Pressan - 05.05.1994, Side 9

A hringekju listalífsins
Y N D L I S T
GUIXIIMAR J.
ARIMASOIM
,Þetta er kostulegt uppátœki, en alveg í
samræmi við viðfangsejhi og fyrri
sýningar Ólafs. “
Geðfellt
byrj andaverk
ÓLAFUR GÍSLASON
KJARVALSSTÖÐUM
í suttu máli: Ólafur leikur á
kerfið en kerfið hefur bet-
ur.
ganginum milli sýningarsala
á Kjarvalsstöðum hefur
staðið nokkuð sérkennileg
sýning. Á víð og dreif um ganginn
standa hvítir sýningarstöplar inni í
tveggja metra háum plexíglershlíf-
um, og á stöplunum standa vín-
glös, sem virðast hafa verið skilin
eftir af handahófi. Enda var sú
raunin. Svo vill til að þessi sýning
er sýning á annarri sýningu sem
var í Helsinki síðastliðið haust
(sem ég minntist reyndar á á sín-
um tíma á síðum PRESSUNNAR).
Réttara væri að segja að þetta væri
sýning á opnuti á sýningu Ólafs
Gíslasonar í Norrænu listam-
iðsöðinni í Sveaborg, enda heitir
þessi sýning „Vernissage" eða
„Opnun“. Á sínum tíma í Helsinki
var sýningargestum boðið á sýn-
ingu þar sem eingöngu voru sýn-
ingarstöplar, en engin eiginleg
listaverk. Sýningargestir létu það
ekkert á sig fá og dreyptu á víni,
óafvitandi að þeir væru þátttak-
endur í að fuflbúa sýningu, sem
ætti ekki aðeins að standa í Hels-
inki, heldur einnig í Kaupmanna-
höfn og Reykjavík. Þegar líða tók á
opnunina urðu sýningargestir
þreyttir á að halda á glösum sínum.
Einhver óprúttinn náungi lagði þá
glasið sitt á einn stöpulinn, sem var
eina sýnilega ummerkið um lista-
verk á staðnum. Þrátt fýrir að slík
hegðun þætti, undir venjulegum
kringumstæðum, óviðunandi um-
gengni á sýningaropnun fóru flest-
ir sýningargesta að dæmi hans og
brátt tók glösum að fjölga á stöpl-
unum og loks var svo komið að
flestöll glösin höfðu vérið skilin eft-
ir á þeim. Þar stóðu síðan glösin
með víndreggjum sem eftir var
sýningar í Helsinki, enda var það
ætlun Ólafs ffá upphafi, án vitund-
ar opnunargesta. Staðsetning glas-
anna var nákvæmlega skráð og
sýningin (opnunin?) sett upp í
Kaupmannahöfn í vetur, þar sem
glösin voru með áfasta miða eins
og sýningargripir. En hér í Reykja-
vík er stöplunum með glösum
komið fyrir í glerskáp eins og safh-
gripum.
ENGLASPIL
HELGA ARNALDS
10 FINGUR
★★★
Brúðuleikhúsið 10 fingur er
að uppistöðunni til aðeins
ein manneskja. Það er Helga
Arnalds, sem býr til brúðurnar,
semur verkin, gerir leikmyndina og
leikur öll hlutverkin með hjálp
brúðanna. í Englaspili nýtur hún
aðstoðar leikstjórans Ásu Hlínar
Svavarsdóttur og hefur samvinna
þeirra tekist með miklum ágætum.
Helga lærði til brúðuleikhúss á
Spáni, ef mig misminnir ekki, og
flytur heim með sér ferska strauma
sem eru velþegin viðbót við blóm-
lega starfsemi íslensks brúðuleik-
húss. Leikhúsið hennar 10 fingur
er hálfgert vasaleikhús, hannað til
þess að auðvelt sé að setja upp sýn-
ingar hvar sem er með lítifli fyrir-
höfh. Og yngstu áhorfendurnir
kunna vel að meta þennan einfald-
leika sem gefur ímyndunaraflinu
byr undir vængi og gerir þau að
virkum þátttakendum í sköpun
Þetta er kostulegt uppátæki, en
alveg í samræmi við viðfangsefni
og fýrri sýningar Ólafs. Það hefur
verið gaman að fylgjast með því
sem Ólafur hefur tekið upp á og
þessi röð sýninga er viðamesta
verkefni hans til þessa. Það er ekki
sýningarinnar.
Leikritið Englaspil segir ffá lítilli
einmana stúlku, Veru, sem sviðset-
ur sínar eigin hugarflugur í þvotta-
húsinu heima hjá sér og kemst að
því að það er engin ástæða til að
vera einmana. Allt sem þarf til að
ráða bót á einmanaleikanum er dá-
lítið ímyndunarafl. Og með aðstoð
þess breytist gólftuskan í grimm-
lynda norn, blúndukjóll í flug-
hræddan engil og sokkabuxur í
púka sem langar þessi ósköp til að
verða góður. Engfllinn hlýtur nafn-
ið Gabríel og púkinn Lúsífer og
saman leggja þeir í áhættusama
ferð eftir hálum brautum regnbog-
ans, til að finna Guð og biðja hann
hjálpar í vandræðum sínum. Gólf-
tuskan Gremja grámygla gerir allt
sem í hennar valdi stendur til að
eyðileggja þá för, en með hjálp
regnbogaverunnar og barnanna í
salnum tekst þeim félögum að ná
fundi Guðs og fá þar staðfestingu á
því að spurningin snýst ekki um
langanir heldur ffamkvæmd og að
Guð hjálpar þeim sem hjálpa sér
sjálfir.
Verkið er þannig í hefðbundn-
við því að búast að myndlist Ólafs
laði til sín þá sem vilja hafa listina
einfalda: hreina og beina olíuliti á
striga, takk fýrir! Ólafur er samt að
fást við hluti sem eiga sér nokkuð
langa sögu í nútímamyndlist,
teygja sig aftur til Duchamps, voru
um dæmisögustíl og ekki nýstár-
legt eða ffamúrstefnulegt á neinn
hátt, en það er vel skrifað og á
góðu máli og mörgum þrepum
fýrir ofan þá heimsku og brussu-
gang sem svo vinsælt er að bjóða
börnum uppá. Brúðurnar eru ein-
faldar en hugvitssamlega og vel
unnar og flutningur Helgu er í alla
staði tíl fýrirmyndar. Henni tekst
að skapa sjálfstæða og eftirminni-
lega persónu úr hverju hlutverki og
gæða þau því lífi að börnunum
töluvert á döfinni á sjöunda og átt-
unda áratugnum meðal lista-
manna eins og Hans Haacke og
Daniels Burens (sem sýndi hér á
síðustu listahátíð), en af yngri lista-
mönum kemur Allan McCollum
upp í hugann. Ólafúr er ekki að
fást við list um list sem einangrað
fýrirbæri, heldur er þetta ffekar
sýning um sýningar sem félagslegt
fýrirbæri. Það er hið listræna at-
hæfi sem kemur ffam í samskipt-
um innan listheimsins sem Ólafur
er að afhjúpa hér.
Það sem liggur í loftinu á þessari
sýningu er að list, sem afmörkuðu
fyrirbæri í menningunni, er haldið
saman af stofnunum og einhvers
konar félagslegum sáttmála. Opn-
unin er eins og vígsluathöfh þar
sem inngöngu listaverksins (og
listamannsins) í samfélag listarinn-
ar er fagnað. Vínglösin eru einmitt
tákn um mannfagnað við hátíðleg
tækifæri.
Þeirri spurningu má velta fýrir
sér í samhengi við sýningu Ólafs,
hvort opnanir og annað umstang
listalífsins nægi til að gera fram-
leiðslu eða athöfn að listaverki. Er
það opnunin sem skýrir tilvist list-
arinnar eða listin sem skýrir tilvist
opnunarinnar? Er nóg að „réttir“
aðilar „skíri" einhvern hlut í nafni
listarinnar til að sá hlutur teljist þar
með listaverk? Þetta eru spurning-
ar sem hafa orðið áleitnar í ljósi
þeirrar þróunar sem átt hefur sér
stað í alþjóðlegu myndlistarlífi
undanfarinna áratuga. Engin svör
er að finna á sýningu Ólafs (enda
ekki að búast við svörum á mynd-
listarsýningu), það er frekar að hún
geri sambandið milli listalífsins og
listarinnar ennþá dularfýllra. Með
því að gera þennan tiltekna við-
burð í listalífinu, opnunina, að
safngrip er enn frekar verið að
staðfesta þýðingu viðburðarins í
menningarlífinu. Ef sýningin á að
vera krítískt andsvar við valdi
menningarapparatsins til að lyfta
nánast hvaða hlut sem er á stall
menningargæða, þá missir hún
marks. Hún staðfestir miklu ffem-
ur vald opinberra menningarstofti-
ana, eins og Kjarvalsstaða, þar sem
sýningin er stödd, og gerir það enn
óræðara. Það kostulega við þessa
sýningu er að Ólaftir notar „kerfið“
til að upphefja sjálft sig, með því að
gera opnun á opinberum sýningar-
stað að safngrip á öðrum sýningar-
stað.
finnst að sýningu lokinni að brúð-
urnar hafi í raun verið lifandi ein-
staklingar. Leikmyndin er að sama
skapi einföld, aðeins mismunandi
litar efhisræmur á snúru, en verður
í útfærslu Helgu að ævintýralandi
regnbogans þar sem allt er mögu-
legt og allir draumar geta ræst. Og
það geta þeir líka með hjálp
ákveðninnar, viljans og kjarksins
eins og ffumkvæði Helgu Arnalds
ber gleggstan vott um.
GUÐRÚN H.
EIRÍKSDÓTTIR
RÖNDÓTTIR SPÓAR
VAKA-HELGAFELL 1994
★★
Röndóttir spóar er níunda
bókin sem hlýtur hin ís-
lensku barnabókaverðlaun
Vöku-Helgafells. Það má hrósa
forlaginu fýrir þessa verðlauna-
samkeppni, sem skilað hefur
mörgum ágætum skáldverkum til
barna. Ein bók sem verðlaun hlaut
í þessari samkeppni ber þó af öðr-
um og það
er Benjam-
ín dúfa eft-
ir Friðrik
Erlingsson,
s é r I e g a
glæsileg
bók og
b e s t a
barnabók
sem skrif-
uð hefur
verið hér á
landi í háa
h e r r a n s
tíð. Hana
hefði vel
mátt tO-
nefrta til
Islensku
b ó k -
mennta-
verðlaun-
anna.
Ég held
að það sé
örugglega
rétt hjá
mér að oft-
ar en ekki
h e f u r
verðlauna-
bók þess-
arar sam-
k e p p n i
reynst vera
f y r s t a
skáldverk
höfundar.
Svo er
einnig að
þ e s s u
sinni.
I fýrstu
bók Guð-
rúnar H.
Eiríksdótt-
ur, Rönd-
ó t t u m
s p ó u m ,
segir ffá ævintýrum sex barna.
Kynjaskiptingin er jöfh, þrír strák-
ar, þrjár stelpur. Strákarnir eru að
byggja byrgi og stelpurnar kofa.
Eftir nokkrar erjur milli kynjanna
tekst með þeim góð vinátta og þau
stofna saman leynifélagið Rönd-
ótta spóa.
I bókinni hljóma kunugleg stef.
Þarna er nýi strákurinn sem fellur
ekki inn í hóp skólafélaganna og
býr við erfiðar heimUisaðstæður en
vinátta og skilningur nokkurra
barna færa honum kjark tU að tak-
ast á við aðstæður sínar. Þarna má
einnig finna hinn nauðsynlega
ferðafélaga allra barna í ævintýra-
leit, hundinn, sem nú gegnir nafn-
inu Skuggi.
Krakkarnir sem eru hér í aðal-
hlutverkum eru ekki sérlega litríkir
persónuleikar, þá skortir tilfinnan-
lega sterk persónueinkenni og
renna of mikið saman í eitt.
Kannski er það þess vegna sem
hundurinn reynist eftirminnileg-
asta persóna bókarinnar. í sögunni
er hann jú sá eini af sínu kyni.
Bókin fer hægt af stað og það er
eins og höfundur hafi í byrjun átt í
nokkrum erfiðleikum með að
finna réttan takt. Hann sækir þó í
sig veðrið þegar líða fer á sögu og
seinni hluti bókarinnar tekur þeim
fýrri fram. Höfundi tekst reyndar
ekki að gæða bókina nægilegri
spennu þótt þeir atburðir sem lýst
er bjóði upp á aUnokkur tilþrif í þá
átt. Atburðarásin er ofúr fýrirsjá-
anleg og manni finnst óneitanlega
að maður hafi lesið þetta aUt sam-
an ótal oft áður í barnæsku. Hins
vegar er ekkert í þessari bók sem
kaUa mætti verulega slæmt eða illa
gert. Það sem helst vinnur með
bókinni er sú hlýja og sá innUeiki
sem höfúndur virðist hafa lagt í
verk sitt og bætir að nokkru upp
skort á frumleika og tækni. Sumar
bækur bera með sér gott hugarfar
höfundar síns og mér finnst það
eiga við um þessa bók og tel það
styrk bókarinnar.
Þessi fýrsta bók Guðrúnar er
geðfellt byrjandaverk með falleg-
um boðskap, en sem verðug verð-
launabók stendur það ekki nægi-
lega vel undir nafni.
Púkar og englar í
regnbogaferð
„Samvinna HelguArnalds ogÁsu
Hlínar Svavarsdóttur hefur tekist með
miklum ágætum. “
Bókmenntir
KOLBRUIU
BERGÞÓRSDÓTTIR
„Þetta er geðfellt byrjandaverk
með fallegum boðskap, en sem
verðug verðlaunabók stendur
það ekki nœgilega vel
undir nafni. “
FIMMTUDAGURINN 5. MAÍ1994 PRE$SAN $3