Pressan - 09.12.1993, Blaðsíða 17

S KOÐ A N I R
Fimmtudagurinn 9. desember 1993
PRESSAN 17
einn flokkur
„Sameiningarbramboltið er mest íþeim sem sýnilega líður verst í eiginflokki. Þar
er vanlíðanin augljósust hjá allaböllunum, hvar ífélagi sem þeir standa; Birtingu,
Verðandi eða Nýjum vettvangi. “
STJÓRNMÁL
Ein borg,
Þegar ég var lítil skildist mér
að eitthvað sem hét járntjald
skipti heiminum í tvennt;
vestur og austur; gott og vont;
frelsi og helsi. Ég sá fyrir mér
ógnarháan múrinn (ekki hékk
tjaldið í lausu loíti?) og gat alls
ekki ímyndað mér annað en
hann hefði alltaf verið þarna
— upphaf og endir alls. Svo
féll múrinn og heimsmynd
minnar kynslóðar splundrað-
ist á örskömmum tíma.
Hvaða ályktun dreg ég af
framangreindu? Þær eru að
sjálfsögðu fleiri en ein, sú ein-
faldasta og kannski mikilvæg-
asta er að ekkert sé óumbreyt-
anlegt.
Um þetta hugsa ég stund-
um þegar borgarmál og kom-
andi kosningar ber á góma.
Eftir hálffar aldar einveldi
Sjálfstæðisflokksins í Reykja-
vík (mínus fjögur ár, sem þó
breyttu engu um valda-
strúktúr borgarkerfisins) virð-
ist sem borgarbúar meðtaki
ekki annað yfirvald en það
sem felst í einum flokki, ein-
um leiðtoga. Svo rammt
kveður að þessari óáran að
jafnvel vænstu vinstrimenn
trúa engu öðm en að einn stór
flokkur geti hnekkt veldi hins
stóra flokksins. Víst hefúr
marga um miðbik og á vinstri
væng íslenskra stjórnmála
lengi dreymt um breiðfylk-
ingu félagshyggjuaflanna,
hvort heldur er í borginni eða
á landsvísu. En þessir draum-
ar em lúnir og tilheyra annarri
tíð.
Hugmyndin hljómar hins
vegar vel í eyrum þeirra sem
hafa þá bjargföstu trú að ein-
DAS KAPITAL
ungis einn stór flokkur, eins
og Sjálfstæðisflokkurinn, geti
stjómað því risafyrirtæki sem
Reykjavíkurborg er. Og tii að
hafa taumhald á stjómendum
fyrirtækins verði þræðir mið-
stýringarinnar allir að liggja til
forstjórans, leiðtogans mikla.
Öðruvísi verði borginni ekki
stjómað.
Þegar minnst er á hug-
myndir um valddreifingu og
hverfastjómir í borginni fellur
minnihlutaflokkunum —
nema Kvennalistanum — all-
ur ketill í eld. Þeir hafa nefni-
lega ekki hugsað sér að breyta
valdastrúktúr Sjálfstæðis-
flokksins. Það á að nota sama
módel: Einn flokkur, einn
leiðtogi.
Fólk hefúr spurt hvað orðið
hafi um sameiningameistann
sem kviknaði með Nýjum
vettvangi. Svarið er einfalt.
Nýr vettvangur sameinaði
enga og breytti engu. Neistinn
var kæfður í fæðingu. Fram-
boð Nýs vettvangs klauf
reyndar Alþýðubandalagið í
Reykjavík og varð til þess að
Alþýðuflokkurinn bauð ekki
ffam í eigin nafni, en niður-
staðan varð hin sama og fyrr.
Ólína Þorvarðardóttir gekk í
Alþýðuflokkinn en Kristín Á.
Ólafsdóttir hafði áður setið í
borgarstjórn fýrir Alþýðu-
bandalagið. Þessar staðreyndir
hafa samt ekki flækst fýrir
Vettvangsfólki á síðasta miss-
eri. Af sameinuðu framboði
skal verða hvað sem það kost-
ar. Og af gjörningum Vett-
vangsforkólfanna má ráða að
sérhver Þrándur í Götu þeirra
skuli gjalda stífnina dýru
verði. Lið sameiginlegs ffam-
boðs skorar hins vegar hvert
sjálfsmarkið á fætur öðru,
enda glundroðaleikfléttan
fengin að láni hjá Sjálfstæðis-
flokknum!
I þessari umræðu eru off
dregin ffam þau rök að of
mörg ffamboð geri það að
verkum að atkvæði falli dauð
niður, þ.e. nýtist engum. Ég
hef ekki heyrt neinn þessara
manna benda á að margt fé-
lagshyggjuatkvæðið kýs ekki
samkrull heldur skýra stefnu
eigin flokks. Tölffæðin vinnur
nefnilega með fleirum en
sameiginlegu ffamboði.
Sameiningarbramboltið er
mest í þeim sem sýnilega liður
verst í eigin flokki. Þar er van-
líðanin augljósust hjá allaböll-
unum, hvar í félagi sem þeir
standa; Birtingu, Verðandi
eða Nýjum vettvangi. Innan-
hússvandamál Alþýðubanda-
lagsins verða ekki leyst með
sameiginlegu ff amboði í borg-
inni, þar þarf annað og meira
að koma til.
Það er tímabært að láta af
þráhyggjunni um félags-
hyggjuflokkinn stóra og vinna
í stað þess saman að undir-
búningi borgarstjórnarkosn-
inganna. Mestu skiptir að
borgarbúar komist upp úr
hjólförum einsflokkshugsun-
arháttarins. Einveldi Sjálf-
stæðisflokksins þarf ekki að
vara að eilífú.______________
Höfundur er stjómmálafræðingur
Með korti og klóm
Þorsteinn Pálsson sjávarút-
vegsráðherra hélt því ffam á
fúndi fýrir níu árum að þjóð-
in hefði sýnt bankakerfinu
mikið langlundargeð. Skoðun
formannsins var líklega sú að
bankamir hefðu meðhöndlað
viðskiptavini sína eins og
þurfalinga og dóna.
Ekki verður séð að þessi
orð formanns Sjálfstæðis-
flokksins hafi haft mikil áhrif
á bankakerfið. Enn í dag em
viðskiptavinir meðhöndlaðir
að hentugleikum bankanna,
einkum og sérílagi þeir við-
skiptavinir, sem greiða lán sín
reglulega á gjalddaga, svo og
þeir sem þurfa að innleysa
ábyrgðarskuldbindingar sínar
með öllum þeim kostnaðar-
liðum, sem hægt er að bæta
við í þeirri kröfurækt sem
fýlgir vanskilum.
Viðskiptavinir bjuggust við
því að hagur þeirra vænkaðist
verulega við sameiningu
banka, að bankakerfið yrði
ódýrara fýrir neytendur. Því
er ekki að heilsa enn sem
komið er, því fortíðarvandi
bankanna er slíkur, að það
tekur mörg ár að greiða upp
óreiðu eldri tíma. Óreiðan
samanstendur af mörgum
þáttum. Helst skal nefht fjall-
háar effirlaunaskuldbinding-
ar, misvitur útlán og tilgangs-
lausar fasteignir. Landsbank-
inn er að basla við SÍS-draug-
inn og vill alls ekki viður-
kenna að hann hafi tapað
þremur milljörðum á þeim
viðskiptavini.
Til að vinna upp fortíðar-
vandann hafa bankamir stýrt
„Forstjóri VISA kemurfram sem styrktaraðili og
leikur jólasvein við ólíklegustu tœkifœri. Ætla
mœtti aðframlög VISA kcemu afhimnum ofan,
en það eru neytendur sem greiða þau. “
vöxtum með þeim hætti að
stundum mætti kalla vaxta-
ákvarðanir rán, eða svo segir
formaður Verkamannasam-
bandsins. Vaxtaákvarðanir
hafa ekki verið eftír sam-
ræmdum reglum innan ein-
stakra banka. Vitur maður
hefur sagt, að ef öllum rök-
stuðningi fýrir vaxtaákvörð-
unum Islandsbanka hf. yrði
raðað saman á eitt blað kæmi
í ljós að ráðamenn bankans
væru rugludallar, því þar rek-
ur sig hvað á annars hom.
Fyrir tæpum mánuði vom
bankar píndir til að lækka
vexti á innlánum sínum og
útlánum. Ekki var þeim það
sérlega ljúft, það tók þá tíu
daga að reikna hvað þeir ættu
að gera. Ákvarðanatakan var
hraðari þegar vextir voru
hækkaðir. Eftir þessa vaxta-
lækkun stendur að vextir af
óverðtryggðum útlánum eru
12-17%. Og bankastjóri Bún-
aðarbanka segir að ekki sé
svigrúm til að lækka meira,
því vextir á verðtryggðum út-
lánum og innlánum hafi
lækkað svo mikið. Og hvar
eru þá vaxtaskiptasamning-
amir? Ekki gagnast þeir neyt-
endum. Og svo kemur
Landsbankastjóri í sjónvarp
og segir að Landsbankinn
muni lækka sína vexti en
hann muni snarhækka tékk-
hefti og önnur þjónustugjöld
á næsfa ári. Og hverju eru
neytendur þá bættari?
En bankarnir ætla að leita
allra ráða til að féfletta við-
skiptavini sína. Með því að
tæknivæða greiðslumiðlunina
með svokölluðum DEBET-
kortum æda bankamir sér að
ná í 1.300 milljónir upp í þær
700 milljónir sem þeir þykjast
„tapa“ á greiðslumiðluninni,
þ.e. þeir ætla sér að græða 600
milljónir á framförum, en
það er ekki allt, því kostnaður
vegna ávísanaviðskipta dregst
saman um 300 milljónir
þannig að heildarávinningur
bankanna á að verða um 1
milljarður. Ekki
hefur komið
ffam að vextir af
veltiinnlánum
eigi að hækka á
móti.
Aðferð bank-
anna við að ná
þessum aurum
er svipuð þeirri
er LlU hefur við
að innheimta
sinn auðhnda-
skatt, sem kallast
félagsgjöld;
greiða á ákveð-
inn hundraðs-
hluta af veltu án
þess að kostnað-
ur sé í nokkru
hlutfalli af velt-
unni.
Þegar bank-
amir fara í þessa
ránsherferð gegn
neytendum eiga
neytendur sér
málsvara. Það er
ekki Samkeppn-
isstofnun, sem
sér ekkert at-
hugavert við
samráð bank-
anna, ekki eru
það verkalýðsrek-
endur, því þeir
eru of uppteknir
við að rústa
tekjuöflunarkerfi
ríkisins.
Málsvaramir em þjónustu-
aðilar, kaupmenn, olíufélög
og ÁTVR. Þeir segja ósköp
einfaldlega: „Blandið okkur
ekki í fjárhagserfiðleika bank-
anna, við ætlum ekki að
rukka bankaskatt.“
Einn skar sig úr og bauðst
til að rukka en það skyldi
koma ffam á vömreikningum
og svo ætlaði hann að hafa
ljósatöflu í verslun sinni, sem
sýndi hvað hann hefði rukkað
fýrir hvern banka. Það af-
þökkuðu bankamir, því ráns-
herferðin á að vera ósýnileg.
Það er þakkarvert að þessir
aðilar skuli hafa komið neyt-
endum til hjálpar þegar
vemdarar þeirra og hoflvinir
snauðra hafa brugðist. Það
eru liðin tíu ár frá því þeir
bmgðust illilega í viðskiptum
við EURO- og VISA-greiðslu-
kortafýrirtækin. Þau komust
upp með fjallhá þjónustu-
gjöld, sem lækka lítið þrátt
fyrir tækniffamfarir.
Forstjóri VISA kemur ffam
sem styrktaraðili og leikur
jólasvein við ólíklegustu tæki-
færi. Ætla mætti að framlög
VISA kæmu af himnum ofan,
en það eru neytendur sem
greiða þau. Ofúrhagnaður
VISA er rökstuddur með
mikilli áhættu, en áhættan
sem VISA tekur er engin;
bankamir taka hana og fá sér-
staklega greitt fýrir hana og
alltaf eiga skilvísir neytendur
að segja TAKK.
Margra ára óstjóm í bönk-
um verður ekki greidd af skil-
vísum neytendum á nokkr-
um árum og framfarir í
bönkum eiga að koma neyt-
endum til góða en ekki hrekja
þá til að greiða með seðlum
og mynt, því eins og Þor-
steinn Pálsson sagði: Lang-
lundargeðið er á þrotum.
Á UPPLEIÐ
f
Páll Magnússon
sjónvarpsstjóri
Hann hlýtur að sitja um
að fa að vera í umræðuþátt-
um með Heimi Steinssyni,
samanburðurinn er einfald-
lega svo góður.
Orri Vigfússon
kaupsýslumaður
Það að selja vodka til
Rússlands hlýtur að vera í
sama flokki og selja snjó til
Grænlands og sand til Sa-
hara.
Magnús
Hreggviðsson
útgefandi
Keypti Samútgáfúna þrátt
fýrir bölvun Gísla í Betel.
Lækkaði síðan launin hjá
gömlu starfsmönnunum og
tilkynnti svo að tap væri á
öllu saman. Svona er biss-
nesslífið.
Á NIÐURLEIÐ
i
Friðrik Sophusson
fjármálaráðherra
Þar sem við hættum við
að spara á sýslumönnunum
verður hætt við að byggja
hús Hæstaréttar. Af hveiju
bara ekki að hætta við allt ,
saman og spara heilan hell-
ing?
Benedikt Davíðsson
forseti ÁSI
Eftir að hafa barið vextina
niður úr öllu valdi vill hann
þáekki.
Kristján
Kristjánsson
tónlistarmaður
Eftir öll stóm orðin er
hálfdapurt að fýlgjast með
þessum hugsjónamanni í
peningafaðmlögum við Jón
Ólafsson. Jafhvel þótt jólin
nálgist þá er ekki allt hægL
Hvað næst? Faðmlag við
Steinar Berg?