Pressan - 02.12.1993, Blaðsíða 5

BOKA- OG PLÖTUBLAÐ
Fimmtudagurinn 2. desember 1993
PRESSAN B5
Guðrún Helgadóttir hefur lengi verið einn ástsælasti barna-
bókahöfundur íslendinga og sendir nú frá sér bókina „Litlu
greyin". Þetta er fimmtánda bók Guðrúnar, en þær falla allar
undir skilgreininguna barnabækur.
Guðrún, greyin? Er þetta
ekki frekar neikvætt orð?
„Er ekki oft sagt svona um
börn þegar allt er í vitleysu:
„Litlu greyin“. Mér finnst
það ekkert neikvætt, en það
er nú kannski af því að ég er
úr Hafnarfirði og þar var
þetta algengur talsmáti."
Hvað gerist í bókinni?
„Þetta fjallar um fjöl-
skyldu þar sem pabba og
mömmu kemur ekki nógu
vel saman svo mamman fer
upp í sveit með börnin til að
finna sjálfa sig. En það týnist
nú eiginlega og fínnst flest
annað en það sem aumingja
mamma var að leita að. Nú
má ég ekki segja meira, en
það fléttast inn í þetta alls
kyns atburðir.“
Nú liggur það í hlutarins
eðli að rithöfundar nota um-
hverfi sitt bæði beint og
óbeint í bœkur sínar. Hvernig
nýtist Alþingi þér í þeim efn-
um?
„Ég held að ég hafi notað
flest mitt umhverfi annað en
Alþingi í bókunum. Auðvit-
að skrifar maður út frá því
umhverfi sem maður þekk-
ir, þú skrifar til dæmis ekki
um börn nema þekkja
börn.“
Davíð hefur ekkert nýst þér
sem fyrirmynd í óknytta-
dreng?
„Nei, ég held bara að
áhugi minn hafi ekki kvikn-
að.“
Hefur ekkert komið til
greina hjá þér að hverfa af
vettvangi barnabóka og semja
annars lags bœkur?
„Nei, ekki í neinni alvöru,
blessuð börnin eru mjög svo
verðugur lesendahópur. Ef
maður er að skrifa til að
opna einhverja víðari sýn,
þá held ég að það sé frekar
von til að það takist með
börn en fullorðna. Fullorðn-
ir eru löngu búnir að loka
öllum dyrum. Ég skal engu
lofa um hvað ég geri ein-
hvern tíma. En mér finnst
afskaplega gaman að semja
fyrir börn.“
Finnst þér að barnabœkur
eigi að hafa einhvern mór-
alskan boðskap?
„Maður reynir náttúru-
lega að hafa ekkert ljótt fyrir
börnunum. Ég er slæmur
predikari en reyni að opna
einhver ný sjónarmið og
þjálfa börnin í að sjá fleiri
hliðar á lífinu en þau
kannski annars gerðu. Um-
fram allt reynir maður að
skrifa þannig að börnin auki
við orðaforða sinn og kunn-
áttu í tungumálinu. Maður
reynir að vekja góðar vænt-
ingar til lífsins en ekki draga
úr, að hvetja börn frekar en
letja. En að predika ein-
hverja ákveðnar skoðanir?
Ég treysti mér ekki til þess.
Ég var alltaf í nokkrum vafa
um hvernig ég ætti að ala
upp mín eigin börn og gerði
mest lítið af því að predika
yfir þeim. Það tókst ágæt-
lega og ég nota sömu að-
ferðina við að hafa áhrif á
lesendur með bókunum
mínum.“
Ertu góður uppalandi?
)vÆtli ég sé bara ekki ágæt-
is uppalandi þegar öllu er á
botninn hvolft. Uppeldi
hlýtur að felast í þvi að vera
góður við börn. Ég held að
það besta sem maður geti
gert gagnvart börnum sé að
bera virðingu fýrir þeim sem
manneskjum, þá held ég að
þeim sé alveg óhætt.“
Nú er ekki langt síðan tal-
að var um að litið vœri niður
á barnabœkur og barnabóka-
höfunda; að það vœru annars
flokks bókmenntir. Hvernig
sýnist þér þau mál standa í
dag?
GUÐRUN HELGADOTTIR: „Ætli ég sé ekki bara ágætis uppaiandi þegar öllu er á botninn hvoift."
„Sjálfsagt er til fullt af
fólki sem gerir sér enga
grein fýrir mikilvægi barna-
bóka. Bækur fyrir börn og
unglinga eru gjarnan neðan-
máls í yfirliti ársins. En ég
væri nú bannsettur hræsnari
ef ég kvartaði, menn hafa
skrifað lærðar ritgerðir um
bækur mínar. Það má þó
segja að barnabókahöfúndar
sitji ekki við sama borð og
aðrir höfundar en það hefur
þróast til betri vegar, það er
engin spurning. Það hefur
orðið mikil bylting í þessum
efnum ef við tökum síðast-
liðin 15-20 ár, því að þessi
útgáfa var hreinlega til
skammar fram að því með
örfáum undantekningum.
Það var nú kannski ástæðan
fyrir því að ég fór út i að
skrifa bækur að mér ofbauð
hvað börnum var boðið upp
á af vondum þýðingum og
illa skrifuðum bókum.“
Gerirðu þér einhverja grein
fyrir því hvernig íslenskar
barnabœkur standa í saman-
burði við erlendar?
„Ég held að þær standi alls
ekki illa. Það er sjálfsagt
svipað hlutfall þess sem
maður leyfir sér að kalla
góðar bókmenntir fyrir
börn hér og til dæmis á
Norðurlöndum. Það eru
auðvitað fleiri góðar — en
einnig fleiri vondar í stærri
samfélögum.“
Hafa bœkur eftir þig verið
gefnar út erlendis?
„Jú, jú, margar hafa verið
þýddar, til dæmis er „Ástar-
saga úr fjöllunum“ að koma
út í Japan. En þetta er alltaf
háð einhverjum undarleg-
um tilviljunum. Hér vantar
illilega einhverja miðstöð
sem annast kynningu á ís-
lenskum bókum. íslenskir
höfundar eiga erfitt um vik
að koma þessu sjálfir á
framfæri. List getur orðið
arðbær útflutningsvara, en
það þarf að kosta ofurlitlu
til við að kynna hana. Oft er
verið að senda einhvern út-
drátt úr íslenskum bókum í
erlendar verðlaunaveitingar
og annað þvíumlíkt en bók-
in liggur að öðru leyti ekki
fyrir nema á íslensku. Þetta
er auðvitað alveg þýðingar-
laust, í orðsins fyllstu merk-
ingu.“
Blessuð börnin verðugur lesendahópur
Nolar helst ekki Alþlngi sem
fyrirmynd
Jakob Bjarnar Grétarsson
Notalegt en kraftlaust
GUÐRÚN HELGA-
DÓTTIR: LITLU GREYIN
IÐUNN
★★
DSöguhetjan í nýj-
ustu barnabók
Guðrúnar Helga-
dóttir er hinn sex
ára Trausti sem fer upp í
sumarbústað með móður
sinni.og tveimur systrum.
Móðirin er að reyna að ná
áttum eftir skilnað við
mann sinn og börnin eru
heldur hnípin, því vitanlega
er erfitt að vera barn og eiga
foreldra sem eru hætt að tal-
ast við. Dvölin í sumarbú-
staðnum reynist viðburða-
rík og alls óvæntir atburðir
verða til þess að samskipti
foreldranna komast í samt
lag.
Eins og þeir vita sem lesið
hafa bækur Guðrúnar
Helgadóttur eru börn henn-
ar fólk. Börnin í sögum
hennar eru venjulega hugs-
andi og meðvitaðar mann-
eskjur sem eru sífellt að
reyna að átta sig á lögmál-
um og reglum umhverfisins.
Það reynist vitanlega ekki
þrautalaust en tekst að lok-
um, því þetta eru skynsöm
börn sem búa yfir siðferðis-
þroska sem lesandinn þykist
fullviss um að muni fleyta
þeim í gegnum lífið.
Aðalsöguhetja þessarar
bókar, Trausti, er eitt þess-
ara barna. Hann er á undan
jafnöldrum sínum í námi,
les alvörubækur meðan þeir
stauta. Hlutskipti hans er þó
ekki eintóm sæla, því hann
er hræðilega freknóttur og
notar gleraugu og slíkt býð-
ur upp á stríðni félaganna.
Hin ellefu ára systir hans,
Torfhildur, glímir einnig við
vanda. Þar sem hún er eldri
gerir hún sér betur grein
fyrir því að fjölskyldan er að
leysast upp. Þetta gerir að
verkum að hún þjáist af ör-
yggisleysi og fær engum trú-
að fyrir raunum sínum:
„Maður getur einhvern
veginn ekkert gert. Allt bar-
asta gerist, enginn hlustar á
mann og maður getur ekk-
ert gert að því þó allt fari í
vitleysu. Það skiptir engu
hvort maður er vondur eða
góður.“
Það er alkunnur vandi
barnanna í bókum Guðrún-
ar að ekki er hlustað nægi-
lega á þau, af því sprettur oft
alls kyns misskilningur og
jafnvel sálarflækjur, en þar
sem börnin eiga yfirleitt
„Þessi bók Guðrúnar
Helgadóttur hefur
ágcetan boðskap fram
aðfæra en hún er ekki
í hópi hennar betri
verka. Guðrúnu hefur
oft tekist betur upp í
mannlýsingum, hér
eru þærfremur til-
þrifalitlar. “
góða að þá er þetta vandi
sem leysist í bókarlok; þá
tala allir saman af hrein-
skilni og allt fellur í ljúfa
löð.
í bókum sínum er Guð-
rún Helgadóttir sífellt að
minna á þörfina á að fólk
tali saman af heiðarleika og
sýni hvað öðru umhyggju
og virðingu. Ef slíkt er ekki
gert er voðinn vís.
Höskuldur, hinn sautján
ára strokufangi sem vingast
við Trausta, hefur aldrei
fengið næga umhyggju, það
gaf sér enginn tíma til að
tala við hann:
„Leiddist í skólanum,
leiddist heima. Maður hafði
einhvern veginn engan til að
tala við. Engin systkini og
ekkert... Af hverju var mað-
ur að þessu? Veit það ekki.
Það er bara óþolandi leiðin-
legt heima... Ef maður ætti
bara svo sem eitt systkini."
Torfhildur segir um
Höskuld: „Hann lenti bara í
þessu af því að allt er í vit-
leysu hjá honum.“
Enginn talar um illsku
eða illt innræti, skýringanna
er að leita í öðru, skeyting-
arleysi umhverfisins og
skorti á samskiptum. Sam-
skiptin reynast allra meina
bót. Það eru samskipti við
barn sem verða til þess að
Höskuldur vinnur loks gagn
í lífinu og um leið er hann
reiðubúinn að snúa við
blaðinu.
Þessi bók Guðrúnar
Helgadóttur hefur ágætan
boðskap fram að færa, en
hún er ekki í hópi hennar
betri verka. Guðrúnu hefur
oft tekist betur upp í mann-
lýsingum, hér eru þær frem-
ur tiíþrifalitlar. Hið sama
má segja um söguna sjálfa;
hún er notaleg en skortir
kraft, verður ekki nægilega
eftirminnileg. Stíllinn er lip-
ur sem fyrr en fyndnin er
ekki jafn vel heppnuð og oft
áður. Það er eins og vanti
einhvern herslumun. Ef tek-
ið er mið af getu Guðrúnar
Helgadóttur þá veldur bók-
in nokkrum vonbrigðum.
Kolbrún Bergþórsdóttir
Barnabækur
Guðrúnar Helgadúttur
Jón Oddur og Jón Bjami 1974
★ ★★★
Bók sem eldist ekki. Minnisstæðar
persónur og leiftrandi húmor. Stíll-
inn er léttur og lipur, fullur af
sjarma og hlýju.
Meira af Jóni Oddi og Jóni Bjarna
1975 ★★
Það má hafa ágæta skemmtun af þess-
ari bók, en hún er ekki jafhfjörmikil og
hin fyrri.
í afahúsi 1976 ★★
Fullkomin börn eru venjulega ekki sér-
lega áhugaverðar sögupersónur. hað á
við hér. Það má greina í bókinni pólit-
ískan vandlætingartón sem gerir henni
lítið gagn. Bókin kemst náliegt því að
virka tilgerðarleg, en hnyttnir sprettir
og góður stíll bjarga mildu.
Enn af Jóni Oddi og Jóni Bjama 1980
★★★
Kímni og hressileiki í fyrirrúml Guð-
rún fer á kostum í þeim köflum scm
segja frá týnda afanum.
ÁstarsagaúrfjöUunum 1981 ★★★★
Hugmyndarík, fyndin og hreint yndis-
leg saga um ástfangna tröllskessu.
Sitji guðs englar 1983 ★★★★
Saga af fjölmennum systkinahópi á
tímum scinni heimsstyrjaldarinnar.
Fjölskylda höfúndar mun að nokkru
vera notuð sem fyrirmynd. Aðalsögu-
hetjan, Heiða, er sennilega ein geð-
þekkasta persóna Guðrúnar (og eru
þær þó margar ljúfar). Afinn í sögunni
er þó senuþjófúrinn.
Gunnhildur og Glói 1985 ★★★
Ljúf saga um litla stúlku sem kynnist
álfastrák sem sýnir henni hversu heim-
urinn er fallegur þegar allir eru í góðu
skapi.
Saman í hring 1986 ★★★
Framhald bókarinnar Sitji guðs englar
gefúr þeirri fyrri lítið eftir. Aðdáendur
Heiðu fá þó ekki nægðega mikið fyrir
sinn snúð, því aðalpersónan hér er
miðsystirin.
Sænginniyfirminni 1987 ★★
Þriðja bókin í flokknum um Heiðu,
Lóu-Lóu og öbbu og fjölskyldu þeirra
er öllu daufari en hinar fyrri. Afinn
stendur þó enn fyrir sínu.
Undan illgrcsinu 1990 ★
Þótt bókin hafi verið auglýst sem
„hörkuspennandi og leyndardómsfúli14
bama- og unglingabók er hún senni-
lega eina feilskot Guðrúnar Helgadótt-
ur á ritvellinum. Höfundi tekst hvorki
að blása lífi í persónur né atburðarás.
Furðu deyfðarleg bók.
Núna heitir hann bara Pétur 1990
★★
Saga fyrir yngstu börnin. Hún segir í
skemmtilegu máli frá atburðum sem
urðu til þess að Pétur litli vandi sig af
því að pissa í buxumar.
Velkominn heim, Hannibal Hansson
1992 ★★
Hannibal er á leið til Islands í flugvél
og rabbar við skýjabörnin sem segja
honum frá starfi sínu og gefa mann-
kyninu ráð. Stutt saga og ósköp Ijúf
með fallegum myndum Brians Pilk-
ington.

MYND: JIM SMART