Vísir Sunnudagsblað - 21.01.1940, Blaðsíða 2

VISIR SUNNUDAGSBLAÐ

sagnfræðisafnið. Hin mikla og
fagra dómkirkja Lundar stend-
ur liér einnig, en hún er ein
af veglegustu og elstu kirkju-
byggingum á Norðurlöndum og
verður hennar nánar getið
síðar.
Háskólinn er ein af þeim
fáu, stærri byggingum i Lundi,
sem allmikið er skreytt hið
ytra. Þó er þvi skrauti svo vel
i lióf stilt, að byggingin er þrátt
fyrir það öll hin smekklegasta.
Ekki er hún nema þrjár liæð-
ir að þaki. Beggja vegna and-
dyrisins eru súlur að liálfu inn-
steyptar í veggina. Á sitt hvoru
horni þaksins yfir súlunum
standa líkneski, tvö og tvö
saman. Munu þau eiga að
tákna hinar fjórar aðalnáms-
greinar, sem kendar voru við
skólann.
Eins og áður er sagt, var
stofnun iiáskólans í Lundi, einn
liðurinn í þeirri viðleitni
sænsku rikisstjórnarinnar, sem
miða átti að þvi að gera Skán-
vei-jana að sænskum borgur-
um. Var þetta gert til þess, að
hin skánska æska leitaði síður
til háskólans í Kaupmanna-
höfn og yrði þar fyrir dönsk-
um áhrifum. Háskóli þessi var
stofnaður 19. des. 1666, en vígð-
ur lil notkunar með mikilli við-
liöfn 28. jan. 1668. Fyrstu pró-
fessararnir við hann voru flest-
ir sænskir menn eða þýskir,
einnig nokkrir danskir. Árin
1676—82 lá starfsemi lians
niðri, sökum styrjalda. Árin
1720—50 voru sérstakt blóma-
skeið í sögu hans, en þá störf-
uðu þar margir af ágætustu
vísindamönnum Svía, svo sem
lieimspekingurinn Rydelius,
náttúrufræðingurinn Stobeus o.
fl. Eflir það fer honum held-
ur lmignandi um nokkurt skeið
og komst nemendatala hans
niður í 200. En árin 1790—1825
lyfta menn eins og E. Tegnér,
Retzius og C. A. Agardh hon-
um aftur til síns forna gengis.
í núverandi háskólabyggingu
fluttist skólinn ekki fyr en
1882. Hafði áður verið í dóm-
bókasafninu. Háskólabóka-
safnið er mjög auðugt af bók-
um og handritum. Ýmsar
deildir liáskólans hafa nú sér-
stakar byggingar, annarsstaðar
í bænum, t. d. stjörnufræði-
deildin og jurtafræðideildin.
Umhverfis byggingu þeirrar
síðartöldu er stór jurta- og
trjágarður.
Þá er það hin forna dóm-
kirkja. — En áður en eg fer
að lýsa henni nánar, kemst eg
ekki hjá því, að rifja upp sögu
Lundar að nokkru.
Eins og fyr er sagt, er Lund-
ur talinn með elstu bæjum Sví-
þjóðar. Nafn lians þykir benda
til að þar hafi i lieiðni verið
hlótstaður, sbr. blótlundur. Þó
að hærinn standi noklcuð langt
frá sjó, eða 8 km. frá Eystra-
salli, er lians gelið sem sigling-
ar- og verslunarbæjar, snemma
á 10. öld. En á þvi er sú skýr-
ing, að tveim km. sunnan við
bæinn rennur á ein, er Höjeá
nefnist, og var hún skipgeng í
þá tið.
Lundar er gelið í sögu Egils
Skallagrímssonar og mun það
í fyrsta skifti, sem hans er get-
ið í sögum. Var Egill þá í vík-
ing í Eystrasalti ásamt hróð-
ur sinum, Þórólfi, og einnig var
með þeim maður, er Áki hét.
Vildi Egill gjarna vita hvar fé-
vænlegast mundi fyrir „iðn“
þeirra félaga, og benti Áki, er
þarna var kunnugur, honum til
Lundar, en gat þess þó um leið,
að þar myndi mega vænta all-
harðrar mótstöðu. Runnu þá
tvær grímur á suma þeirra, en
Egill, sem ekkert hafði á móti
þvi að lenda í svarranum, tók
þá af skarið, með vísu, er hann
kvað. Þar eð það mun áreiðan-
lega elsta vísan, sem varðveist
liefir um Lund, set eg liana
hér, en hún er þannig:
Upp skulum órum sverðum,
ulfs tannlituð, glitra,
eigum dáð að drýgja
í dalmiskum fiska;
leiti upp til Lundar
lýða hver sem bráðast,
gerum þar fyrir sólarsetur
seið ófagran vigra.
Og það efndi Egill, því þrátt
fyrir harða mótstöðu bæjar-
búa, braust hann inn í bæinn
í fylkingarbroddi víkinganna.
Flýðu þá bæjarmenn, en Egill
og þeir höguðu lieimsókn sinni
svo sem vandi var víkinga.
Þeir rændu bæinn og hrendu
síðan, áður en þeir fóru á brott.
Þægilegir gestir það ....
Það mun hafa verið laust
eftir 936, sem Egill heiðraði
Lund með þessari myndarlegu
heimsókn.
Árið 1048 er Sveinn Ástríð-
arson konungur í Danmörku.
Lýsa sögur honum sem glæsi-
legum manni, gáfuðum, gjaf-
mildum og réttsýnum, en ekki
að sama skapi sigursælum.
Hann hafði hinn mesta áhuga
fyrir kirkjulegum málefnum
og stóð í vináttusambandi við
erkibiskupinn af Brimum, sem
þá var yfirbiskup liinnar nor-
rænu kirkju. Sveinn konungur
skildi lönd sín, austan Sunds-
ins, frá Hróarskeldu-stifti og
setti þar um hríð tvo biskupa,
annan að Dalbæ, en hinn að
Lundi. Nokkru síðar sameinaði
hann þessi tvö biskupastifti í
eitt og sat þá biskupinn að
Lundi, en það stifti var þá
þriðjungur alls Danaveldis.
Ekki liafði liin kristna trú fest
djúpar rætur hjá öllum þá. Er
þess getið, að bændur í hinum
afskektari héruðum, eins og í
Bleking og á víkingaeynni
Bornhólm, liafi þá enn tilbeð-
ið líkneskjur hinna fornu goða,
uns einn af biskupum Lundar
tók sér kristniboðsferð á hend-
ur til þessara héraða, og hafði
þau áhrif, að menn aflögðu
heiðna siði og brutu niður goð
sín.
Sveinn konungur mun hafa
eflt biskupsstifti Lundar svo
mjög, sökum þess, að hann
liugðist að stofnsetja þar erki-
biskupsstól. Ilóf hann um það
málaleitanir við Aðalbert hisk-
up i Brimum og einnig við
Hildibrand, sem þá var einn
af liandgengnustu ráðgjöfum
páfastólsins. Ekki entist þó
konungi aldur til að koma
þessari hugsjón í framkvæmd.
Eftir dauða Sveins árið 1075,
studdu Skánverjar Knút son
hans til konungs, en Jótar og
Eybúar koniu að öðrum syni
hans, Haraldi, sem kallaður
var Haraldur hein. Var hann
heldur lingerður konungur og
ríkti skannna stund. Á meðan
hann sat að völdum, fór Knút-
ur bróðir hans herferð til Eng-
lands og sýndi, að hann hafði
áhuga fyrir kirkjulegum mál-
efnum, eins og faðir þeirra
hafði haft, — meðal annars
með því, að úr þeim leiðangri
hafði hann lieim með sér bein
hins heilaga Albani, og þarf
víst varla að efa, að hann liafi
komist yfir þau með lieiðar-
legu móti.
Árið 1080 tók Knútur við
ríkjum i Danmörku. Var liann
hinn röggsamasti um margt og
efldi mjög vald kirkjunnar í
löndurn sínum. Meðal annars
veitti hann biskupum sjálf-
dæmi um afbrot allra andlegr-
ar stéttar manna og sömuleið-
is í öllum þeim málum almenn-
ings, er vörðuðu brot á regl-
um kirkjunnar. Hann reyndi
og að koma á kirkjutiund, en
gekk það illa. Sótti hann mál
það fast, og mun það hafa að
einhverju leyti stuðlað að upp-
reist þeirri, er þegnar hans hófu
gegn honum og endaði með því
að hann var myrtur í kirkju
þeirri á Fjóni, er hann hafði
gera látið yfir bein hins heil-
aga Albani, og er ekki á þvi
að sjá, að dýrlingurinn hafi
kært sig um að huga góðu að
konungi fyrir beinaflutninginn.
Síðar, þegar harðærisár gengu
yfir Danmörku, fanst þjóðinni
það ráð vænlegast, að reyna
að bæta Knúti dauðum í ein-
hverju þá meðferð, er þeir
höfðu veitt honum lifandi. Ár-
ið 1095 eru bein hans upp graf-
in og hann nokkru síðar tek-
jnn i helgra manna tölu, og eft-
ir það kallaður Knútur helgi.
Brá þá til batnaðar á eftir með
árferði í Danmörku.
Knútur konungur hafði
dyggilega unnið að hugsjón
föður síns um stofnun erki-
hiskupsslóls að Lundi. Ekki
entist honum þó frekar aldur
til framkvæmda, en honum er
það þó meira en nokkrum öðr-
um að þakka, að það mál náði
um síðir fram að ganga, og að
Lundur kom til með að skipa
þann öndvegissess í málurn
Norðurlanda, sem hann gerði
á miðöldum. Hann gaf jarð-
eignir miklar til byggingar
klausturs og kirkju að Lundi og
má geta þess, að á gjafaskjal-
inu hefir hann skipað nöfnum
vitnanna þannig, að nöfn bisk-
upa standa þar jafnt nöfnum
hans eigin ættmanna, en nöfn
presta á undan nöfnum hirð-
manna hans. Þá lióf og Knút-
ur kirkjubyggingu að Lundi og
skyldi hún lielguð St. Lauren-
tiusi. Aldrei mun þó sú kirkja
hafa verið fullgerð, en haldið
er, að mikill liluti liennar muni
innbygður í eystri áhnu núver-
andi dómkirkju, en fornar
heimildir nefna Knút einnig,
sem frumkvöðul að þvi að haf-
in var smíði þeirrar miklu
byggingar, þó ekki væri það
fyr en um aldamótin 1100, sem
tekið var að vinna að henni
fyx-ir alvöru.
Árið 1104 útnefnir Urbanus
páfi biskupinn að Lundi, sem
erkibiskup hinna þriggja nor-
rænu landa. Fer nú liagur
Lundar óðum liækkandi. Um-
liverfis hina veglegu dóm-
kirkju risu smámsaman upp
17 smærx'i kirkjur og 4 klaust-
ur. Dómskóli var þar einnig
stofnaður, og var það lxinn
fyrsti lærði skóli á Norðurlönd-
um. Konungar Dana dvöldu
langdvölum í Lundi og létu
þeir landsmenn sverja sér trún-
aðareiða á hæð einni, skammt
fyrir norðan bæinn, sem þá
nefndist Liborihæð. Þar stóð
einnig fylkisþing Skánar. Nú
gengur þessi hæð undir nafn-
inu „Sliparebacken", og stend-
ur þar minnismerki um hina
fólkskæðu orustu Skánarsstyrj-
aldanna, sem fyr er um getið.
Eftir að Lundur var orðinn
erkibiskupssetur, varð þar
nokkurskonar miðstöð allra