Tíminn Sunnudagsblað - 22.09.1968, Side 8

Klömbruhnaus og
vegglagsmenn
t þúsund ár voru þeir menn í
miklum metum, er góðir voru
hleðslumenn. Svo var á dögum
Ketilg þryms, er hinn mikli garð-
lagsmaður, Ásbjörn vegghamar,
var austan lands — „svo mikill
meistari á garðlag, að þeir garðar
standa enn á Austfjörðum, er hann
hefur reista“, segir í Fljótsdæla-
sögu. Alia stund síðan voru góðir
hleðslumenn jafnnytsamir þjóðfé-
laginu, þar til íslendingar tóku að
nota annað byggingarefni en torf
og grjót.
Nú fækkar þeim eðlilega, sem
kunna að hlaða veggi með gamla
laginu, svo að vel sé. En hér og
þar um landið sjást handverk
gömiu mannanna, sem lögðu
hnaus við hnaus og stein við stein
af þeirri gerhygli og vandvirkni,
að ekki varð betur gert.
Eitt þeirra vandamála, sem við
var strítt, þegar veggir voru hlaðn-
ir úr hnaus, var rúmtaksrýrnun
torfsins. Það seig saman og rýrn-
aði með tímanum og lárétt sam-
skeyti þéttust, en hin lóðréttu opn
uðust, svo að vatn fékk greiðan
gang í veggina. En einhvern tíma
hafa hugvitsmenn fundið snjallt
og einfait ráð við þessum vanda:
Þeir gerðu snið öll á hnausunum
skáíhöll, svo að þungi veggjarins
fergði öll samskeyti jafnt saman.
Á Norðurlandi öllu, allt austur
Leiðrétting
Upphaf Passíusálma.
í greinum Þorvalds Steinason-
ar um byggðirnar norðan Hval-
fjarðar er rangt farið með upphaf
Passíusálma Hallgríms Pétursson
ar. Rétt er það þannig:
Upp, upp mín sál og aHt mitt geð,
' upp, upp mitt hjarta og rómur með,
. hugur og tunga hjálpi til,
herrans pánu ég minnast vit.
í Þingeyjarsýslu, voru klömbru-
veggir mjög algengir, og má til
dæmis sjá slíka veggjagerð í
Glaumbæ í Skagafirði. Þar eru
hinir elztu veggir gerðir úr streng,
sem kallaður var, en hinir yngri
eru hlaðnir úr klömbruhnaus. Oft
voru klömbruhnausar. stungnir
meitillaga. Nefndist þykki endinn
hnakki og horfði út í veggnum, en
þunni endinn eða fleygurinn tá.
Hnausamir voru lagðir í vegg-
inn með þeim halla, að samskeyt-
in þrýstust vel saman við sig, en
þó ekki svo miklum, að þeir legð-
ust flatir. Voru lögin látin hallast
sitt til hvorrar htiðar til skiptis,
svo að veggurinn sigi ekki til einn-
ar áttar, og milli laga var haft
þverskorið torf til þess að binda
vegginn sem tryggilegast saman.
Klömbruveggir af þessari gerð
gátu orðið fimagamlir, að minnsta
kosti á Norðurlandi, þar sem úr-
koma er minni en sunnan lands.
Þeir sigu talsvert með aldrinum.
Halii hnausanna jókst, en rifur
mynduðust ekki á njilli þeirra, ef
nógu kunáttusamlega hafði verið
htaðið í öndverðu. Urðu þeir að
lokum grjótharðir í rakalausum
húsum, og gat verið næsta torvelt
að rjúfa þá, ef til þess átti að taka,
nema nota íshögg eða sög við pað
verk. Þess vegna brann fólk líka
oft inni í gömlu baðstofunum, ef
eldur kom upp í eldhúsi og læsti
sig um framhýsin, svo að ekki varð
komizt út um göngin. Gluggarnir
voru tlðum svo litlir, að full
orðið fólk gat ekki skriðið út um
þá, og veggirnir voru svo þykkir
og harðir, að þá var ekki unnt að
rjúfa nema hafa til þess verkfæri
og nægan tírna. Hins eru dæmi, að
fólki væri bjargað úr nauðunr í
húsum inni með því að saga torf-
veggi
Nú er svo kornið, að viðburður
má heita, ef maður hleður vegg úr
öðru en þá steyptum steinum.
Veggiagsmenn eru ekki lengur
neinum manni keppikefli. Og skul-
um við láta útrætt um þá að sinni,
enda síðan full.
Veggur hlaðinn úr mislægum klftmbruhnaus.
728
lÍMINN - SUNNUDAGSBLAÐ