Vísir Sunnudagsblað - 19.01.1941, Blaðsíða 2

2
VÍSIR SUNNUDAGSBLAÐ
má í blöðum frá þeim árum.
En með vandvirkri ástundun
náði Jóhann valdi yfir orð-
speki, sem er listræn. Eg ætla,
að allvel gefnir menn, sem
kynnast listamönnum, fái frá
þeim sólargeisla og dögg and-
legrar veraldar og frjóvgist
þannig, eða m. ö. o. sagt fljúgi
að sumu leyti með annara
fjöðrum. Það þekktist í fornöld
að fara í annara flugham.....
Einar Benediktsson lét sér þau
orð um munn fara, að Jóhann
hafi skrifað á handstúkur sín-
ar með blýanti setningar, sem
flugu af vörum E. B. yfir skál-
um, og komið þeim á framfæri
í leikritum. Þetta getur verið
tilbúningur skæðrar tungu, en
gæti þó verið til marks um það,
að einn listamaður þiggur gjaf-
ir af öðrum. Einn glerhallur
gefur eigi gneista. En þegar
tveim lýstur saman, kvikna
eldingar.
Með þessum orðum er eg ekki
að gera lílið úr Jóhanni Sigur-
jónssyni — skáldinu. Eg hefi í
kvæði horft til hans svo sem
eyjar, er hillir. En í kvæði
verða málefni aldrei rökrædd.
Jónas Jónsson segir í ýtar-
legri grein um Einar Bene-
diktsson, að honum hafi „fund-
izt fátt um“ samtiðarskáldin.
Mér er kunnugt um, að það er
satt. Afbrýði skálda og lista-
manna er jafn algeng og al-
kunn, sem afbrýði fríðra
kvenna, sem verða þess á-
skynja, að öðrum konum er
hælt fyrir fegurð. Gagnkunn-
ugur maður Matthiasi hefir
sagt mér, að í raun réttri hafi
hann litið svo á, að hann einn
væri skáld, þeirra manna, sem
kváðu um hans daga á íslenzka
tungu. Það er a. m. k. víst, að
hann lét sér fátt um finnast
skáldskap St. G. St. og Gríms
á Bessastöðum. Og Grímur
kallaði þjóðsöng Matthíasar
b ull, upp i oj)ið geðið á böf-
undi hans, á Þingvöllum 1874.
Matthías sagði um Grim á
prenti, að hans ljóðadís iðkaði
vaðmálsvefnað. Og um Einar
Hjörleifsson lét hann þess get-
ið, á prenti, að liann væri
„sjaldan snilldarskáld“. Þó tók
Matthías vanalega á skáldum
með silkihönskum, á opinberu
sviði. En um vandlæti hans og
Einars t. d., er það að segja,
að engin von var til þess að
þeir létu lofmæli fjúka um
skáld né skáldskap, er svo var
gerður, að þeir nnrndu hafa
dæmt hann á bál, ef synir
þein-a hefði átt í hlut, verið höf-
undarnir og sýnt feðrum sín-
um. Enginn getur liælt smíðis-
gripum, sem ekki mundi kæra
sig um að liafa gerl þá.
★
Það er ekki ný bóla, að fund-
ið sé að við Pétur og' Pál fyrir
meðferð þeirra á íslenzku í
ræðu og riti. Jón Ólafsson tók
oft mikið upp i sig út af þeim
syndum. Þó gat hann sagt i
blaðagreinum annað eins og
þetta: „Sálmabókum hefi eg
nóg af.“ Þrátt fyrir það ritaði
Jón gott mál. En blaðamenn
geta ekki, vegna annríkis, sett
undir livern leka úr penna eða
blekbyttu. Og á^liinn bóginn
ritar enginn maður né talar
svo hreint mál, að hvergi finn-
ist hlettur né hrukka. Hálærð-
ir íslenzkumenn, t. d. Finnur
Jónsson, ritaði lieldur lélega
islenzku, bragðlitla og daufa í
dálkinn. Þorvaldur Thorodd-
sen var ekki ritsnillingur, þó
hann væri merkilegur rithöf-
undur. Og svo mætti lengi telja.
Einar Ólafur Sveinsson er
bragðdaufur rithöfundur, þó
doktor sé í íslenzkum fræðum
og lærður i norrænu. — Hvað
sem þessu líður, er það satt
bezt að segja, að nú rita fleiri
Islendingar golt mál en nokkru
sinni áður, og eru þeir meðal
leikra manna jafnt sem lærðra.
Blöð og timarit sýna þetta og
sanna og fleiri gögn. Eg fæ oft
bréf, frá sveitafólki eigi siður
en menntamönnum, sem ekki
er orðblettur á né rangritunar-
hrukka. Og sömu sögu munu
aðrir geta sagt, ef steinarnir
væru látnir lala sínu máli.
Aðfinnslur lærðra manna um
lélegt málfar og afbakaða
tungu, geta orðið að nöldri, sem
fremur má kalla því nafni en
skörulegar ávítur. Eg tek til
dæmis ritgerð í síðasta And-
vara eftir *Björn Guðfinnsson.
Hann ritar um óvandað mál
og tekur dæmi úr þýddri sögu.
sem nafnlaus sullumbullari
hefir þýtt fyrir svokallaða
Vikurits útgáfu. Hún mun fiska
einkanlaga í reyfara-gruggi.
Mér þykir Andvari sóa rúmi,
er hann innbyrðir þessa ritsmíð
— en hafnar miklu læsilegri
grein. Það sætir sem sé alls
engum tíðindum, þó að út sé
gefinn illa orðaður reyfari við
það heygarðshorn, sem svo er
i sveit sett, að þar er hugsað
einungis um þarfir „heimsk-
ustu heimskunnar á Fróni“.
Svo er mál með vexti, að í land-
inu er allmikill fjöldi manna,
sem ekkert vill lesa annað en
lélegar skáldsögur. Þetta fólk
vill ekki leggja á sig þá á-
reynslu að hugsa um málefni,
eða þá að það skortir alla
dómgreind. Það skilur ekki
nándar næri öll orð tungunn-
ar, og hefir e‘kki glöggvað sig
á vandhneigðum na'fnorðuni.
Málsmekk þessa fólks verður
eigi spíllt af þeirri einföldu á-
stæðu, að það hefir enga
brag^iiæmi á þeim efnum. En
eitthvað þarf þetta fólk að fá
til lesturs, sem er við þess
hæfi.
Það er misskilningur lærðra
manna, að ætla það auðvell
eða mögulegt, að gera svo að
'segja hverja mannsál færa og
fleyga í íslenzku með bók-
fræðslu og skólanámi. Þess
háttar þroski fæst fyrst og
fremst með daglegu tali við
menn, sem kenna börnunum
málið, sbr. orðið móðurmál og
orðatiltækið: að drckka i sig
það og það „með móðurmjólk-
inni“.
Árni Pálsson ritar um mál-
vöndun í Jörð nýlega. Hann
getur þess m. a., að í sveitum
hafi hann heyrt fólk, alveg
sjálfmenntað, tala afbragðs-
mál. Þar liefir móðurmjólkin
— ef svo mætti að orði kveða
— döggvað tunguna og gert
málbeinið úr garði. Einar í
Nesi, sem lagði stund á mörg
mál, Norðurlandamál, þýzku,
ensku, frönsku, latínu, lét svo
um mælt, að íslenzkan væri
örðugust. Hann hefir sennilega
átt við það, að ná því tungu-
taki, sem lieitið getur íslenzka.
Hann ritaði vandað mál. Sum-
ir tala og rita ágætt mál, án
þess að vita það. Svo var um
Eirík mormóna t. d. og Svein
Gunnarsson Skágfirðing, þó að
þeir kynnu eigi stafsetning né
greinamerkjafræði. Höfundur
Hrynjandi ísl. tungu, Sig. Ivr.
Pétursson sagði mér, að í holds-
veikraspítalanum hefði hann
kynnst stúlku þingeyskri, mjög
einfaldri að vitsmunum, sem
hefði talað gullhreina íslenzku.
Þannig læra sumir tungutakið
af vörum alþýðu, sem tekið
hefir í arf málsnilld. Umvand-
anir málfi;æðinga i ritgerðum,
bera svipaðan árangur, sem
vænta má af skúr, sem liimn-
anna himnar hafa steypt yfir
moldarflag i þeim vændum, að
þvo af því skarnið.
Stundum eru ávítur ritdóm-
ara um óvandað mál bábiljur
einar. H. K. L. segir t. d. í rit-
dóm um þýðingu Jóns Sigurðs-
sonar, á Sulti: „Hversvegna
skrifar þvílíkur snillingur jafn
augljósa danska orðaskipun og
Bandaríkjamenn hafa komið sér upp skóla fyrir flugmenn til
að kenna þeim að nota fallhlifar. Eru þeir látnir stökkva niður
af turnum, eins og þeim, er sést hér á myndinni.