Vísir Sunnudagsblað - 06.07.1941, Blaðsíða 1

1941
Sunnudaginn 6. júlí
27. blad
^iidiiiBBiadur Friojónsson, frá Sandi:
H',
VL
FYRÍRBURÐIR
Tortryggni Tómasardóttir
yptir öxlum við hverskonar frá-
sögnum, sem greina frá fyrir-
burðum svonefndum.
Ef hún fær tækifæri til að
¦þreifa á þeim, setur Jiana liljóða,
unz hún varpar öndinni og
stamar: „Drottinn minn og guð
minn". En þeir eru alla jafna
tiltölulega fáir, sem öðlast áð-
stöðu til áþreifingar i þeim efn-
um.
Fyrirburðir gerast eigi á
hverju strái né á næstu grös-
um við hvern mann. Þorri
manna verður að láta sér lynda
frásagnir af fyrirburðum, sem
gerast eða gerst hafa þá eða þar.
¦Efinn um sannindi fyrirburðar
kemst oftast nær upp í milli
hans og frásagnar. En þegar
fyrirburðurinn snertir einstakl-
inginn rækilega, fer flestum því-
likt sém Tómasi og Páli post-
ula: þeim bregður í brún, eða
þeir verða eins og þrumu lostn-
ir, og áhrifanna gætir til æfi-
loka.
Flestar íslendingasögur greina
frá fyrirburðum, sem gerast
jafnt í vöku seni svefni.
Lesendum íslendingasagna
eru og verða minnisstæðust
Fróðárundrin. Þar settust
dauðir menn að eldi og lögðu
undir sig híbýli. Dáin kona
gengur um beina. Og þessari
dánarhirð varð eigi komið á
braut, fyrri en henni var stefnt
nieð aðför að lögum. Kaldlynd
raunverðandi hristir höfuðið
andspænis þessari frásögn og
telur hana blábera hégiljii:
Svo sem nærri má geta, hefi
eg ekki bein í nefinu til að leggja
úrskurð á fullgildi né vangildi
þessarar sögu, né annara fyii-
, irburða, sem henni eru svip-
aðir bg fornar frásagnir
herma, að gerzt hafi fyrir
augum glaðvakandi manna.
En varkárustu sagnaritarar
vorir, Snorri Sturluson og
Sturla Þórðarson, taka til
greina fyrirburði, sem gerðust
í vöku og svefni á sviði sagn-
anna og slyðja þá viðburði með
vitnisburðum nafngreindra
manna. Þeir nefna þá fyrirburði,
sem boðuðu stórtíðindi en
sleppa þeim, sem minni hattar
eru.
Það gerðust stórtiðindi i landi
voru, er bardagi var háður á
Örlygsstöðum og stórmenni
Sturlunga féll að velli. Sturla
Þórðarson segir, að margir fyr-
irburðir hafi orðið undan þeim
fundi — „þó að fáir verði tald-
ir". Svo virðist, sem þeim stór-
vitra manni hafi verið tregt
tungu að hræra til frásagna um
svo ótrúlega atburði, sem fyrir-
burðir eru, að dómi skynsem-
innar. En þó gat hann eigi geng-
ið á bug við þá gervalla. Þessar
frásagnir Sturlungu hafa eigi
farið milli mála á samskonar
hátt, sem þær sögusagnir geta
iiafa farið, er ganga mann frá
manni öldum saman, þvi að
Sturlungu skráðu sjónarvottar
atburðanna.
Sturla Sighvatsson var jafn-
tregur sem nafni hans Þórðar-
son, að viðurkenna gildi fyrir-
burða. Hann mun hafa dreymt
ferlega síðustu nótt æfi sinnar
í skáJanum. Hann mælti, þegar
hann vaknaði: „Eigi er mark at
draumum". En forvitni lesenda
Sturlungu mun sakna þess um
allar aldir, að hann kæfði
drauminn í barmi sínum, með
þagnarþey.
Eg mun eigi í þessari grein
fjalla um aðra fyrirburði en þá,
sem tilheyra draumum og svo
þá sem borið hafa fyrir augu og
eyru í vöku eða vökuleiðslu. Það
er hvorttveggja, að eg verð að
takmarka mál mitt og á hinn
bóginn hefir eg þá reynslu af
draumspám „fyrir daglátum",
að eg þarf eigi lengra að seilast
en í sjálfs mín barm til að fá
vitneskju um forspár draum-
leiðslunnar. Eg veit, að menn
dreymir fyrir daglátum, þó ekki
fyrir stórtíðindum að jafnaði
vegna þess, að stórviðburðir eru
fágætir, eða svo fjarlægir, að
þeir snerta ekki algenga ein-
staklinga. En úr því að það
verður ekki véfengt, að menn
dreymir fyrir daglátum —- t. d.
veðrum, veikindum, slysförum
— tjáir ekki að véfengja það, að
menn á sagnaöld hafi órað fyrir
stórtíðindum, sem vofðu yfir
þeim sjálfum, eða náungum
þeirra. Hitt er annað mál, að
skilningi vorum er ofvaxið að
ráða þá gátu: hvernig draumur-
inn skapast, sá sem boðar, oftast
í líkingu, ókominn atburð. Sú
gáta mun seint verða ráðin, eða
aldrei.
Snorri Sturluson lumar á fá-
einum" draumum, norskra
manna, sem boðuðu hrakfarir
og urðu að helspám um fall Har-
alds konungs og hers hans, i
Englandsleiðangri vestur um
haf til Englands. Þeir fyrir-
burðir styðjast við kyngimagn-
aðar yísur, sem fullvalda for-
neskja hefir sett á mark sitt. Þó
að Snorra yrði aldrei fótaskort-
ur á flughálku rímsnilldar i
háttalyklinum, sem hann kvað
um Hákon gamla, stendur hann
þar hvergi jafnfætis skáldun-
um, sem kváðu i dánarheimi
draumvísurnar um þá feigð,
sem vofði yfir Haraldi konungi
harðráða og liði hans. Það má
kalla furðulegt, að snillingur-
inn Snorri skuli verða vanhluta
í lifanda lífi fyrir dauðum
mönnum, í skáldskap, eða með-
almensku, sem ávarpar óbreytta
hermenn, að tilstuðlan þess
hljóðvarps, sem bergmál
draumsins lætur i veðri vaka.
Nú læt eg Snorra og Heims-
kringlu taka til máls:
...; Þcá dreymdi mann þann
er var á konungsskipinu, er
Girðr er nefndr; hann þóttisk
þar vera staddr á konungsskip-
inu ok sá upp á eyna, hvar tröll-
kona mikil stóð ok hafði skálm
í hendi, en í annari hendi trog;
hann þóttisk ok sjá yfir öll skip
þeirra, af honum þótti fugl sitja
á hverjum skipsstafni. Þat vóru
alt ernir ok hrafnar. Tröllkonan
kvað:
Víst es at allvaldr austan
. eggjar vestr at leggja
mót vit marga knútu
(minn snúðr es þat) prúða^
Kná valþiðr velja
(veit ærna sér beitu)
steik af stillis haukum
stafns; fylg ek því jafnan.
Þórðr er maðr nefndr, er var
á skipi því, er skamt lá frá.skipi
því, er skamt lá frá skipi
konungs. Hann dreymdi uní
nótt, at hann þóttisk sjá flota
Haralds konungs fara at landi,
þóttisk vita, at þat var England.
Hann sá á Iandinu fylking
mikla, ok þótti sem hvorir
tveggju bjöggisk til orrustu ok
höfðu merki mörg á lofti; en
fyrir liði landsmanna reið
trollkona mikil ok sat á
vargi, ok hafði vargrinn
mannshræ i munni, ok féll
blóð um kjaptana. En er hann
hafði þann etið, þá kastaði hon
öðrum i munn honum og siðan
hverjum at öðrum, en hann
gleypti hvern. Hon kvað:
Skæð lætr skína rauðan
Skjald, es dregr at hjaidri;
brúðr sér aurnes jóða,
óðlát kona blóði, —
sviptir sveiflan kjapta
svanni holdi manna;
úlfs munn Iitar innan
óðlát kona blóði.
Harald sjálfan dreymdi, að
Ólafur konungur helgi bróðir