Tíminn Sunnudagsblað - 30.09.1972, Qupperneq 3

Andrés B. Björnsson:
í aftakabyl yfir Ósfjöll til
Njarðvíkur með folald í taumi
Um siðustu aldamót gerði bráðafár
mikinn usla i sauðfjárstofni bænda á
Austurlandi, og þó mestan i Fljótsdal.
Þaðan bárust sum ár þær fregnir, að
sauðfé dræpist i tugatali á sumum
bæjum á haustin og framan af vetri,
einkum i þurri stormatið, áður en farið
var að gefa fé. Ungu fé var hættara i
fárinu, einkum feitu fé, sem varð fyrir
sviptingum, mæddist og svitnaði og lá
úti i kulda eftir smalamennsku. Þá var
voðinn vis.
Kjöt af fé, sem drapst úr fári, var
ekki hægt að kalla mannamat, þótt
þess væri neytt. Skárst þótti að leggja
það i sterkan saltpækil og hengja það
siðan upp i reyk. Ef til náðist að lóga
kind, sem var að dauða komin, svo að
henni blæddi út. þá var kjötið sem af
heilbrigðri kind.
Þar sem mikið bar á bráðafári var
venja að vaka i fjárhúsum um nætur
til þess að lóga kindum jafnsk jótt og sá
á þeim fársótt, þvi að engri kind
batnaði fárið, og hún var oftast dauð
eftir fjórar eða fimm klukkustundir.
Upp úr aldamótunum fór að flytjast
til landsins danskt bóluefni við bráða-
fári, og var það notað með góðum
árangri, eftir að menn höfðu þreifað
sig áfram með notkun þess. Þó vildi
til. að kindur drápust eftir bólu-
setningu. og var bóluefninu kennt um,
talið.að þaö hefði veriö of sterkt eða
illa hrært. Þetta danska bóluefni var
þurrt duft i litlum glösum og lakkað
yfir þau. Stærðir þeirra voru tvær, 25
kinda skammtur i minna glasinu en 50
kinda i hinu stærra.
Þegar ég var unglingur á Snotrunesi
fórst talsvert af fé úr bráðafári á sum-
um bæjum i Borgarfirði, einkum i
Brúnavik og Snotrunesi. Þar fórst sum
haust margt fé, en önnur haust aðeins
kind og kind.
Þegar sú frétt barst til Borgar-
fjarðar úr Fljótsdalnum, að þar væri
farið að bólusetja sauðfé gegn bráða-
fári með góðum árangri, svo að bænd-
ur þar misstu aðeins fátt, þóttu það
góð tiðindi. Það fylgdi fréttinni, að
Jónas læknir á Brekku i Fljótsdal hefði
gengizt fyrir þvi að leiðbeina bændum
um meðferð bóluefnisins og hefði það
ásamt tækjum til bólusetningar undir
höndum, ef menn vildu reyna þaö.
Stefán Filippusson fluttist að Brúna-
vik 1899 ásamt foreldrum og systkin-
um sinum. Hann var harðduglegur
maður, verkhagur og greindur, og
gæddur svo góðri frásagnargáfu, að
unun var. Árni Óla hefur ritað margt
skemmtilegt eftir Stefáni, þar á meðal
bókina „Fjöll og firnindi”. Stefán var
lágur maður og þrekvaxinn, ljós á hár
og skegg, friður sýnum, snar i
hreyfingum og kvikur á fæti. Stefán
varð fyrir þungum búsifjum af bráða-
fárinu i Brúnavik eins og áður segir og
þegar hann frétti af bólusetningu
Fljótsdælinga, gerði hann þegar för
sina að Brekku að finna Jónas lækni.
Þetta var laust eftir sláturtið haustið
1910. Þetta er þó á annað hundrað km.
Stefán fékk gott ferðaveður, enda
skilaði honum vel. Hann hitti Jónas
heima og fékk hjá honum bóluefni og
áhöld, ásamt nokkurri leiðsögn um
bólusetninguna. Þegar eftir heim-
komuna var fé smalað heim i Brúna-
vik, og bólusetti Stefán siðan allt fé,
sem var yngra en fimm vetra, þvi að
naumast kom fyrir, að eldra fé tækið
fárið.
Eftir þetta fór engin bólusett kind úr
bráðafári i Brúnavik, og fannst Stefáni
sem hann hefði gert góða ferð i
Brekku.
Stefán vildi ekki bólusetja nema
Brúnavikurféð þetta haust, þvi að
hann vildi láta reynsluna skera úr um
gildið, en haustið eftir báðu nokkrir
bændur i Borgarfirði hann eindregið
að bólusetja fyrir sig, og voru Nes-
bændur þar á meðal. Stefán tók
beiðninni vel. Mig minnir, að hann
tæki 10 aura fyrir kindina, og var bólu-
efnið innifalið. Þetta þótti ódýrt, og fór
allt vel úr hendi Stefáns.
Þegar Stefán hafði útrýmt fárinu,
töldu þeir bræður, Sigurður og hann,
Brúnavik einhverja beztu bújörð i
hreppnum. Jörðin var landkostarik og
að meðtaldri Álftavik mjög landstór,
og þar var snjólétt, einkum framan af
vetri, og þurfti sjaldan að gefa fé fyrir
hátiðir. Þar var og vorgott og greri
snemma i brattlendinu móti suðri.
Trjáreki var oft mikill i Brúnavik, og
sitthvað fleira rak þar á sandinn við
túnfótinn, til að mynda eitt sinn 200
potta stáltunnu fulla af vínanda. Þetta
var fyrir hálfri öld og þótti góður feng-
ur, sem gerði mörgum glatt i geði
næstu missirin. Áriö 1950 rak einnig i
Brúnavik 60 potta rommkút fullan.
Það var enginn dóni, sem úr honum
rann. Þá þótti oftast ómaksins vert að
ýta báti á flot úr Brúnavik i góðu veðri,
og var þá ærið oft lent hlöðnu fari, og
fallegum fiski fleygt upp á klöpp, sem
báturinn gat flotið við. Brúnavikur-
bændur fengu oft mikinn afla bæði til
heimilis og innleggs.
Stutt var að fara á verzlunarstað,
hvort sem farið var á sjó eða
gangandi. Meðan búið var i Brúnavik,
var þar oftast margmenni i heimili og
nóg að bita og brenna.
En þetta var nú innskot, og snúum
aftur að Stefáni og bólusetningum
hans. Næstu ár fékk hann bóluefniö i
lyf jabúð á Seyðisfirði. Haustið 1911 eða
1912 kom Stefán meö „fárasprautuna”
i Nes að beiðni okkar Nesmanna, en
ábúendur á Nesi voru þá Armann
Egilsson og Björn Jónsson, og áttu
sinn helminginn i jörðinni hvor. Við
fengum boð frá Stefáni unv að hans
væri að vænta tiltekinn dag, og skyld-
um við þá hafa féð heima. Þann dag
var stillt og gott veður og féð hreint og
þurrt á lagð.
Upp úr miðjum degi kom Stefán
hlaupandi við fót, eins og hans var
vandi og þeirra bræðra. Hann var
rauður i andliti og sveittur, þegar hann
skokkaði i hlaðið og heilsaði hressi-
lega. Hann hafði hnakktösku undir
hendi og kvaðst nú kominn með nálina
að stinga i kindurnar. Hann féllst þó á
að koma inn i eldhús og þiggja kaffi-
sopa, áður en hann hæfist handa, enda
þyrfti hann að koma sér vel við kven-
fólkið, fá hjá þvi vel hreinan pott til
þess að sjóða i áhöldin. Siðan tók
Stefán vindlakassa upp úr tösku sinni
og úr honum sprautuna og tvær hol-
nálar, litla glerjaða leirskál og staut
úr sama efni. Siðan bað hann mig að
sækja vatn i hundrað gramma glas i
bæjarlækinn, og að þvi búnu lét hann
traustan tappa i það og lagði það i
pottinn ásamt áhöldunum. Þetta sauð
Sunnudagsblað Tímans
723