Tíminn Sunnudagsblað - 02.06.1973, Blaðsíða 3

Eysteinn Sigurðsson cand. mag. Skóldaþættir 1750-1850 XII
Jónas Hallgrímsson
Siðari hluti.
Kvæöi Jónasar, önnur en gaman-
kvæöi og þýöingar, sem rætt var um i
siöasta þætti, eru ekki tiltakanlega
mikil aö vöxtum, en aftur á móti þvi
jafnbetri aö gæöum. Hér -'eröur nú
vikiö aö hinum merkustu þessara ljóöa
og gerö tilraun til aö skipa þeim niöur i
flokka eftir efni. Undan ern þó skilin
nokkur kvæöi, sem Jónas nefur ort á
dönsku og hafa aldrei náö útbreiöslu
meö öörum ljóöum hans hér á landi.
Flokkar kæöanna veröa hér sex tals-
ins, en um þaö veröur þó aö gera fyrir-
vara, aö slik flokkun getur aldrei oröiö
óumdeilanleg, þvi aö ýmis kvæöanna
liggja óhjákvæmilega á mörkum
tveggja eöa fleiri flokka, svo aö
nokkurt álitamál veröur þá, hvar skuli
skipa þeim.
f fyrsta flokki er hér þaö, sem nefna
má kveöjur og vináttukvæöi. Þar er
fyrst aö geta um kvæöiö Ad amicum,
eitt af æskuverkum Jónasar, sem er
viöhafnarmikill lofsöngur um vinátt-
una meö ivafi af persónulegum minn-
ingum skáldsins. Þá má nefna Vísur
tslendinga (Hvaö er svo glatt...), sem
ortar voru 1835 til söngs i kveöjusam-
sæti fyrir Halldór Einarsson sýslu-
mann, en eru aö efni til hraustlegur
lofgeröaróöur til gleöinnar og til hóf-
legrar vindrykkju. Svipaös efnis er
Kveöja islendinga til séra Þorgeirs
Guömundssonar (Nú er vetur úr
bæ...), sem er karlmannlegt gleöi-
kvæöi, en þar mun koma fram eina
myndin af danskri náttúru i öllum
kvæöum Jónasar, er hann segir:
Þegar lauf skrýðir björk,
þegar ljósgul um mörk
rennur lifandi kornstanga móða...
Til Alberts Thorvaldsen hefur Jónas
orttvökvæði, Kveöju tslendinga til Al-
berts Thorvaldsens.sem er frá 1838 og
lýsir þvi, hversu Island fagni yfir
frægö þessa sonar sins, og Þökk ts-
lendinga til Alberts Thorvaldsens, sem
er frá 1839 og lýsir þakklæti til hans
fyrir skirnarfontinn, er hann hafðÞþá
sent Dómkirkjunni i Reykjavik. í
erindunum Til móöur minnar yrkir
Jónas á heldur torskilinn hátt, en þar
fléttar hann vonir sinar um bjarta
Sunnudagsblað Timans
framtið þjóðarinnar inn i þakkarorö
sin til móöur sinnar. Til funda r nnr-
rænna stúdenta yrkir Jónas i Kveöju
tii Uppsalafundarins 1843, þar sem
hann kveður fundarmenn viröulega og
heitir á þá til stuðnings viö málefni ís-
lands. Annar svipur er hins vegar á
siðasta kvæðinu, sem Jónas orti,
Leiðarljóði, en það er ort til Jóns
Sigurðssonar við heimför hans til
þings voriö 1845, og koma þar skýrt
fram vonbrigði Jónasar yfi, þvi, aö
ekki skyldi verða ákveðið aö halda Al-
þingi á Þingvöllum, heldur i
Reykjavik. Biðurhann Jón að halda til
Þingvalla, er hann hafi heimsótt for-
eldra sina vestra, litast þar um og
sannfærast um gildi þeirra sem þing-
staðar. Siðan eigi hann að halda til
þingsins i Reykjavik, þar sem þess er
óskað, að þingmenn verði honum eftir-
látir i þingstaðarmálinu, og er þá
reiknað meö, aö hann taki upp baráttu
fyrir vali Þingvalla, enda hafði ekki
verið gert endanlega út um málið á
þessum tima.
I öörum flokki kemur hér það, sem
. nefna má heimspekileg og trúarleg
kvæöi. Þar má fyrst nefna Andvöku-
sálm.þar sem Jónas formælir andvök-
unni og myrkrinu, en lofar dagsbirt-
una og sólarljósið. A sumardags-
morguninn fyrsta (1842) er nánast
sálmur, þvi aö þar þakkar Jónas guöi
fyrir sumarkomuna og biöur hann að
gefa landinu og börnum þess, þar með
talið sjálfum sér, gott sumar. 1 einu
torskildasta kvæði hans, Aisnjóa,
verður hvit snjóbreiðan Jónasi tilefni
hugleiöinga um hlutverk jaröarinnar
gagnvart lifinu, sem á henni þrifst, og I
visunum E-nginn grætur tslending...er
hugarangur Jónasar yrkisefni hans,
ásamt þvi sem tregi hans eftir glataöa
unnustu brýzt þar fram. t sonnettunni
A nýársdag (1845)hugleiöir Jónas enn
lifiö, en kýs þó á karlmannlegan hátt
heldur að „kenna til og lifa”
...en liggja eins og leggur
uppi i vöröu,
sem lestastnákar.taka:þar
og skrifa,
og fylla, svo hann finnur ei,
af niði.
Eysteinn Sigurösson.
t þriöja flokki eru svo erfiljóö Jónas-
ar. Þau eru nokkuð á annan tug tals-
ins, og veröa hér talin hin merkustu
þeirra. Nefna má erfiljóð hans um þau
Stephensen-hjón i Viðey, Viö dauöa frú
Guðrúnar Stephensen, laglegt kvæöi,
með sorg ekkilsins að meginuppistöðu,
og Magnúsarkviðu, viðhafnarmikið
kvæði i fornum stil, þar sem Magnúsi
er lýst sem hraustum bardagamanni i
þágu sannleikans. í Saknaðarljóði
minnist Jónas fyrst föðurmissis sins,
en telur siðan frændur sina og vini
hvern af öðrum, er látizt hafi, og I
erfikvæðinu Jónas Tómasson minnist
hann smekklega barnungs systurson-
ar sins og nafna. t kvæðinu Eftir
Tómas Sæmundsson („Dáinn, horf-
inn” — harmafregn...) er það trúin á
lif eftir dauðann og óskeikula forsjón
guös, sem veröur huggun Jónasar,
jafnframtþvi sem hann huggar sig við
þær góöu endurminningar, sem hinn
látni hafi skilið eftir sig. Svipmeira og
karlmannlegra er þó kvæöi Jónasar
um Bjarna Thorarensen (Skjótt hefir
sól brugðið sumri...), þar sem hann
435