Tíminn Sunnudagsblað - 30.09.1972, Side 8

T
i
03ÖOlegarz sagnírz
Hamskipti
Fegurstu fuglar landsins, hvitu
söngsvanirnir eru mönnum augna-
yndi. og þeir sem heyra þá á heiðar-
vötnum undir vorhimni, hljóta að
hrifast hafi þeir heitt hjarta i brjósti.
Til ér saga um hamskipti heiðar-
svans og fátækrar smalastúlku og fer
hún hér á eftir.
Einu sinni fyrir löngu var smala-
stúlka á bæ noröanlands. Var hún
munaðaiilaus og átti að heita matvinn-
ingur, þrettán ára að aldri. Atlæti,
hvað snerti mat og föt, hafði hún gott.
en mætti litilli hlýju og var oft ein-
mana. Aðalstarf hennar var að sitja
hjá, og féll henni það vel, þvi að hún
unni frjálsu útilofti og hafði yndi af ám
sinum. sem voru henni oftast þægar og
eftirlátar. Þurfti hún sjaldan annað en
kalla til þeirra. ef þær rásuðu um of.
og gegndu þær þá óðara.
Var starfið henni þvi létt og sam-
búðin við ferfætlinga og fugla himins-
ins snöggtum léttari, en við fólk
heimilisins. sem ekki hafði tima aflögu
til að tala við hana. Meðal vina hennar
i hjásetunni voru svanahjón, sem áttu
hreiður i árhólma. Oft sat hún við ána,
hlýddi á nið hennar og á söng svan-
anna. Svo leið sumarið og halla tók að
hausti. Þá sótti söknuðurinn á smala-
stúlkuna og kviði fyrir löngum vetri.
Siðasta kvöldið i hjásetunni. sat hún
vib ána döpur á svip. Kom þá svana-
móðirin. sem nú átti fleyga og vaxna
unga. til hennar. settist hjá henni og
nuggaði höfðinu upp að henni.
..Gott átt þú", hugsaði smala-
stúlkan. meðan hún strauk svaninum
um bakið. ,,Þú getur flogið hvert. sem
þú vilt, en ég verð að biða vetrarins
eins og fjallablóm fast á rót. bliða og
blikna eins og blómið, sem frostið
særir og fönnin byrgir.”
„Osköp er að heyra til þin, stúlka,”
heyrði hún sagt hjá sér og sá þá við
hlið sér undurfagra konu, en svana-
hamurinn lá þar við hlið konunnar.
„Hver ert þú”? — spurði smala-
stúlkan hálfhrædd. ,.Ég er svanurinn
hviti, sem þú straukst áðan. Vertu ekki
hrædd. Eg heyrði hvað þú hugsaðir og
einu sinni á hundrað árum má svanur
skipta við mann ham sinum. Far þú nú
i haminn minn og fljúgðu yfir fjöllin og
sjáðu það, sem þig langar tii.
,,En hvaö um ærnar minar?”
— Óttastu ekki um þær. Það er búið
728
að mjólka þær og ég gæti þeirra i nótt.
Þú vitjar þeirra,ef þig langar að verða
aftur smalastúika”
Að þessum orðum sögðum, klæddi
konan hana i svanahaminn og nú flaug
stúlkan ásamt svönunum yfir fjöll og
firnindi. Hún flaug og flaug og
þreyttist ekki, þvi að þrá hennar eftir
þvi ókunna var ofar öllu i huga hennar.
Loks kom þó að þvi. að hún þreyttist og
svo sannarlega fannst svönunum
þremur frá árhólmanum nóg flogið.
Þau settust þvi við litið vatn á lágri.
gróðurrikri heiði. Stúlkan i svanaliki
reyndi að syngja og tókst það ágæt-
lega. Hinir svanirnir sungu með henni,
en brátt færðist kyrrð á heiðina, þvi að
nóttin fór að. Lóur og aðrir smáfuglar
byrgðu höfuð sin undir væng og létu sig
dreyma. Stúlkan gat ekki sofið. þó að
félagar hennar hefðu sofnað. Hún fór
að hugsa heim. Ef til vill var það ekki
siður henni að kenna,hvað hún var ein-
mana. Það var gott að geta flogið og
séð alla þá fegurð. sem landið hafði að
bjóða i siðsumarslitum sinum. en það
var þó bezt að vera manneskja. finna
til eins og áður og ef vel tækist eignast
vini með þvi að vera vinhlý sjálf.
Þegar morgnaði aftur hófu svanirnir
sig til flugs og flugu til baka. Þar skipti
stúlkan um ham við svanamóðurina og
varð aftur hún sjálf. Siðan hallaði hún
sér smástund og dottaði þar til timi
var kominn til að fara heim með ærnar
til mjalta.
Upp frá þessu óx smalastúlkan að
þroska og skilningi og varð með
hverjum deginum vinsælli. Hlaut hún
siðar góðan mann og áttu þau efnileg
börn.
Oldruð sagði hún söguna um ham-
skiptin við heiðarsvaninn og hefur
sagan siðan fylgt ætt hennar. þó að hún
muni nú flestum gleymd.
(Sögu þessa. sem og svo margar
aðrar i þáttum þessum t.d. Álfabarnið
og Dyr þokunnar. sagði móðuramma
þess er ritar. Ingibjörg Guðmunds-
dóttir frá Ægissiðu á Vatnsnesi. en hún
bjó ásamt manni sinum Bjartmari
Kristjánssyni lengst af á Neðri-
Brunná i Saurbæ i Dalasýslu.)
Láttu nú sjá
Á fyrstu tugum þessarar aldar var
ljósmóðir i stóru byggðarlagi norðan-
lands, sem var orðlögð fyrir heppni og
nærfærni. Starfi sinu gegndi hún vel
Ingólfur Jónsson frá Prests-
bakka safnaði og skráði
hálfa öld án þess, að nokkurn tima dæi
hjá henni barn eða móðir.
Þótti þetta svo einstakt, að til þess
var tekið, enda i þá daga tæki frum-
stæð miðað við það sem nú er, og
flestar konur ólu börn sin heima, þar
sem langt var til læknis og enn tor-
sóttara að komast á sjúkrahús, nema
ef um „Hvita dauðann” væri að ræða,
en þeir. sem háðu sitt lifsstrið við hann
gengu fyrir. þar sem þjóðin hafði þá
þegar gert upp við sig. að þann óvin
yrði að yfirstiga með öllum hugsan-
legum ráðum.
Fyrrnefnd ljósmóðir var stundum
spurð um ástæðuna fyrir velgengni
hennar i starfi og sagði hún þá hiklaust
frá sögu sem hér fer á eftir. Söguna
heyrði ég i æsku og einnig siðar.
Þegar ljósmóðirin var nýkomin til
starfs beint úr skóla, kveið hún mjög
fyrir og bar ótta i brjósti um. að sér
kynni að mistakast. einkum, þar sem
hún vissi að kona sú. er átti fyrst von á
sér i byggbarlagi hennar. var heilsu-
litil og hafði átt vanda fyrir blæðingum
miklum við fyrri barnsburði.
Þar sem maður ljósmóðurinnar var
á sjó. og þau áttu enn engin börn. var
hún ein i húsi sinu. Það var vetur og
hafði snemma lagt að með snjóum.
Leiðin út á ströndina. að bæ þeim, er
hún átti fyrst von á að vera kölluð til,
var bæði löng og ströng yfir vegleysur
og skriður að fara. Helzt var að
komast á sjó. en það gat þó orðið full-
erfitt i roki og náttmyrkri. Einhvern
vegin fannst ljósmóðurinni. að þetta
myndi verða að nóttu til. Þess vegna
átti hún von á kallinu hverja nótt og
sva f órótt.
Eitt kvöld siðla, þegar hriðarveður
geisaði. var barið að dyrum ljós-
móöurinnar. ekki þrjú högg eins og
vanalega. heldur eitt. Brá henni mjög,
en hún var háttuð og stökk fram úr
rúminu i nærklæðum. brá upp ljósi á
kolu og lýsti niður af baðstofupall-
inum. Sá hún þá stórvaxinn mann
standa i dyrum og var hann alls ólikur
þeim. sem hún átti von á. þvi að sá var
litill vexti. Hélt hún þetta myndi vera
vinnumaður og kallaði niður: ..Ert þú
frá Tanga”. Engu svaraði maðurinn
þvi. en sagði dimmri röddu: —,,Það
liggur mikið á”.
Sunnudagsblaö Tímans