar hans á
Bíóbarnum hækka ekki verðið
á tvöföldum brennivín í vatni,
og hvað þeir nú heita þessir
tískukokkteilar þar á bæ.
Gary Becker, nóbelsverð-
launahafi í hagfræði 1992, fór
að velta þessari spurningu fyr-
ir sér þar sem hann sat á veit-
ingahúsi. Ólíkt okkur hinum,
sem látum okkur nægja að
láta rjúka upp úr hausnum á
okkur í tuttuguogfímm sek-
úndur max, lagði hann höf-
uðið í bleyti og smíðaði kenn-
ingu um fyrirbærið.
Samkvæmt kenningum
Beckers sækjumst við eftir
surnum hlutum að hluta til,
og stundum að öllu leyti,
vegna þess að allir aðrir sækj-
ast eftir þeim. Hjarðdýrseðlið
verður alls ráðandi. Ef nógu
margir þrá eitthvað förum við
hin að þrá það líka. Þetta er
útgangspunktur Beckers en
útskýrir að sjálfsögðu ekki
hvers vegna eigendur veit-
ingahúsa hækka ekki verðið til
að græða meira. Hér skilur
milli feigs og ófeigs í kenn-
ingasmíðinni. Becker dró upp
mynd af eftirspurn einstak-
linga eftir þeim gæðum sem
höfða til hjarðdýrsins í okkur.
(Mynd.)
Hugsum okkur að
skemmtistaður taki hámark
hundrað manns. Einn tvö-
faldur kostar 400 krónur. Á
lóðrétta ásnum er verð
drykkjanna en á þeim lárétta
fjöldi þeirra sem vilja inn. Við
skulum ennfremur gera ráð
fyrir að við þetta verð og
magn (400 krónur og hundr-
að manns) sé hagnaður stað-
arins hámarkaður. Við sjáum
strax af myndinni að til að
byrja með er allt ósköp venju-
legt. Línan hallar niður því
hærra verð þýðir minni eftir-
spurn og öfúgt. En hvað gerist
ef fleiri en hundrað manns
vilja komast inn? Jú, röð
myndast fyrir utan og fer að
draga fleiri að staðnum og
þegar röðin er orðin nógu
löng fer eftirspurnarlínan á
myndinni okkar upp á við.
Múgæsing grípur um sig og
eigandinn finnur að hann get-
ur hækkað verðið umfram
fjögurhundruðkallinn per
tvöfaldan, til dæmis upp í 500
krónur, en þar er hámarkinu
náð. Tvöfaldur kostar 500
krónur, staðurinn er fullur og
röð fyrir utan. Nú má aftur
spyrja sig; af hverju hækkar
hann ekki verðið enn ffekar.
Til dæmis upp í 600 krónur?
Jú, eins og við sjáum af mynd-
inni gæti eftirspurnin þá húrr-
að niður í næstum því ekki
neitt. Veitingahúseigandinn er
staddur í svokölluðu „tísku“-
jafnvægi þar sem allt gengur
vel og þorir sig hvergi að
hræra af ótta við að missa alla
strolluna á staðinn við hliðina
á og sitja sjálfur uppi með
tóman stað. Því líkt og í lífinu
sjálfu er „tísku“-jafnvægið fá-
tíðara og fallvaltara en hið
venjulega jafnvægi. Örlitlar
breytingar á „tísku“-jafhvæg-
inu geta haft afdrifaríkar af-
leiðingar, ólíkt venjulega jafn-
væginu, þar sem örlitlar breyt-
ingar í verði hafa hverfandi
áhrif á eftirspurn. Þetta veit
veitingahúseigandinn og þorir
því eklci að leggja út í miklar
fjárfestingar, svo sem að
stækka staðinn og þar fram
eftir götunum. „Er á meðan
er,“ hugsar hann og vonar það
besta.
Nú lcynnu veitingahúsaeig-
endur að spyrja: Hvernig er
hægt að komast í tísku? Við
Jósteinn vert ó IA Café
STEMMNING í RÖDINNI
Hjá Jósteini á LA Café hef-
ur um langan tíma verið hin
myndarlegasta röð. Ekki aOs
fýrir löngu tóku þeir upp á að
lækka verð á nokkrum vín-
tegundum. Fannst okkur það
styðja kenningu Beckers um
hræðslu manna við að missa
fengnar vinsældir.
Nií hefitr verið röð hjáykk-
ur svo lengi sem „elstu ‘
menn muna en samt lækk-
uðuðþið verðið á nokkrum
víntegundum. Hvað kemur
tii Er ekki eftirspumin
miklu meirt enjramboðið?
„Jú. Ef þú ert að velta því
fyrir þér þá skiptir það
kannski ekki alveg sköpum.
Þetta var fyrst og ffemst gert
fyrir matargesti. Við erum
með ákveðna krónutölu á
öUu víni, hvort sem um er að
ræða dýrt vín eða létt vín.
Flösku sem kostar 1.990
krónur í ríldnu seljum við á
2.990 kxónur þannig að við
leggjum þúsund krónur á
hana. Ef hún kostar 5.000
krónur í ríkinu seljum við
hana á 6.000 krónur. Þegar
við vorum að skoða þetta hjá
okkur sáum við að við seld-
um nær eingöngu ódýra vín-
ið. Við vildum koma til móts
við matargesti okkar og gefa
þeim kost á að kaupa sér al-
vöru vín með matnum á eðli-
legu verði. Við höfðum það
fyrst og ffemst að leiðarljósi
að reyna að koma á einhverri
almennilegri vínmenningu í
þessu landi. Kveikjan að
þessu hjá mér var þegar ég
fór sjálfur út að borða á ann-
an skemmtistað. Þá varð mér
það á að panta vín sem ég
vissi að var gott, en það
hvarflaði ekki að mér að ég
fengi annan eins reikning til
baka. Þá fór ég að velta þessu
fyrir mér.
Á föstudags- og laugar-
dagskvöldum kemur fólk
ekki á þennan stað eða ein-
hverja aðra staði til að drekka
hvítvín eða rauðvín. Með
verðlækkuninni vorum við
JÓSTEINN Á Lfl CflFÉ
fyrst og fremst að reyna að
laða að matargestina.“
En vari ekki ráð að hœkka
aðeins verðið á sterka vín-
inu ogslá þannigá röðina?
Nei, það held ég ekki Ég er
feginn að hafa þessa röð. Það
er vandamál hjá mér og fleir-
um að það er borið mildð vín
inn í húsið og mér sýnist
auraráðin eldd vera það mildl
hjá Islendingum að hægt sé
að leika sér að því að leggja
meira ofan á þetta."
Attu einhverja skýringu á
þessummörgtt oglöngu röð-
um á Islandi?
„Vandamálið á íslandi er
einkennileg vínmenning.
Raðirnar eru að myndast á
sumum stöðum kJukkan
hálfeitt til eitt. Þá eru elcki
nema tveir tímar eftir. Stað-
irnir eru meira og minna
tómir ffam að þeim tíma. Er-
lendis fer skemmtunin allt
öðru vísi ffam. Fólk byrjar að
skemmta sér Jdukkan sex að
deginum, er til níu, þá fer það
heim og aðrir taka við. Hérna
tökum við á móti öllu þessu
fólki á mjög stuttum tíma.
Það eru rnjög hörð viðskipti í
þessum bransa. Á LA Café er
opið alla daga vikunnar en
innkoman er aðallega á
föstudögum og laugardög-
um. Þetta breytist ekki fyrr en
afgreiðslutími skemmtistað-
anna verður gefinn frjáls.“
En hvemig er hœgt að fá
fólkfyrr inn á kvöldin?
„Það verður aldrei hægt
fyrr en mögulegt verður að
lækka bjórverðið. Það er svo
brjálæðislega hátt. Á þessu
verður engin breyting fyrr en
vínmenning kemst í lag á Is-
landi.“
Er ekki ofi hiðfjörugasta
partí í röðinní?
„Við erum svo heppnir að
röðin hjá okkur er innan-
dyra. Oft myndast geysilega
skemmtileg stemmning í
röðinni. Það er sama músík í
röðinni og inni þannig að
fólk kemur oft kátt og syngj-
andi inn.“
Manstu eftir einhverjum
frœgum röðum héma áður
fyrr?
„Ég upplifði Glaumbæjar-
árin. Það hefur alltaf verið
draumur minn að endur-
vekja Glaumbæ. Okkur hefúr
kannski tekist það að því leyti
að við spilum ekki ósvipaða
tónlist og var í Glaumbæ.
Hér er algjörlega bannað að
spila hipp-hopp og þess hátt-
ar tónlist. En minningin er
oft fallegri en raunveruleik-
inn. Það var alltaf part-
ístemmning í Glaumbæ því
hann var svo margskiptur. Ég
held að það sé að mörgu leyti
hægt að líkja röðinni á LA
Café og Glaumbæ saman.
Fólk telur það ekkert eftir sér
að vera í röð.“
því fást lítil sem engin svör.
Hægt er að auglýsa staðinn og
einnig er reynandi að dreifa
boðsmiðum til að draga sem
flesta inn á staðina; reyna
þannig að vekja upp hjarð-
dýrseðlið í mannskepnunni.
Kannski er það tilviljun ein
sem ræður hvaða staðir verða
„in“ og hverjir ekki.
Gestir veitingahúsanna,
sem hírast í röð helgi eftir
helgi, skulu ekki halda að þó
svo að nóbelsverðlaunahafi í
hagfræði hafi komið fram
með skýringu á vandanum sé
þar með sagt að vandinn sé
leystur. Þið verðið bara að
sýna þolinmæði áfram. Eina
ráðið sem hægt er að gefa ís-
lenskum skemmtanafiklum er
að klæða sig betur._________
Gunnar Haraldsson og Guðrún
Kristjánsdóttir
Dæmigerð Biðröð Samkvæmt kenningum Beckers sækjumst vid
eftir sumum hlutum að hluta til — og stundum að öllu leyti —
vegna þess að allir aörir sækjast eftir þeim.