Vísir Sunnudagsblað - 29.10.1941, Blaðsíða 2

VÍSÍR SUNNUDAGSBLAÐ
2
Kleifarvatns á sama tímabili.
sta'ð, enda mun vatnið aðallega
myndað við landsig. Og það er
ekki ósennilegt, að enn geti
jarðhræringar valdið hreyting-
um á vatninu. Eg hefi þó ekki
getað aflað mér neinna upplýs-
inga, sem benda til þess, að svo
liafi orðið undanfarna áratugi.
Magnús Ólafsson, sem hefir átl
lieima i Krýsuvik um hálfa öld,
telur, að engar sýnilegar breyt-
ingar hafi orðið á vatninu, þegar
liinn mikli gufuhver — Austur-
engjahver1) — breyttist í sína
núverandi inynd árið 1924, eða
endranær, þegar jarðhræringar
liafa verið þar syðra. Breyting-
unum á vatninu er heldur ekki
þann veg háttað, að likur séu til
að þær eigi yfirleitt rætur sínar
að rekja til jarðskjálfta.
Það sem dr. Bjarni Sæmunds-
son segir um breytingarnar á
vatnshæðinni í Kleifarvatni, er
í aðaldráttum í samræmi við
það, sem eg hefi heyrt eftir
mönnum, sem átt hafa heima i
Krýsuvík fyrr eða síðar, og hafa
orðið að veita þessu nána at-
hygli vegna þess að vatnið flæðir
fljótt yfir meira eða minna af
engjunum, þegar hækkar í þvi.
Hæð vatnsborðsins snerti þvi
beinlínis afkomu manna þar, og
því hlutu þeir að fylgjast með
öllum stærri breytingum, sem
urðu á því.
Hin síendurtekna hækkun og
lækkun í vatninu, getur ekki að
öllu leyti stafað af niðurrennsli
um vatnsbotninn, enda hefir
engum tekizt enn þá að finna
eðlilegt samband þar á milli.
Eg mun síðar i þessari ritgerð
sýna fram á, að aðalorsakirnar
eru lika allt aðrar, nefnilega
tímabilaskipti i úrkomunni.
En með því er ekki sagt, að
1) Lítil hverhola með þessu
nafni, kvað hafa verið þarna
áður.
niðurrennsli eigi sér ekki stað,
þó að í þvi sé ekki að finna skýr-
inguna á aðalbreytingunum á
vatnsborðinu. Nokkrar líkur eru
fyrir því, að Kleifarvatn hafi
frárennsli neðau jarðar i Lamb-
hagatjörn, en það litur út fyrir
að vera svo takmarkað, að það
geti ekki tekið á móti nema
vissu vatnsmagni, þvi að það
virðist ekki liafa veruleg áhrif
á breytingar vátnsins, eins og
síðai- mun sýnt fram á. En það,
sem bendir til þess, að vatnið
liafi þarna afrennsli, er sifellt
innstreymi í tjörnina úr Kleif-
arvatni. Þann 23. ágúst í sumar
kom í ljós við nákvæmar mæl-
ingar, að úr Kleifarvatni og inn i
Lambhagatjörn runnu 282,5
lítrar á sek., en i vatnið runnu
samtals (lindir og lækir) 234,75
lítrar á sek. eða 47.75 lítrum
minna en úr því. Ef niður-
rennsli, sem enginn hefir enn
séð, á sér stað úr Labliagatjörn,
getur það haft nokkur áhrif á
lækkun vatnsins ásamt uppguf-
uninni, gagnstætt úrkomunni,
sem er aðalgerandinn í hækkun
þess. j
III.
Til þess að fá úr þvi skorið,
livaða orsakir lægju til breyting-
anna á Kleifarvatni, hefi eg i
fyrsta lagi fylgst með hækkun
og lækkun vatnsborðsins að
undanförnu, í öðru lagi gert
samanburð á vatnshæð Kleifar-
vatns og Rauðavatns, sem er
hér austan við Reykjavík, og í
þriðja lagi hefi eg gert saman-
burð á vatnshæð Kleifarvatns og
úrkomu ó Eyi’arbakka.
Það sem vakti fyrst atliygli
mína, þegar eg fór að fylgjast
með breytingunum á vatnshæð-
inni í Kleifarvatni, var það, að
þegar þurrviðri gengu, lækkaði
stöðugt í vatninu og gat lækkað
um 2 cm. á sólarliring og stund-
um meira. En þegar úrkomur
voru, lækkaði hins vegar minna
i því, stóð í stað eða jafnvel
liækkaði, eftir því hvað úrkom-
an var mikil. Eg sá á þessu, að
úrkoma og uppgufun áttu mik-
inn þátt í breytingunum á
vatnsnæömni eða voru aðal-
oisakirnar.
Eg tók mér þá fyrir hendur
að Iiera saman Kleifarvatn og
Rauðavatn til þess að ganga úr
skugga um, divort vatnshæðin i
báðum breyttist svipað og i
samræmi við úrkomuna. Rauða-
vatn er afrennslislaust, og í því
liækkar og lækkar, þó að breyt-
ingarnar séu að jafnaði ekki
eins miklar og á Kleifarvatni,
enda hefir þeim ekki verið veitt
eins mikil atliygli.
Sumarið, sem nú er að kveðja,
reyndist yfh-leitt lieppilegt til
þéssara athugana. Það var úr-
komulítið framan af og fram í
september, en svo komu mikl-
ar úrkomur. Það kom þvi fyrst
i Ijós, livaða áhrif þurryiðrði
höfðu á vötnin, en siðan áhrif
úrkomunnar, eins og eftirfar-
andi tölur sína:
Yfirborð Kleifarvatns lækkaði
um 37 cm. frá 8/6—23/8.
Yfirborð Rauðavatns Iækkaði
um 34 cm. frá 10/6—22/8.
Yfirborð Kleifarvatns hækkaði
um 25 cm. frá 23/8—8/10.
Yfirborð Rauðavatns liækkaði
um 33 cm. frá 22/8—9/10.
Breytingarnar á vatnshæð
Iileifarvatns og Rauðavatns i
sumar eru svo líkar, að eg tel
engan vafa á því, að aðalástæð-
urnar fyrir þeim séu hinar
sömu, en þær tel eg vera úr-
komu og uppgufun. Úrkoma
veldur aðalbreytingunum. Upp-
gufunin hefir einnig mikil á-
hrif, en er varla mjög breylileg
ár frá ári. Það er þvi úrkoman,
sem er aðalgerandinn. Þegar
liún er minni en sem svarar
uppgufuninni, lækkar i afrennsl-
islausum vötnum, en hækkar,
þegar úrkoman er meiri en upp-
gufunin. Ef takmarkað neðan-
jarðarafrennsli á sér stað, vinn-
ur það að lækkun vatnsins á-
samt uppgufuninni.
Það væri æskilegt, að úrkomu-
mælingar hefðu verið gerðar
við Keifarvatn að undanförnu,.
svo að beramættiúrkomunaþar
saman við breytingar á vatns-
hæðinni. Eivvegna þess að slik-
ar mælingar eru ekki til, hefi
eg tekið úrkomumælingar frá
Eyrarbakka til samanburðar,.
eins og meðfylgjandi linurit
sýnir (1. mynd I.). Tölurnar
sem það byggist á eru teknar'
eftir „Veðráttunni“, sem Veður-
stofan hér gefur út. Á línuritinu
yfir breytingarnar á vatnshæð
Kleifarvatns (1. mynd II.), hefi
eg stuðzt við mælingar frá 1930
—40 og auk þess eina mælingu
fiá 1926. Þessar mælingar hefi
eg fengið frá Vegamálaskrif-
stofunni og eru þær sumpart
gerðar af henni, en sumpart af
Emil Jónssyni, sem fyrr er get-
ið. Það er eftirtektarvert, þegar
þessi tvö línurit eru borin sam-
an, að allar aðalhækkanirnar,
sem verða á yfirborði Kleifar-
vatns, koma einnig fram í úr-
lcomunni á Eyrarbakka, og það
svo skýrt, að varla er liægt að
vænta þess betra, þegar tillit
er lekið til þess, að liér er um
að ræða samanburð á breyting-
um á vatnshæð annars vegar, en
úrkomu hins vegar, og þessar
mælingar eru sin frá hvorum
staðnum. Á hinn bóginn er það
og eklci óeðlilegt, sem kemur
fram í línuritinu, að hækkan-
irnar á yfirborði Kleifarvatns
eru alltaf heldur á eftir liækk-
ununum i úrkomunni á Eyrar-
balcka. Úrkomusvæði Kleifar-
vatns er alístórt eða um 6—7