Vísir Sunnudagsblað - 16.03.1941, Blaðsíða 2

2
VÍSIR SUNNUDAGSBLAÐ
mál, en eru sjálfum sér lögmál
af því að lögmálið er ritað í
hjörtum þeirra.“ Það er ekki
torskilið hverjir hafa ritað þetta
lögmál í hjarta Arnórs, honum
ósjálfrátt og óafvitandi; það er
lestur gullaldarrita vorra ög 19.
aldar bókmennta, og éinkánlega
það, að hann hefir átt því láni
að fagna, eins og flestir, ef ekki
allir, málverndarmetínirnir, að
njóta uppfósturs á góðu sveita-
heimili hjá bókhneigðu greind-
arfólki, sem vandlæting fyrir
hönd móðurmálsins hefir verið
svo töm, að það hefir ekki tekið
sér óivandað mál í munn. En
það sem í minum augum tekur
af öll tvímæli um það, að „sjón-
armið gömlu kyn!slóðarinnar“
er ekki jafn-feigt og hún sjálf,
er jjað, að meðal þeirra mörgu,
sem hafa þakkað mér fyrir
grein mína um „hinn ilmandi
skáldskap“, eru engu færri af
kynslóð A. S. og H. K. L. og
þaðan af yngri mönnum, en af
þeirri kynslóð, sem A. S. gerir
mér þann heiður að kenna mig
við, svo að það er varla til neins
fyrir hann að gera sér vonir
um, að „sjónarmið gömlu kyn-
slóðarinnar“, sem hann nefnir
svo, fari í gröfina með henni.
A. S. segir síðár í inngangs-
hugleiðingum sínum, að það
muni m. a. hafa valdið þeirri
breytingu, er orðið líafi á síð-
ustu áratugum,’ á vandfýsi
manna um málfar, að mönnum
hafi „skilist það, þegar nýjar
hugmyndir flæddu svo ört yfir
landið, að það dygði mólinu lít-
ið, að halda því á fornum
grunni. Það yrði að endurskap-
ast.“ En ef A. S. vill með þess-
um orðum gefa í skyn — og á
því getur tæpast leikið vafi —
að þessi uppgötvun hafi verið
gerð á síðustu áratugum, þá er
slíkt hjal af gáleysi einu sprott-
ið, svo að lagt sé út á betra veg.
Það sem er af viti í liinum til-
færðu setningum, hafði mönn-
um skilizt löngu fyr, og engum
betur en þeim, er staðið hafa
fremstir í flokki málverndar-
manna. Þeir hafa, a. m. k. allt
frá dögum Sveinbjarnar Egils-
sonar og Jónasar Hallgrímsson-
ar, myndað fjölda orða til að
tákna ný hugtök, og gera enn
í dag. Þeir B. J. og J. ÓI. voru
með þeim fremstu í þeim flokki
um sína daga, og tæpast hefir
nokkur fræðimaður skrifað svo
bók síðustu 100 árin, og vel það,
um nokkurt efni, sem íslenzk
tunga var ekki þaultamin við
að fornu fari, að hann hafi ekki
myndað fleira eða færra af ný-
yrðum, misjafnlega snjöllum
að vísu, en þó í samræmi við
lög og. eðli tungunnar, eftir því
sem kunnátta og leikni nýyrða-
smiðsins hefir leyft. Og það get-
ur mér með engu móti skilizt,
að „hið nýja hugmyndaflóð“
liafi valdið þvi, að þörf hafi
verið á að „kippa málinu af
fornum grunni“ í þeim skiln-
ingi að taka upp útlenzka orða-
skipun og útlendar ambögur og
yfirleitt að ganga á snið við það
sjónarmið, er eg lýsti hér á
undan og farið hefir verið eftir
alla tíð, frá því er endurreisn
tungunnar hófst á öndverðri 19.
öld. Allra sízt ætti þess að ger-
ast þörf í ekki meiri vísindarit-
um en skáldsögur H. K. L. eru.
Og ekki er það annað en for-
deild, að vera að bögglast við að
búa til nýyrði um allcunn hug-
tök, sem ágæt orð hafa verið
til að tákna, svo lengi sem ís-
lenzk tunga hefir verið töluð og
rituð, og enn eru á livers manns
vörum, eins og t. d. orðskrípið
„uppalsla“ í staðinn fyrir „fóst-
ur“.
II.
A. S. er svo vænn að telja það
misskilning, að grein mín sé rit-
uð „af illgirni eða til að ná sér
niðri á H. K. persónulega“, eins
og ýmsir muni lialda. Hann
hefir þar rétt að mæla. Er
hvorttveggja, að því fer fjarri,
að eg eigi nokkuð sökótt við H.
K. L. persónulega — þeklci hann
ekki einu sinni í sjón og hef það
fyrir satt, eftir samhljóða vitn-
isburði allra kunningja minna,
er til hans þekkja, að hann sé
einstakt prúðmenni í öllu dag-
fari — og hitt, að ekkert í grein
minni getur gefið nokkurt til-
efni til að ætla, að liún sé skrif-
uð af þeim hvötum. Munu þeir
einir ætla slíkt, er tamt er að
láta vild eða óvild stýra penna
sínum, er þeir rita um verk
annarra. Sjálfur telur A. S., að
eg „gangi óþarflega freklega til
verks“, er eg taki mér penna í
hönd.“ Þetta kann að vera.
Mér finnst það eklci, og menn
þekki eg, er telja, að eg hafi
tekið allt of mjúklega á Kiljan.
„Klögumálin ganga á víxl.“ Eg
hef aldrei búizt við, að geta gert
svo öllum líki í þessu né öðru,
enda lítt lagt stund á það, þyk-
ist góðu bættur, ef mér tekst
að gera svo, að mér liki sjálfum
þolanlega. — A. S. átelur með-
ferð mína á Birni L. Jónssyni,
segir, að eg hafi ekki látið mér
nægja að fella hann í ritdeilu
okkar um mataræði, heldur
hafi eg „marghnoðað hann fall-
inn.“ Þetta sýnist mér nú ekki
koma umræðuefninu hér mikið
meira við, en það, er A. átelur
annan mann fyrir, er verji
skjólstæðing sinn með því að
segja frá þvi, að ádeilándi hans
liafi gert sig sekan um þýðing-
arvillur, er hann þýddi íslenzkan
lagabálk á frönsku. En sleppum
því. Það er ekki rétt, að eg hafi
„marghnoðað Björn fallinn“.
Björn var „blindur í sjálfs sín
sök“, sem mannlegt er og marg-
an hendir, sá ekki, að hann var
fallinn ög rauk á mig aftur, svo
að eg átti ekki annars kost en að
fella hann á ný, til þess að geta
fengið að vera í friði fyrir hon-
um. Vonandi gætir A. S. þess,
að ekki fari svo fyrir honum
líka, að liann viti ekki, þegar
búið er að fella hann. A. S. ætl-
ar, að það sem hann telur ó-
þarfa harðleikni við B. L. J.
hafi stafað af ofurkappi í leik,
en ef til vill „lílca fyrir það, að
lesandanum sé vantreyst til að
skilja fyr en verulega skellur í
tönnunum“. Að vísu var or-
sökin önnur, eins og að ofan
greinir, en þó að hún liefði ver-
ið vantraust á skilningi sumra
lesenda, þá hefir A. sýnt svo
vel sem á verður kosið, að það
vantraust er ekki um skör
fram, svo hrapallega misskilur
liann mig stundum. Og „ef svo
fer fyrir hinu græna tré, hversu
mun þá fara fyrir hinu visna“.
Eg tek til dæmis setninguna:
„Hún hörfði á hann lokuðum
munni.“ Eg tók liana upp at-
hugasemdalaust, af því að eg
hélt, að ekki þyrfti að „láta
skella í tönnunum", til þess að
allir skildu. A. S. heldur, að það
eina, sem eg hef út á þessa
setningu að setja, sé það, að
„með“ er sleppt á undan þágu-
fallinu. Sönnu nær væri að
segja, að það væri það eina, sem
eg hef ekki út á hana að setja.
Þessi notkun þágufallsins er
fyllilega réttmæt, enda ekki sér-
íega fátíð. Andhælisskapurinn í
þessari setningu er fólginn í allt
öðru: Það liggur beinast við, að
skilja hana svo, að stúlkan hafi
liorft á skáldið með munninum.
Að vísu mun ekki eiga að skilja
þetta þannig — þótt raunar sé
fátt sem fortaka má, þegar hin
kiljanska „gamanseini“ á i hiut
-— en því þá ekki að orða þetta
öðruvisi? Eða var það svo
merkilegt, að hún liafði aftur
munninn í þetta skipti, að það
væri í frásögur íærandi? A. S.
kann að kalla ^þetta hótfyndni,
og má hann ráða skoðun sinni
um það, en misskilningurinn er
lians megin en ekki mín, hvað
sem því líður.
A. S. virðist eg ekki vera
lieiðarlegur ,í málfærslu minni
í athugasemd minni um lýsingu
Kiljans á Magnínu, af þvi að eg
sleppti að taka það með þar,
að „hún hafði búk“. Eg furða
mig á þessu. Eg tók það eitt í
athugasemdir mínar úr lýsingu
Kiljans, er mér fannst mestu
máli skiptá, en sleppti hinu fyr-
ir stuttleika sakir. Lýsinguna
var eg nýbúinn að taka upp
orðrétta-, búkinn með, svo að
það hefði a. m. k. ekki þurft
minni einfeldni en óheiðarleik
til þess að ætla sér að „plata“
nokkurn á stúlkunni, með þvi
að sleppa búknum þarna. 1 mín-
um augum gerði það hvorki til
né frá, livort búknum var sleppt
þarna eða ekki, og eg sé ekki
enn, að það geri það, nema ef
vera mætti, að það gerði lýsing-
una enn afkáralegri að taka
búkinn með. Því að hvernig má
það vera, að sá eða sú, sem
Iiefir livorki kropp eða líkama,,
liafi búk? Má vera, að æfinlýr-
ið um gorvömb hafi vakað fyrir
skáldinu, en hvernig gat hún
þá liaft „feitar kinnar“ og „ó-
persónuleg augu?“ Og livað:
þýðir búkur? í orðabók Sigf,
Blöndals eru 3 þýðingar á því
orði: 1. Kroppurinn án liöfuðs
og lima, 2. Hauslaust lindýr, 3.
Kviður. Hver þessara þriggja
þýðinga, sem er tekin, er mér
ómögulégt að sjá, að stúlku-
kindin lagist nokkurn hlut, þótt
búkurinn sé með i lýsingunni.
A. S. sýnist eg allviða hafa
leiðst afvega vegna þekkingar-
skorts. Ekki væri það óeðlilegt,
því að mér er ljóst, að mig
bíestur þekkingu á ótalmörgu,
enda hef eg ekki hreykt mér
liærra en það, að telja mig'barn
í bókmenntum, svo að ekki er
úr háum söðli að detta. En —■
ekkert væri það samt annað en
uppgerðar-lítillæti, ef eg létist
eiga von á að geta fengið nokk-
ura teljandi fræðslu hjá A. S.
um nokkuð, er máli skiptir, um
þau efni, sem liér er um að
ræða. Og með engu móti fæ eg
séð, að neitt þeirra dæma, er
A. tekur, ef til vill að- einu und-
andskildu, sýni að eg hafi leiðst
afvega, livort heldur af van-
þekkingu eða öðru. Get eg því
ekki, þótt eg væri allur af viljá
gerður, fallið frá athugasemd-
um mínuni um önnur þau at-
rið.i, er hann ætlast til að eg
kannist við að liafa villzt á.
Mundi eg þó ekki telja mér það
neina lægingu, því að aldrei hef
eg haldið, að eg væri óskeikull.
Áður en eg geri nánari grein
fyrir þessu, verð eg að benda
A. S. á, af því að hann virðist
ekki liafa tekið eftir því, að eg
tók það frain (í 3. dálki á 37.
bls. í Lesbókinni), að blóma-
lestur minn væri ekki gerður í
því skyni einu, að sýna orðaval-
ið, „lieldur — ög öllu fremur
— setningaskipunina og and-