Tíminn Sunnudagsblað - 02.06.1973, Blaðsíða 7

Rúnir
j arðsögunnar
Við vitum mikið um land okkar,
sögu þess og gróður. Það er opin
bók, sem meðalgreindum manni er
ljóst að skilja.
Landið á lika aðra fræðibók, sem
er skráð i jarðveginn, sérstaklega i
þykku mómýrarnar okkar. Það eru
rúnir, sem jarðfræðingarnir eru
færir um að lesa. Þessar rúnir eru
vikurlögin i jarðveginum, sem dr.
Sigurður Þórarinsson hefur kennt
okkur að lesa.
Þegar fjöll fjósa, streymir aska
upp i háloftin og berst svo meó loft-
straumnum mjög langa leið. Til
dæmis sást greinilega öskulag alla
leið vestur á Vestfirði, þegar Katla
gaus 1918.
Þegar við skoðum i vestfirsku
mógrafirnar eru sjáanleg leirlög i
mónum. Hvert þessara laga hafa
sina sögu að segja, og dr. Sigurður
getur sagt okkur úr hvaðá eldfjalli
þau eru komin. Hann fer eftir lit og
stærð kornanna og miklu fleira. Við
eigum fleiri fornaldarrit en þau,
sem söfnin geyma. Það er eins með
þau og fornbókmálið. Það eru að-
l eins lærðir menn sem skilja það.
7 Við eigum marga góða náttúru-
J fræöinga, sem lesa sögu lands og
^ ^
þjóöar og gera okkur kleift að
skilja þessar rúnir með sér.
Or iskjörnum, sem teknir eru úr
jöklum, lesa þeir einnig sögu veð-
urfars á Islandi og eldfjallasöguna.
Þetta eru staðfastir hlutir, sem
alltaf eru visir, þó árin liði. Mó-
myrarnar okkar eru skjalasafn
landmyndunar- og jarðvegssög-
unnar, ásamt jöklunum.
Það er reyndar siðar, sem saga
þessi er skráð. Fjöllin okkar eru
eitt af þessum bókfellum. Þar er
hægt að lesa sköpunarsögu lands-
ins i aðaldráttum. Goslögin liggja
ekki ævinlega lágrétt i f jöllunum á
Vestfjörðum og Austfjörðum.
Fyrir neðan miðju i fjöllunum
eru stundum hraunlög, sem liggja
með 45 gráðu halla. Er það ljóst
dæmi þess, að þá hefur landið, sem
fyrir var, breytzt mikið af jarðeld-
um og umbrotum. Þá er ætlað, að
jarðflákinn, sem lá norður við
norðurpólinn i tengslum við Alaska
hafi fallið i hafið, en tsland orðið
eftir. Þá hefur miðhlutinn af land-
inu fallið niður og fjöllin á Vest-
fjörðum og Austfjörðum hafa risið
út við strendurnar. Hafa þvi setlög-
in undir landinu komið upp úr sjó.
Eins og sjá má af gabbróinu og
fleiri gergtegundum.
Eftir þetta kom mikið hitatima-
bil yfir norðurhvelin. Það sýna
okkur steingjörvingar, sem fundizt
hafa i fjöllunum. t eim steingjörv-
ingum eru blöð af trjám, sem vaxa
núna við hitabelti jaröar. Surtar-
brandurinn er eitt dæmið, sem
bendir á þetta. Það munu vera
kringum 15 milljónir ára siðan
surtarbrandurinn var lifandi tré.
Margt hefur skeð á þeim tima.
Jarðsaga okkar er löng og náttúran
hefur skráð rúnir sinar á allt, sem
efniskennt er. Svo lesa visinda-
menn okkar sögu aldanna úr grjóti
og gróöri. Eftir þvi sem visindin
þróast verða þessar rúnir skýrari
og skilmerkilegri og veita meiri
fróðleik. Það er mjög ánægjulegt
að fylgjast með visindum náttúru-
fræðinganna og sjá, hvernig þeir
stafa sig áfram i rúnum jarðsög-
unnar, hversu þeir eru vissir og ná-
kvæmir, efa ekkert en allt stendur
þó heima.
Menning okkar á sviði náttúru-
visindanna er örugg og skýr. Það \
kemur alltaf einhver öðrum betri, í
sem markar skýrari linur og svona
þróast hvað af öðru.

Jón Arnfinnsson I
Jónasar Hallgrimssonar (Skirnir
1935), Steingrimur J. Þorsteinsson:
Jón Thoroddsen og skáldsögur hans (I-
II, Rvk. 1943), Bjarni Vilhjálmsson:
Nýyrði i Stjörnufræði Úrsins (Skirnir
1944), Einar ól. Sveinsson: Við upp-
spretturnar, greinasafn (Rvk. 1956),
sami: Skáldið sem sá hina hreinu
fegurð (Skirnir 1957), Steingrimur J.
Þorsteinsson: Hvernig urðu ljóð
Jónasar til? (Nýtt Helgafell 3. h. 1957),
Sigurður Nordal: Alsnjóa (Nýtt
Helgafell 4. h. 1957), sami: Hirðskáld
Jóns Sigurðssonar (Rvk. 1961), ólafur
Halldórsson: úr bréfum Fjölnis-
manna (Skirnir 1965), Kvæði Jónasar
Hallgrimssonar i eiginhandarriti (ts-
lenzk handrit, Icelandic Manuscripts,
Series in quarto I, Rvk. 1965), Hannes
Pétursson: Siðasta kvæði Jónasar
Hallgrimssonar (Skirnir 1968), Páll
Bjarnason: Astakveðskapur Bjarna
Thorarensens og Jónasar Hallgrims-
sonar (Studia Islandica 28, Rvk. 1969),
Tryggvi Gislason: Hjartavörður
Jónasar Hallgrimssonar (Skirnir
1969), Finnbogi Guðmundsson: Jónas
Hallgrimsson (Afmælisrit til dr. phil.
Steingrims J. Þorsteinssonar, Rvk.
1971).
Sunnudagsblaö Tímans
439