Vísir Sunnudagsblað - 27.02.1944, Page 2

2
VlSIR SUNNUDAGSBLAÐ
gcrt þér glögga grein fyrir öllu
þessu, þá hefir þú fengið nokk-
urnveginn skýra hugmynd um
það, hversu mikla tilhliðrun ís-
lendingar liafa orðið að sýna, og
somuleiðis hversu vandasamt
hlutverk það hefir verið, sem
amerísku hermennirnir hafa
orðið að leysa af hendi, þegar
þeir tóku sér bólfestu sem setu-
lið á ís!andi.“
Það vekur mér undrun, að
sambúð setuliðsins og Islend-
inga hefir ekki valdið fleiri og
alvarlegri árekstrum en raun
varð á í heil þrjú ár, sem liðin
eni síðan íslendingar afhentu
fjöll sín, dali sina, jafnvel sína
eigin bústaði, bú sín og borgir
vopnuðu herliði — jafnvel þó
það væri frá vinveittri þjóð. Það,
að sambúðin hefir verið eins
góð og raun varð á, er að miklu
'eyti því að þakka, hversu ó-
gætir menn það eru, sem Banda-
ríkin hafa sent til íslands, bæði
herforingjamir og hinir ó-
breyttu liðsmenn.
Fáir útlendingar hafa komið
til íslands, sem hafa áunnið sér
meira álit en Charles H. Bone-
steel hershöfðingi, þegar hann
var kvaddur snemma í sumar.
Sönnun þess, hversu mikils ó-
lits liann naut, var kveðjusam-
sæti, sem stjórn Islands hélt
I onum. Hann var kvaddur i
r '■ nikvæmissölum elzta þjóð-
ings' í heimi. Þar voru staddir
s'iórnmálafulltrúar frá öllum
deildum, og auk þeirra menn frá
öllum stéttum landsins. Eg fann
það g’öggt, þegar eg gekk í gegn-
um hópinn, hversu einlæglega
menn söknuðu þess, að herfor-
i ginn var á förum. Þá leyndi
sér ekki fögnuðurinn, þegar tek-
ið var á móti Key hershöfðingja,
er hann gerðist eftirmaður
Bonesteels.
Key hershöfðingi er fæddur i
Oklahoma og alinn upp i mið-
vestur ríkjunum. Hann er opin-
skár og blátt ófram og aflar sér
\dna tafarlaust, hvar sem hann
fer.
Margir herforingjanna og her-
mannanna sögðu mér, að þeir
vonuðust til að geta farið ferð
til Islands einhverntíma, þegar
stríðinu væri lokið, og kynnzt
landinu og fólkinu scm ein-
staklingum.
Þeir sögðu að sig langaði til
þess að geta notið næðis í einu
fegursta Iandinu, sem þeir höfðu
séð, og kynnzt betur þvi fólki,
sem þeir höfðu þegar Iært að
virða.
Það gefur að skilja, að stríðs-
timar eru ekki hentugir fyrir þá,
sem i því taka þátt, til þess að
kýnnast vel og nókvæmlega, bh
Iendingar og Ameríkanar hafa
sézt og kynnzt á hinum erfiðu
timum stríðsins. Hvorirtveggja
höfðu sínum störfum að sinna
og gátu tæpast yfirgefið þau til
þess að öðlazt þá kynningu hvor-
ir um sig, sem nauðsynleg er til
vináttu og félagsskapar.
Stríðin leiða í ljós hjá mönn-
um bæði það bezta og versta.
Þetta er sannleikur, hvort sem
þeir eru beinlínis í sjálfum liern-
um sem bardagamenn eða einka
borgarar i öðrum störfum. Vér
tökum eftir þvi, bæði meðal ís-
lendinga og annarra þjóða, að
stríðin kalla fram sterkar til-
finningar og ástriður, föður-
landsást, sjálfsfórn og græðgi.
Þetta á við einkamenn og einn-
ig þá, sem herklæðin bera. Til-
finningar hermannanna æsast,
föðurlandsást, hugrekki og
grimmd aukast og margfaldazt.
Þegar þessar sterku tilfinningar
skerpast af áhrifum stríðsins, þá
er það engin furða,þó hugmynd-
ir fólks verði nokkurs konar
vanskapningar, og smávægileg
atriði margfaldist, samanborið
við það, sem á sér stað undir
eðlilegum kringumstæðum; það
er svo undur hætt við að úlfaldi
sé gerður úr mýflugunni. Þegar
allt kemur til alls, er fólkið gætt
sínum ákveðnu eiginleilcum,
hvernig svo sem það kann að
sýnast í svipinn, og þegar timar
líða lærum við að bekkja
það eins og það er, en ekki eins
og það sýnist.
Eftir bvi sem Islendinsar bafa
lært betur að þekkja Ameriku-
manninn og skilja hann, og eftir
þvi sem Amerikumaðurinn hef-
lr lærtaðskiliaíslendinginn,hef-
ir þeim komið miklu betur sam-
an en þið kunnið að imjmda
ykkur af flugufregnum, sem
ykkur hafa borizt. Eg læt tim-
ann og betri skilning á b&ðar
hliðar svara til fulls spurning-
unni: „Kvernig kemur þeim
saman, íslendingum og Amer-
ikumönnum?“, en læt sjálfur
nægja að segja, að þeir hafi
lært að lifa saman, þótt það hafi
ef til vill gengið skiykkjótt og
að hvorugír þurfí að afsaka
neitt gagnvart hinum.
Það er ekki ætlun min að
veria bessari stund til þess að
ræða hið stjórnarfarslega sam-
band milli hersins og íslenzku
þióðarinnar og samkomulag
beirra, en um bað eru ofmiklar
lausafréttir til þess að láta það
með öllu liggja milli hluta. Enn-
fremur vil ec faka hað frnm. að
eg gat aldrei fallizt ó skoðun
þeirra fslendinga, sem finnst að
islenzk menning. iafnvél tun"an
ot? almennir þióðbættir séu í ó-
hætanlegri hættu sðkum þess, að
útlendur her hafi setzt að í land-
inu. I mínum augum á íslenzk
tunga og íslenzk menning sér
dýpri rætur en svo, að það geti
átt sér stað.
Það er hverju orði sannara,
að ísland verður aldrei aftur
eins og það var, en það á ekki
einungis við um ísland; engin
þorp, engar borgir og engar
þjóðir verða liér eftir eins og
þau voru áður.
Er ekki sannleikurinn sá, að
hin einu óbreytanlegu lög nátt-
úrunnar eru þau, að allt er alltaf
að breytast? Dagurinn í dag er
ekki eins og dagurinn í gær
og dagurinn á morgun Verður
ekki eins og dagurinn í dag. Is-
land árið 1943 er ekki eins og
Island 1942 eða 1842. Náttúru-
lögmálinu er þannig varið, að
til þess að vér getum vaxið, verð-
um vér að breytast. Engin þjóð-
veit þetta betur ert íslendingar.
Saga þeirra meira en 1000 ár
hefir verið samfelld og sifelld
breytingakeðja, stundum til hins
betra og oft til hins verra.
Hvaða þýðingu þær breyting-
ar hafa fyrir Island, sem hafa
átt sér stað síðastliðin ár, er
nokkuð sem enginn getur sagt.
en einungis einhver nýr Snorri
Sturluson getur ritað um. Eitt er
þó víst, og það er þetta: Sá styrk-
ur, sem meðfæddur er þeirri
menningu, þeirri tungu og þeim
stjórnarfarslegu stofnunum,
sem staðizt hafa þær breytingar
og byltingar, er átt hafa sér
stað í 10 aldir, geía ekki visnað
og dáið á einni nóttu. Eins Iengi
og þjóðin á menn með víðsýni
og vilja, er það víst, að þessar
stofnanir og sú menning, sem
þær tákna, helzt við og heldur á-
fram að þróast og vaxa og verð-
ur fær um að ráða þær gátur,
sem fylgja breyttum mann-
heimi.
Eg býst við að þið séuð flest
farin að spvrja siálf ykkur, hve-
nær eg ætli að komast að efn-
inu og byrja á þvi, sem fund-
arstiórinn sacði að eg ætlaði
að tala um. Það var „Reynsla
min á Islandi." Revhsla, það
er yfirgripsmikið efni. Það væri
einfaldara og ef til vill miklu
hættuminna að segja ykkur frá
bvi, bvað við vorum að gera á
íslandi. Þegar eg er spurður að
þessu: Hvað hefirðu verið að
gera á íslandi? og eg er ekld í
því skapi að vilja "segja þeim
frá ölíu út i æsar, bá segi eg
bara: „Eg hefi verið að káupa '
■'fisíc.4* .. .. ' ” -
Sannleikurinn er sá, að sumir
vinir minir hafa kallað mig
mesta fiskkaunmann í beimi. og
befrar eg knm heim áftur, horfði
Iconan mín á mig og henni
fannst sem stærsti fiskur heims-
ins væri kominn aftur.
Eg gleymi aklrei einni fyrstu
lcvöldstundinni, sem eg var á
íslandi. Eg hafði verið boðinn
í samkvæmi til brezkra herfor-
ingja. Sökum þess, að vínsölu-
hann er á Islandi, tók eg þakk-
samlega boðinu og kom stund-
víslega klukkan 5. Eg fór inn
á Laugaveg, þangað sem lierfor-
ingjastöðvarnar voru. Eg mætti
þar mörgum einkar skemmti-
legum brezkum herforingjum,
og innan skamms vorum við
farnir að drekka og leika okkur.
Stofan var full af brezkum her-
foringjum og með þeim voru
margir íslendingar; við vorum
Ikynntir þegar við vorum að
drekka annað glasið. Var eg
kynntur brezkum herforingja,
sem stóð hjá veitingaborðinu og
var að drekka brennivín. Um
leið og eg vai' kynntur honum
liorfði liann á mig og virti mig
nákvæmlega fyrir sér, þangað
til hann sagði þurrlega. „Svo
þú ert fiskkaupmaðurinn.“
Hann liélt áfram að virða mig
fyrir sér, alveg eins og eg kæmi
beina leið frá fisksölustaðnxim
í jHull. Eg horfði á hann meÖ
sama kulda og sagði: „ Já, og þú
ætlar að éta fiskinn“. Með þessu
var sami-æðunum lokið. Hann
liélt áfram að drekka og að lok-
um fór eg aftur í fiskkaupin.
Eg eignaðist ágæta vini meðal
Breta og eg lærði að þekkja
þá marga og kynnast kostum
þeirra. Þeir eru reglusamir, ná-
kvæmir og skilningsgóðir kaup-
sýslumenn.
Eins og þið vitið, voru samdar
i'eglur til þess að fara eftir við
vöi’ukaup fi’á íslandi handa
Bretum fyrir hjálparfé frá
Bandai’ikjum í nóvember 1941.
Eg lagði af stað frá Boston á-
leiðis til Reykjavikur í þeim:
mánuði, og eftir meira en
þi’iggja vikna sjóvolk, fyrst á
hreytlu skenyntiskipi og síðar
á herskipi, lenti eg í Reykjavík
19. desember 1941. Þegar þang-
að kom, var mér fagnað af bróð-
ur mínum, Birni, á hreinni ís-
Ienzku. „Velkominn heim!“
sagði hann. Eg fékk mér her-
bergi á Hótel Boi’g, og nálega í
heilan mánuð var það herbergi
bæði lieimili mitt og skrifstofa.
Og fyrsta heimild til þess að
borga fyrir íslenzkan fisk, sem
keyptur var samkvæmt þessum
sanxningum, var simxið frá þvi
liei’bergi. En um miðjan janúar
höfðum við leigt skrifstofu (i
þriðju hæð í Landsbankanum
og þar er ennþá skrifstofa
þeirrar stjórnardeildar, sem
annast úthlutun á vörum, serp
keyptar eru í Reykjaýilc,