Pressan - 30.12.1993, Blaðsíða 31

ÞVERSA6NAKENND ÁRAMÓT
4
Fimmtudagurinn 30. desember 1993
PRESSAN 31
4
4
4
I
i
i
4
4
4
<
<
<
4
ÁRAMÓTARÆÐA
tJTVARPSSTJÓRA
PRESSAN komst óvænt yfir áramótaræðu sr. Heimis Steinssonar og það er Ijúfsár skylda að birta
hana hér í heild sinni. Lesendum er bent á að geyma þessa ræðu og hafa hana yfir með Heimi þeg-
ar stóra stundin rennur upp á gamlárskvöld. (Millifyrirsagnir eru PRESSUNNARl)
MAÐURINN ER RORGARI
TVEGGJA VERALDA EÐA MEIR
'wm ■ m mmœmw t m *?><**&
m mm mm s&etf awxe xz*
mmm- ***«»» vmui*
«** «9 *i»rt *»»t< *« «**
fWA* ktxw «v y#*r *Mt *ni., yUktX* Æ
IMHÍ**' *** ** rxtaki* •» *«*s* •«*»|||
*»** Anlw M** o* Í«S! ''-JÉH
, v* 4« «*ít4*4t £ *<i» ( rr«<-<xv.<*n »>tv ***** dÉH
Épít *%**#*» w V~ 4*U»* il iW*í»»r<«*f* *i.kk» *ff
|Pf *io#Cva»s «r «« »*i«i 4>J fe*í rvws b*s*«r 6aJ»a.ía»
l t »»W91 fyrir. ** t*4« o* *s »vstt~» y»«r *hsr«*»*»r ó* kU«««*W
tr**fyIsj'ostaðór t«i*a*Ví*-í **m\»**t, frw* >ÍA*»r «^H
pí*ó4***«** * *»»*»«<«*. «•* «r*»ó« •**« m i n i ii iijjllW
*»rr««4 V*» t *:{ &.!»»» (w*yT.«rt í v»**i4 *«« r«r -0« ■r»*C«4).ft *««
ií»* »IM« «M> i*i» «s *« fcvwrt mt **lkwMt. í *t«aaiK.Ví t»att*r *íí« <#|H
*«mu> J *ltt. Árií «j atWélz krvítmiA í 'i Mnn vs *i«« H
*sif. **ft*itair t iwí* V«F4» ft-i »-* í>*r ««» V«r ywo*
*S *}* «Ut **» Htm l>««Uitidutw «« 9*t*»««taa Mtt, ***■
•*»» «} arít Mlik*»t>fl** viOtett* <*> niMv«t« 4* «<(«»■* v*ÍSj
;i» <« bitt**»**, «*«« a*«* »si ***«*»» • *» Ut>r ittís *.< »» txt, »V* ««* rí*»«
» satSir *r» trrir * »Uu» tw«J* tiaa, rayair tr**t * W *»*«*» «istMír
tii*io**s HaiMwiÉi **tfí tMtmm •«*»* *« vt.* ví* *«**» itttv-
*>» t «t*<cts WMÍ, a»*« :»xiT*ar* til •** aat* *fí
*i«* «sr *A4;4Jí *.**<«, **• rr**r )»!<*» « »ti» j«*4*rr*ri, «*»j «j
Í*H! 4 «9 f»**» Mr »4 R>«** J>»«» M«AH »*» XHOXJ
»» tr««t t*»0* «4 ***** * vtSitv* *cóiu» ******* <<4 *á<v>*r* at*»«*N**a »r
ií* «tMitt i frt***ti SruMtv **w. « ***ée- forr ** *Vraa*tÚ«s. •«
U(«*4t ** »4 M»i* tll txcrr *} <r*aw»4i. S» *t M<i il>*« i***! i |
ift M *pyr}» *p<4r*i*9*t ***■ »*tm J>r«4l *r r i t»t*s:*ri»»* ««](•: *♦»t» »**ra»
ttrtoUsa A»*évr tti *4 t*2« W 0« »í* W 5»** «« *s *r it<»*«>*■
*1, ***t v*Kó* N«« «> *3 ** *i«4>«*s «r«wt*u<HjM!»4:- «4« poaivU. V«i4«r di
W »3«*4 ít«* «t Utl*S* «NW«M *»* •? waP' twfrjÆM
x t>* SmI*-** «r«k* »w* ** l t*íl%yjF
ljmísv uu ut mit* í wm« vtiliaHr' ^HHBINbH^'
Ágætustu íslendingar nær og fjær! Sjúkir
og aldnir, ungir og þeir yðar sem aðeins
eldri eru. Fullorðið fólk, konur og þeir yðar
sem karlkyns eru. Nýbúar, ríkisstarfsmenn
og þeir yðar sem starfa við einkageirann.
Ríkir og fátækir í anda sem og líkama. Gef
oss í dag vort daglegt brauð og gleðileg jól!
Yfirskrift ávarps míns, er ég áður meitlaði
í orð í Fréttabréfi RÚV fyrir rétt liðnum tóif
mánuðum og þó örfáum dögum betur í
jólahugvekju minni til starfsmanna þeirrar
stofhunar er ég veiti forstöðu og hef þann
heiður og óblandna ánægju að tala hér í
umboði fyrir, um leið og ég ávarpa yður
áhorfendur og hlustendur góðir sem ein-
dreginn framfylgjumaður íslenzkrar menn-
ingar, dregur ffam stöðu þjóðar vorrar og
landsmanna á þessum tímamótum, sem
áramót eru. Það Herrans ár 1993 er óðum
að breytast í veröld sem var og veröldin sem
verður birtist alþjóð nánast um leið og ég
hverf af skjánum. Á miðnætti rennur árið
og andartaldð saman f eitt. Árið og atburðir
hverfast í deiglu tímans og upp rísa nýir at-
burðir, ósnortnir í huga vorum nú sem
drifhvít mjöllin þar sem vér getum leyft oss
að sjá allt sem óorðið er á sem hreinlyndast-
an og göfúgastan hátt, mótaðir sem vér Is-
lendingar erum af arfi heilbrigðra viðhorfa
og göfugs samneytis áa vorra við landið og
náttúruna, aðra menn og skepnur. En þegar
litið er um öxi, svo sem ríkulegar hefðir eru
fyrir á mótum tveggja tíma, reynir fýrst á
þær göfugu eigindir sem vér höfum tileink-
að okkur úr sarpi forvera okkar. Ég vii við
þetta tækifæri, lítillega og í stuttu máli, gera
hógværa tilraun til að meta undangengið
ár:
„Hversu lengi á ég að stíga
þennan grímudans
við alfaraveg
— eins og skáldið sagði. Hreinskilni er
ríkur þáttur í mínu lundarfari, ekki síður en
seiglan og þolgæðið. Maður á að leyfa sér að
njóta þess unaðar sem manni hentar.
Hví þá ég, en ekki einhver ann-
ar?
Mér er tregt tungu að hræra á viðlíka
mótum tímanna og sérhvert mannsbarn er
að upplifa einmitt á þessari stundu. Stundu
sem er ósköp þurr en skemmtileg, að hluta
til mjög lifandi en að hluta til þurr og ffam-
andi. En ég hefi lifað lengi í þessum hugar-
heimi.
Ég hlýt að spyrja spumingar sem öðrum
þræði er tilvistarlegs eðlis: Hvers vegna er ég
eiginlega hafður til að tala hér og nú? Það er
vegna þess að ég er útvarpsstjóri, ekki vegna
þess að ég sé einhver áramótaspekingur eða
postuli, heldur útvarpsstjóri.
Mér er alveg ljós sú kátlega mótsögn sem
er milli þessarar hátíðlegu ræðu annars veg-
ar og þeirra ærsla sem ná hámarki í ræðu-
lokin þegar klukkan slær tólf. Hins vegar er
margt fólk til sveita í hinum stijálu byggð-
um landsins sem ekki liggur jafnmikið á að
komast út og kveðja gamla árið og fólki í
þéttbýli. Og einnig eldra fólk sem þykir
vænt um hina gömlu hefð að útvarpsstjóri
ávarpi þjóðina á gamlárskvöld.
Ég er platóníker; mín eilífðarvissa er plat-
ónsk — afar sterk vissa um ævarandi,
óhagganlegan veruleika handan grafar og
dauða eða öllu heldur að baki tilverunni.
En ég legg allt upp úr því að nemendur
verði að mönnum — að gera menn úr
ungu fólki er mín hugsjón og því stikla ég
nú á steinum þeim sem varðað hafa veginn
„Vitanlega er égað vitna til
hljómsveitarinnar Módel sem
löngum hefuryljað mér um
hjartarœturnar á tunglskins-
köldum kvöldum hjarnhvítra
nátta við Drekkingarhyl. “
á þessu viðburðaríka ári sem nú senn er lið-
ið í aldanna skaut og kemur aldrei affur til
baka. Sú hugsun sem við getum kallað lýð-
ffæðslu fylgir mér í ríkum mæli inn í Út-
varpshúsið og Sjónvarpshúsið. Ég hef alltaf
litið á Ríkisútvarpið öðrum þræði sem eins-
konar lýðffæðslustofnun og er sem betur
fer einn um það.
Það er þetta sem gerir það sem kannski
einhverjir undrast og spyrja sig: „Hvers
vegna er þessi andans maður í þessu starfi?“
Ég hef ekki verið neinn hollustusauður í
neinum stjórnmálaflokki og er ekkert að
kynna mig sem slíkan. Hins vegar hef ég
alla tíð verið að snaga í dyrum Ríkisút-
varpsins.
Það er einu sinni svo að þegar komið er
um fimmtugt þá er annaðhvort að hrökkva
eða stökkva; setjast og gróa reglulega niður
þar sem maður er kominn eða taka vænt-
anlega síðasta tilhlaupið. Og hér er ég og get
ekki annað. Hængur er á: Ég hef aldrei
komið nálægt sjónvarpi nema sem mjög
dyggur áhorfandi í sveitinni í tvo tugi ára.
En ég stunda nám af kostgæfni mjög. Ég vil
nefna að mér finnst þátturinn hans Her-
manns Gunnarssonar vera ljómandi dæmi
um alþýðlegt efni af bestu gerð og ég vil
nefna þennan þátt sérstaklega því hann er
skínandi dæmi um það besta sem Ríkisút-
varpið er að gera. Ef ég sleppi mér lausum í
gamansemi þá er afskaplega stutt í dár og
spé.
Mér þykir mjög vænt um hiö tal-
aða orö
Ég er embættismaður að allri innri gerð.
Það vona ég að geti á sannast. Svo var og
þegar ég sótti um það starf sem ég nú gegni.
Menntamálaráðherra var þá formaður
Þingvallanefndar og ég spurði hann í gamni
og alvöru í senn: „Hvemig tækir þú því ef
ég sækti um embætti útvarpsstjóra?11 Hann
svaraði því eins og sá háttvísi samferðar-
maður sem hann er: Hann brosti og gaf
engin svör. Það stendur þó ekki í vegi fyrir
„Því vil ég nota þetta tœkifœri
að viðra þá hugmynd við ykkur,
tilhlýðendur góðir, aðykkar
einlœgurgefi kost á sér til að
gegna œðsta embœtti innan vé-
banda vors þjóðskipulags. “
því að mér þykir mjög vænt um hið talaða
orð. Þó skal eitt lítið bros ekki vanmetið,
einkum þegar það hrekkur af eins alvöru-
gefnu andliti og því sem æruverðugur
menntamálaráðherra státar af.
Vonandi er ég fremur maður, sem stend-
ur vörð um þjóðleg verðmæti, heldur en
afturhald. Þetta er nú einu sinni mitt líf.
Verk mín snúast um hið sama; að leggja ís-
lenzka arfleifð með einhverjum hætti fýrir
tilheyrendur á hverri tíð. Og að standa vörð
um menningarlega arfleifð hljómar dálítið
varðhundslega en orðið „arfleifð“ er sett
saman úr tveimur orðum, „arfur“ og
„leifð“, sem er samstofna við sögnina að lifa
og nafhorðið líf, eftir fyrstu hljóðskiptaröð.
Og arfúrinn er sem sé lifandi arfúr en ekki
safngripur. Því segi ég: „Lífið er lag, sem við
syngjum saman nú, um ókomin ár.“ Vitan-
lega er ég að vitna til hljómsveitarinnar
„Hvers vegna er ég eiginlega
hafður til að tala hér og nú? Það
er vegna þess að ég er útvarps-
stjóri, ekki vegna þess að égsé
einhver áramótaspekingur eða
postuli, heldur útvarpsstjóri. “
Módel sem löngum hefur yljað mér um
hjartaræturnar á tunglskinsköldum kvöld-
um hjarnhvítra nátta við Drekkingarhyl.
Og þegar ég reika um úti í náttúrunni reyni
ég að gleyma öllu, því ég vil að það sé lifandi
friður í kringum mig. Þversögnin gefur
engan kost á vali eða stefnumörkun.
Þversögn látins og lifandi
(ó)frlöar
Látinn ófriður getur tekið á sig ýmsar
myndir og sjálfsagt verða einhverjir til að
velta fýrir sér þeim ófriði — sem var for-
senda þess lifandi friðar sem nú ríkir — er
ríkti innan stofnunarinnar á haustmánuð-
um. Þversögnin er kvalafull. Eremur vil ég
mæra mann en höggva, þó í mér bærist fól,
og sá ágæti maður sem öðrum ffemur hef-
ur orðið milli tanna alþingismanna er sá í
hvers vængjaslætti upp hafa sprottið lindir
hvar sem hann fer listamannshöndum um
hugskot þjóðarinnar. Lindirnar streyma
enn og slást í för með áhorfendum Sjón-
varpsins á vit nýrrar aldar, sem að sínu leyti
fær notið góðs af þeim einingarmætti er býr
í verkum hans. Euni kveikist af fúna, og sér-
hver andrá í föruneyti Hrafns Gunnlaugs-
sonar mun jafhan verða áhorfendum Sjón-
varps óskastund og endurheimt þess bezta
sem Islendingar hafa eignast.
Þegar menn lenda í átökum þá á við hið
fomkveðna, að sækjast sér um líkir. Margt
orkar tvímælis jafnan. En varla mun neinn
telja réttu máli hallað þótt sagt sé að Hrafn í
„Ég hef alltaflitið á Ríkisútvarpið
öðrum þræði sem einskonar lýð-
frœðslustofnun og er sem beturfer
einn um það. “
list sinni beri af öðrum Islendingum, og
sameinar landsmenn upp til hópa svo mjög
að til einskis verður jafnað. Það er þetta sem
gerði það að verkum að ég var svo harður í
tungu frammi fyrir þeim sem mér þótti
hafa hjákátlegar hugmyndir um bjástur rétt
handan við landamæri lífs og dauða. I dag
hefði ég sannarlega haldið mildilegar ffam
mínum skoðunum. Ég stunda nám af kost-
gæfni mjög. Ég hlusta mikið á Þjóðarsálina
þar sem mér finnst ég ná góðu sambandi
við einhvern slatta af fólki í landinu.
Kannski kemur það mörgum á óvart. En
varast ber að vanmeta okkar minnstu
bræður — og systur. Þversögn er afar rót-
tækur veruleiki.
Mikilvægi hvíldarinnar en síöan
taka verkin viö
Nú liggur það fyrir að halda áffam þeirri
umræðu sem ég ætla að ég hafi hrundið af
stað með fátæklegum orðum mínum hér í
kvöld. Lausnina finnum við aldrei, en ef
okkur tekst að hafa í heiðri þá grundvallar-
reglu varðandi ffamkvæmd breytinga, sem “
hér var orðfærð, er málum okkar komið í
ákjósanlegt efni. Þá verður sundurleitustu
sjónarmiðum jafnan til skila haldið og
ákvarðanir því aðeins teknar að sérhver úr-
kostur hafi verið ígrundaður út í hörgul. Því
vil ég nota þetta tækifæri að viðra þá hug-
mynd við ykkur, tilhlýðendur góðir, að
ykkar einlægur gefi kost á sér til að gegna
æðsta embætti innan vébanda vors þjóð-
skipulags. Lítið bros skal ég láta nægja til að
hugleiða ffamboð er Vigdís Éinnbogadóttir
hverfúr til annarra starfa, sé eftir því leitað.
Því þversögn íslenzka lýðveldisins er um
margt afar gimileg til ffóðleiks.
Að endingu vil ég vekja athygli á merk-
ingu orðsins „hátíð“. Hátíð er ofar öðrum **
tíðum. Jólin eru einnig nefhd „hæsta há-
tíð“. Stigbreyting vekur meðal annars
spurningar um eðli hátíða og gildi þeirra
fyrir mennska menn. Tæpast er sá nokkur,
að ekki þyki gott að hvíla sig. Hvíldardag
einn eða fleiri vildum við helzt eiga í viku
hverri. Þegar til lengdar lætur hafa menn illt
af því að neita sér um hvíldardaga. Því vil ég
gera að tillögu minni að miðvikudagar
verði gerðir að hvíldardögum. Það yrði
samkomulag milli okkar Páls Magnússonar
að láta sjónvarp falla niður, einn dag í viku
hverri, þó ekki að miðvikudagskveldi held-
ur næsta laugardagskvöld. Leikrænt ofbeldi
hyrfi þá til muna af skjánum og fjölskyldan
gæti tekist á samhent í raunveruleika lífsins.
Það væri til samræmis við hrynjandi vik-
unnar.
En hátíð er fleira en hvíld. Á hátíðum láta """
menn það eftir sér að verða fýrir annarri
reynslu en í erli virkra daga. Veruleikaskyn-
ið breytist og á að fá að breytast. Á jólunum
gægjumst við um gáttir í efri byggðum. Þar
búa bernskuminningar og framtíðar-
draumar, jafhvel englar. Þar hvílir ffelsarinn
sjálfur á hörðum stalli. Að lokinni hátíð
snúum við aftur til verka. Ef til vill höfúm
við þá til íhugunar eitthvað af því sem ég
hef hér imprað á.
Góðar stundir.
Heimir Steinsson