Pressan - 11.05.1994, Blaðsíða 6

Reyni alltaf ad strá
emu og emu
Kolbrún Bergþórsdóttir
Pálsson sem safnar
hitti Ríkarð Örn
skrýtnum fyrir-
pipar-
komi
Ríkarð Örn Pálsson
þekkir stór hluti þjóð-
arinnar sem einn af
þremenningunum í
hinum vinsæla Kontra-
punkti. Ríkarður, sem fluttist hing-
að írá Danmörku íjórtán ára gam-
all, hefur starfað sem kontrabassa-
leikari, útsetjari, gagnrýnandi og
tónskáld.
Áður en við komum að tónlist-
inni langar mig til að forvitnast um
önnur áhugamál þín.
„Ég á mörg skemmtileg áhuga-
mál og þau hafa kannski valdið því
að ég hef dreift mér um of. Mann-
kynssaga hefur verið mitt uppá-
haldsfag ffá því ég man eftir mér.
Áhugi minn á henni hefur leitt af
sér að ég hef fengið tilfmningu fyrir
ártölum, þessu hataða fyrirbrigði í
skólunum. Ártöl eru farin að segja
mér afar margt. Ef ég sé eitthvert
ártal þá fylgir því blær og lykt og
tilfinning sem er órofa tengd tím-
anum. Þetta hjálpar í Kontra-
punktinum. Maður heyrir nefni-
lega fljótlega tíðarandann í tónlist-
inni.
Svo eru sérviskulegri áhugamál
eins og það að klippa óskiljanlegar
fyrirsagnir Moggans út og hengja
þær upp á klósetthurðina. Það er
venja hjá því blaði að setja upp sem
aðalfyrirsögn það sem ætti að vera
undirfyrirsögn. Þá er það aukafyr-
irsögnin sem skýrir aðalfýrirsögn-
ina og ef þú sérð hana ekki strax þá
skilurðu ekki aðalfyrirsögnina.“
Nefndu mér dœmi um óskiljan-
lega aðalfyrirsögn.
„Það er til dæmis: „Vandinn er
hrikalegur og erfitt að finna lausn".
Ég veit ekki af hverju þetta er haft
svona en önnur blöð eru farin að
apa þetta eftir. Kannski er það
þetta sem heldur Sjálfstæðisflokkn-
um saman. Er það ekki þannig sem
menn ná alþjóðasamningum, með
því að hafa orðalagið nógu loðið?“
En svo við snúum okkur að tón-
listinni. Hver eru helstu áhugasvið
þín þar?
„Þau eru alltaf að stækka í báðar
áttir, bæði að færa sig nær nútíma
og lika sífellt lengra aftur í tímann.“
Þú sagðir mér um daginn að þú
hlustaðir ekki á óperur. Þú lýgur því
náttúrlega.
„Ja, lýg. Ég hlustaði mjög lítið á
óperur en með árunum hef ég
fengið snert af óperubakteríunni,
hún hefur þó aldrei orðið mjög
stæk. Verdi kann ég einhverra
hluta vegna ekki að meta ennþá. í
Helsinki var mér boðið á Otello og
ég varð að fara út í hléinu því ég
var farinn að dotta. Og þar sem ég
hrýt ferlega þá fór ég aðallega út til
að forðast hneyksli.
Það sem mér fannst ffáhrind-
andi við óperuna í byrjun var það
sama og allir kvarta undan; hin
óraunverulega veröld óperunnar.
Fólk sem búið er að kviksetja syng-
ur eins og það eigi lífið að leysa í
stað þess að nota síðustu súreffiis-
mólikúlin til að lifa. Og maður sem
fær rýting í kviðinn syngur erfiða
aríu næstu fimm mínútur á effir.
Annað sem hefur ýtt mér frá óper-
um er að ég er ekki hrifinn af mjög
stórum röddum. Ég er meira fyrir
söngraddir þar sem maður heyrir
allar nótur.“
Það var einhver sem sagði mér að
þú hlustaðir á tónlist sem fólk al-
rnennt nennti ekki að hlusta á.
„Ég held að allir sem eru komnir
yfir hlustun á þessum 200-300
ffægustu meistaraverkum hljóti að
gera það. Þú getur betur metið
snilldarverkin ef þú berð minni-
háttar samtíðarverk saman við þau.
Lifi smámeistararnir!“
Hefurðu fundið eitthvert tónskáld
fyrri tíma sem þér þykir hafa verið
fullkomlega vanmetið?
„Það úir og grúir af þeim. En
þeir eru margir á leiðinni inn, held
ég. Það er góðs viti. Taktu snilling
eins og Mozart. Hvernig ætti mað-
ur að höndla snilld hans ef ekki
væru til menn eins og Dittersdorf?
Og þeir eru með alveg sama tóna-
mál. Hvað form snertir þá gerir
Mozart ekkert nýtt, hann tekur þau
form sem til eru í samtíma eða for-
tíð og gerir snilldarverk úr þeim.
Vel að merkja, Mozart byrjaði
sem skemmtitónskáld. Langflest
tónskáld fyrri tíma byrjuðu þannig.
Það er eiginlega byijað á öfugum
enda í dag. Menn setjast niður eftir
að hafa klárað skóla og semja níð-
þung verk. Eftir að hafa samið og
samið í tuttugu, þrjátíu ár eru þeir
komnir að kjarnanum í eigin stíl.
Þeir eru famir að einfalda hann og
þá geta þeir gert aðgengileg verk.
Dæmi um þetta eru ÞorkeO Sigur-
björnsson og Atli Heimir Sveins-
son. Mér finnst eðlilegra að byrja á
hinum endanum. Ef eitthvað er
svo í mann spunnið þá fer maður
smám saman að hlaða meira og
meira í neðri lögin á tertunni en
hún heldur áffam að vera aðgengi-
leg á yfirborðinu, og þannig semur
maður verk sem segja fólki meira
og meira eftir því sem hlustað er
oftar.
Írónían í sambandi við þessi
ffamsæknu verk er fólgin í því að
þau útheimta mflda hlustun en fá
hana ekki vegna þess að yfirborð
þeirra er ffáhrindandi. Þau setja sig
sjálfkrafa í ffysti.
Ég hef ekkert á móti því að
hlusta á nýtt tónverk, þvert á móti,
mér finnst það spennandi. En ég
hlusta mun sjaldnar á það aftur,
hvað þá þrisvar. Ég held að það sé
sama útkoma hjá flestum, hvort
sem þeir vUja viðurkenna það eða
ekki. Og í stað þess að viðurkenna
þetta og semja tónlist sem hvetur
til frekari hlustunar þá hegða tón-
skáld sér eins og þau séu á hringrás
í kringum jörðina.
Nútímatónlist er rmkið til komin
úr sambandi við áheyrendur. Við-
kvæðið er: „Menn skilja þetta ekki
núna en eftir minn dag þá...“ Þetta
viðhorf er nýtt í tónlistarsögunni,
ástand sem hófst á sjötta áratugn-
um. Frá þeim tíma er megnið af
framsækinni tónlist komið úr sam-
bandi við almenning. Hún er að-
eins fýrir litlar lokaðar hringrásir:
Önnur tónskáld, hljóðfæraleikara
og gagnrýnendur."
Skiptir tónlist, af hvaða tagi sem
er, þá ekki jafhmiklu máli t lífi fólks
og áður?
„Það er tónlist út um aOt, alls
staðar. Það er varla hægt að losna
við hana en neyslan byggist ekki á
einbeittri hlustun. Tónlistin er orð-
in veggfóður sem fólk hefur í
kringum sig án þess að taka eftir
því.“
„Það kemur náttúrlega fyrir einstaka
sinnum að maður heyrir gott popplag
en það er kannski eitt áf
fimm hundruð. “
En hvað með poppið? Er eitthvað
varanlegt í því?
„Bítlarnir! Bítlarnir eru mín kyn-
slóð. Þeir skáru sig úr vegna gæða.
Hvílík fjölbreytni! Bemstein sagði
að þarna væri komin beat-hljóm-
sveit þar sem væri mikið raddað og
aOt væri það hreint sungið. Þetta
undirstöðuatriði, intónasjón, var
það sterkt hjá Bítlunum að manni
eins og Bernstein fannst það
merkilegt.
Það kemur náttúrlega fýrir ein-
staka sinnum að maður heyrir gott
popplag en það er kannski eitt af
fimm hundruð. AfföOin em mikil.
Það gerðist það hræðiiega við popp-
tónOstina upp úr 1970 að menn fóm
að troða bassa og trommusettum
framar í upptöku þannig að öO
popptónlistin eftir það varð grenj-
andi danstónlist hvort sem hlust-
endur dönsuðu eða ekki. Það gekk
út yfir laglínuna. Ryþminn varð
ffumstæðari, bylmingshögg á ann-
að og fjórða slag, og ég held að
botninum sé náð með rappinu, þar
er enginn heyranlegur tónn lengur.
Úr þessu getur poppið varla annað
en batnað.“
Já, þú meinar að það geti ekki
versnað.
„Það held ég að sé útilokað.“
Þú starfarsem gagnrýnandi.
„Bara í hjáverkum núna á Rás
1“
Ertu ekki að afla þér óvinscelda
eins og allir gagnrýnendur?
„Hvað skal segja? Island er nátt-
úrlega of lítið fýrir alvöru gagnrýni.
Það sama á jafnvel við um ná-
grannalöndin, mér skilst að það sé
ekki betra þar. Gagnrýni á íslandi
snýst um að pakka hlutunum inn.“
Þú meinar... ?
„Ef þú ert óánægður með ein-
hverja ffammistöðu þá verðurðu
að taka á henni með flauelshönsk-
um. Svo reyna tónlistarmennimir
og aðstandendur þeirra að lesa á
sögnum úr Mogganum þegar
hann vill hvíla sig á klassíkinni
og Kontrapunkti.
lestraferð hingað tíl lands í lok
september. Hann er einhver
skemmtflegasti maður sem ég hef
kynnst um ævina og hafsjór af
fróðleik. Hann hefur verið forstjóri
plötuforlags, hefur samið hand-
bækur fýrir Politikens-forlagið,
hefur stjórnað áhugamannahljóm-
sveitum, verið prófdómari, er rit-
höfundur og þýðir Stephen King á
dönsku.“
Hvað annað ertu aðfást við þessa
dagana?
„Því er ekki að leyna að sem
frjálskiljungur (ffeelance) geta
komið dauð tímabfl. Ég er í einu
slíku núna þannig að ef einhver
leikhús- eða kvikmyndamaður les
þetta þá er því hér með komið tfl
skfla.“
En er það ekki rétt hjá mér að þið
Egill Ólafsson séuð í eihhverju sam-
starjj?
„Ég gekk mikið tíl með veggjum
þar til ég kynntist Agli. Þetta er
maður sem er í sérflokki hvað sam-
vinnu varðar. Hann er stálheiðar-
legur og þvílíkur hugljúfi að það er
alltaf sönn ánægja að vinna með
honum. Á milli okkar rfldr gagn-
kvæm virðing.
Við erum eiginlega ekkert að
gera núna nema hvað ég er að
ganga ffá raddskránni að Evu Lúnu
til útflutnings ef einhver vfll setja
leikritið upp utan landsteinanna.
Annars er fátt á blaði annað en
söguþráður fýrir baflett. Hann er
hugmynd Egils og á að vera út-
færsla á þjóðsögunni um drenginn
sem kunni ekki að hræðast, sett í
einhvers konar ffamtíðarum-
hverfi.“
Sérðu fyrir þér að tónsmíðar
verði þín framtíðarvinna?
„Það sem kom mér af stað með
að semja í seinni tíð, verandi eng-
inn píanisti, var tölvuforrit. Það
sem ég hef skrifað hefur verið sam-
ið með mús beint á skjá. Klikk,
klikk, nótu fýrir nótu. Ekkert af
tónverkum mínum er komið á
plötu ennþá en ég geri mér vonir
um að obbolítfl píanósvíta effir
mig komi á disk með haustinu. Það
er verk upp á tæpar níu mínútur.
Það sem ég held að ég sé að fá til-
finningu fýrir núna er að gera ein-
falda hluti. Þegar menn eru að tala
um að erfitt sé að gera einfalda
hluti er átt við að erfitt sé að gera
einfalda hluti athyglisverða. Það vfll
stundum gleymast. Bæði í ffla-
beinsdeOdinni og graðhestarokk-
inu.
Ég hef ekki sagt skilið við „al-
þýðutónlistina“. Ég er að hugsa um
ýmsar leiðir til að tengja saman
gagn og gaman því mér finnst
vanta tónlist milli hrynbundinnar
og ffamúrstefiiandi tónlistar. Ég
var t.d. með einhverjar hugmyndir
um að gera eins konar íslenskan
Pétur og úlfinn. Það er verkefhi
sem þú vinnur ekki fýrir skúffuna
nema þú eigir tvær mOljónir í
banka og ffí í eitt ár, svo það bíður
eftir því hljóta náð fýrir augum út-
hlutunamefndar listamannalauna.
Hér vantar meira af „mfllitón-
list“. Tónlist sem fólk nennir að
hlusta á en dettur ekki út af vin-
sældalista effir þrjár vikur.
Það brýtur náttúrlega aUar este-
tískar reglur um nútímatónlist að
segja þetta, en þar sem ég lifi ekki af
stefgjöldum 21. eða 22. aldar vfl ég
ffekar faOa í gleymsku þá og fá tón-
hst mína spflaða í dag.“
mflli línanna og átta sig á inntakinu
eins og Kremlarffæðingar lásu það
sem kom frá Isvestiu og Prövdu
héma í gamla daga.
Þar að auki er landinn líka svo
hrikalega klappglaður. Ég held að
það sé klappað aOt of mfldð á tón-
leikum. En það er aldrei púað! Ef
það væri einstaka sinnum púað
væri kannski meira mark takandi á
klappinu. En ég sé það ástand ekki
ekki komiðfyrirþig?
„Ég held ég sé of mfldl gunga til
þess. Ef maður væri virkflega ör-
uggur með sig og karl í krapinu þá
mundi maður kannski lenda í því.
En slíkir menn sjást varla í íslenskri
gagnrýnendastétt. Það mætti vera
aðgangsharðari og krítískari tónn í
gagnrýni og tónlistarumfjöUun og
menn mættu vefengja ýmsa hluti,
velta þeim upp og krefjast svara við
þeim. Hér er aUl í plakatsúlustfl og
það er off hundleiðinlegt að lesa
það og erfitt fýrir lesendur að sjá
hvað stendur upp úr, aUt afgreitt
eins.“
Við verðum að tala aðeins utn
Kontrapunkt.
„Já, er það hann sem selur þessa
grein?“
Nei.
„Hvað þá?“
Ýmsar aðrar yfirlýsingar þínar.
„Nú? Jæja. Þetta var mjög
skemmtfleg uppUfun. ÖU Uðin em
farin að þekkjast innbyrðis og þeg-
ar við hittumst í ár þá var þetta eins
og að hitta ffændur og ffænkur ut-
an af landi. Og fágæt upplifun.
Hversu off á ævinni hittirðu fimm-
tán sérvitringa á þessu tfltölulega
þrönga sviði?
Þetta var mjög gaman og ég tala
nú ekki um núna síðast þegar við
vomm famir að læra þá tækni sem
þurffi til að fá „eitthvað fýrir lítið“.
Það er gert með því að melda eins
og mér skflst að menn geri í bridge,
sem sagt að koma með eitthvað
óskuldbindandi í von um að fá
bakahint ffá spyrjandanum.“
En var ekki svindlað á ykkur
þama eða var það ekki viljandi?
„Ég hef nú ekki velt því mikið
fýrir mér. AUtaf þegar er komið að
manni og sagt hvað þetta hafi verið
skemmtUegt þá er aUtaf talað um
þetta. Mér finnst það eyðfleggja
stemmninguna ef maður er of
mikið að velta því fýrir sér. Við
vomm að einbeita okkur að aUt
„í stað þess að semja tónlist sem hvetur
til frekari hlustunar þá hegða tónskáld
sér eins og þau séu á hringrás í kring-
um jörðina. “
fýrir mér fýrr en þjóðin verður
orðin svona tuttugu miUjónir.
Samböndin eru svo náin hérna
að það kemur hvað eftir annað fýr-
ir að þú þekkir persónulega megn-
ið af flytjendum. Það em varla tfl
tónleflcar þar sem em ekki einhver
tengsl. Núna síðast, þegar ég lenti í
því að gagnrýna tónleika Langholts-
kórsins, þá vom tengslin á þvers og
kmss. Ég þekki stjórnandann, Jón
Stefánsson, persónulega, hafði út-
sett fýrir Langholtskórinn, platan
var tekin upp af upptökumanni út-
varpsins og svo var umsjónarmað-
ur morgunútvarpsins í kórnum.
Þannig að ef maður Uti mjög prakt-
ískt á hlutina þá segði maður helst
ekkert nema eitthvað jákvætt allan
tímann."
En þú gerir það ekki?
„Ég reyni aUtaf að strá einu og
einu piparkorni. Ég held að það sé
ósjálfrátt. Ég hef aldrei getað hrós-
að neinum án þess að pipra aðeins.
Jú, jú, maður hefur svosem lent í
því að það hafi verið hringt og
kvartað."
Gagnrýnendastarfið býður upp á
að maður einangri sig. Það hefur
öðm.“
Heldurðu að það geti verið að
þekking ykkar nú hafi komið dóm-
urum á óvart og þeir vanmetið ykk-
ur ómeðvitað?
„Ég skal ekki segja, það getur
verið. Jens Östergaard tók reyndar í
spaðann á mér effir viðureignina
við Norðmenn og sagði, með notk-
un á sínu uppáhaldsorði, að þetta
hefði verið „fantastisk" ffammi-
staða."
Verður ekki framhald á þessum
þœtti?
„Það virðast ýmsir toppar í sjón-
varpsstöðvunum úti sem eru ekki
aUtof hrifhir af þessum þætti. Ég sé
fýrir mér uppatýpur sem spá fýrst
og fremst í áhorf og vflja fleiri
lukkuhjólsþætti tíl að koma í veg
fýrir að menn skipti yfir á aðra
stöð. Það er þetta sjónarmið sem
gerir að verkum að þegar menn era
með viðtalsþætti þá verður að vera
tórflist á fimm mínútna fresti svo
fólk skipti ekki á mflli stöðva.
Annars má geta þess að ég hef
staðið í bréfaskriffum við Mogens
Wenzel Andreasen í danska liðinu
og hef hug á því að fá hann í fýrir-
6B PRESSAN MIÐVIKUDAGURINN 11. MAÍ1994