Tíminn Sunnudagsblað - 03.11.1973, Blaðsíða 4

fara sérlegar sögur af honum sjálfum
á Bessastööum.
A hans stjórnarárum var það, að til-
raun var gerð til að flytja Alþingi og
alþingisvaldið sem næst Bessastööum
og gera þá þannig að raunverulegum
höfuðstað landsins. Friörik II. gaf út
bréf um það (5. april 1574), að sér hefði
verið tjáð, að Alþingi væri haldið á
stað, þar sem álmenningur ætti mjög
óhægt að sækja það, og væri betra og
hættuminna að halda það i Kópavogi.
Hann bauð þvi að lögþingið skyldi
framvegis haldið i Kópavogi. Úr þessu
varð þó ekki, en ýmsir fundir og fjórð-
ungsþing voru hal'din þar.
Þegar Bockholt hrökklaðist frá yfir-
ráðum á Bessastöðum, varð Pétur
Tómasson fyrst hirðstjóri i eitt ár og
siðan Lars Kruse”.
Jóhann Bockholt er fyrsti danski
maðurinn, sem rekur verzlun hér i
Keflavik eftir þvi sem ég hefi komizt
næst. beir urðu margir siðar, og sumir
miður þokkaðir, sérstaklega á timum
umdæmaverzlunarinnar illræmdu.
Þann 20. april árið 1602 var ákveðið
með tilskipun af Kristjáni IV., að
dönsk einokunarverzlun skyldi inn-
leidd hér á landi. Var þetta auðvitað
nokkur skrekkur fyrir bjóðverja, en
að fullu hurfu þeir ekki frá höfnum
landsins fyrr en um 1625. Er tilskipun-
in var útgefin, var Hamborgurum gef-
inn nokkur frestur til að innheimta
skuldir sínar hérlendis. Um þetta leyti
mun hafa verzlað i Keflavik maður að
nafni Jóhann Holtsgreve frá Ham-
borg. Eftirfarandi segir I Sögu Hafn-
arfjarðar (bls. 158): ,,Sést það á bréfi
eins af Hamborgarkaupmönnum, Jó-
hanns Holtsgreve, dagsettu 26. sept.
1602, til borgarstjóra og ráðs i Ham-
borg, þar sem hann segist hafa ritað
Danakonungi um vandræði sin vegna
siglingabannsins til íslands og beiðst
þess jafnframt, að sér sé leyfð vetur-
seta á tslandi, svo hann geti innheimt
skuldir sinar þar. Segir Holtsgreve
hér, að konungur hafi aldrei svarað
bréfi sinu, vegna forfalla, sem hann
nefnir, en heitir á ráðið i Hamborg að
leyfa sér þessa vetursetu, þar sem
ýmsir Hamborgarar hafi nú vetursetu
á Islenzkum höfnum. m.a. á Vatns-
leysu”. Var Hamborgurum leyfð hér
seta með þvi skilyrði frá honungs
hálfu, að þeir rækju hér alls enga laun-
verzlun. Rauf svo konungur allt sam-
band milli Islands og Hamborgar.
Lauk þar með löngum samskiptum
þessara aðila. Ekki var stofnað til
beinna viðskipta milli þeirra aftur fyrr
en 1926 að skip Eimskipafélagsins, e/s
Lagarfoss, hélt upp Saxelfi til Ham-
borgar. Siðan hafa alltaf verið reglu-
bundnar siglingar milli landanna.
Þeir sem nú tóku við verzluninni á
660
tslandi voru dönsku borgirnar Kaup-
mannahöfn, Málmey og Helsingjaeyri.
Var þeim veitt verzlunarleyfiö næstu
12 árin. Voru það .8 menn er fengu
Keflavik i sinn hlut, og lögðu þeir allt
kapp á að flæma bjóöverja þaðan
burtu eins og lika tókst, svo sem áður
er að vikið.
Kunnastur Keflavikurkaupmanna á
einokunartimanum var eflaust Hans
Nansen, yfirborgarstjóri Khafnar 1658
og 1660. Hann var alla tið trúr fylgis-
maður konungs og gekk rikt fram i þvi
hérlendis að tslendingar sverðu kon-
ungi fulla hollustu er einveldinu var
komið á i Danmörku 1662. Til er grein-
argóð frásögn af Nansen, i bók Jóns
Sörensens um Friðþjóf Nansen heim-
skautafara, en Hans var forfaðir Frið-
þjófs.
„Sextán ára gamall sigldi hann (þ.e.
Hans) á skútu föðurbróður sfns norður
I Hvitahaf. t þá tið var það hin mesta
glæfraför, sem þeim, er heima sátu
stóð mikil ógn af. Sjókort þeirra tima
voru ekki á marka fiska, og sama
gegndi um önnur siglingartæki. Fall-
byssur og höggsverð máttu ekki færri
verða. Tvisvar sinnum réöust Eng-
lendingar á skipið og rændu það.
Veturinn, sem þeir dvöldu i
Kóla(skaga), notaöi drengurinn til að
læra rússnesku, og vorið eftir, þegar
föðurbróöir hans sneri heimleiðis,
varð Hans litii eftir. Hann vildi litast
frekar um i veröldinni. Hann feröaðist
einn sins liðs þvert yfir Rússland og
kom i september um haustið til Kaup-
mannahafnar. Kvikur, fróðleiksfús og
kjarkmikill piltur.
Þegar hann var um tvitugt, fól
Kristján konungur IV. honum forystu
loöskinnaleiðangurs til héraðanna við
Petsjóra. tsalög ollu þvi, að hann
neyddist enn til að hafa vetursetu i
Kóla(skaga). Sjálfur Rússakeisari
gerir honum orð um að takast á
hendur rannsókn á ströndum Hvita-
hafsins. Hann stigur ekki á skútu sina
fyrr en i Arkanaeisk
1 átján sumur er hann i þjónustu ts-
lenzka verzlunarfélagsins. en siðan i
áratug forstjóri þess.
Fæddur foringi og var i blóð borin
tilhneiging til að kanna ókunna stigu.
athuga, rannsaka skrásetja niðurstöð-
ur sinar og auka á fróðleik sinn með
lestri.
Eitthvert sinn, er hann grúskar i
„útdráttum sinum og registrum”,
dettur honum i hug, að öðrum mönn-
um gæti orðið nokkur ánægja og gagn-
semi af þvi að lesa þessi skrif, og
,,þeim til hagræðis læt ég þennan
stutta útdrátt á þrykk út ganga” (árið
1633).
Compendium Cosmosgraphicum
Hans Nansens fjallaði um eðlisfræði,
landafræði, timataL leiðbeiningar um
að mæla sólarhæð, töflur um flóð og
fjöru, gengisskrár, misvisun sólar og
stjarna o.s.frv. Þetta var hin gagnleg-
ast handbók, enda var hún réttnefnd
alþýðubók og kom út i mörgum útgáf-
um. Hún hefir verið notuð allt fram á
siðustu tima. A eintaki bókarinnar,
sem er i eigu Nansens-fjölskyldunnar,
hefir skipstjóri einn, sem siglt hefir
eftir bókinni, ritað á spássiu þessi orð:
Þessi bók er mikið þarfaþing fyrir sjó-
farendur. Óli Börgersen Aas. 1841.
(Ég vil skjóta þvi hér inn i, að i
handritasafni Landsbókasafns er ein-
mitt varðveitt uppskrift af bók þessari
eftir Hans Nansen. Mun uppskriftin
hafa verið i eigu tslendings, svo á þvi
sézt að hún hefur verið kunn hérlend-
um mönnum, eins og lika búast mátti
við).
Hans Nansen var jöfnum höndum
hneigður fyrir visindi og hagnýt störf.
Hann var sjálfmenntaður maður og
kunni til hlitar þýzku, ensku, rúss-
nesku, hollenzku, sænsku og islenzku
og var afburða ræðumaður og slyngur
rithöfundur. Hann var staðfestumað-
ur, einarður og riklundaður. Höfðingi i
sjón og raun,, hár vexti og burðamik-
ill, vinur vina sinna, raungóður og
hrókur alls fagnaðar i vinahópi.
Þegar hann hafði náð fertugsaldri,
fær þessi skútuformaður stærri fleytu
tilumráða: Kaupmannahafnarbæ.
Hann verður borgarráðsmaður, siðan
einn fjögurra borgarstjóra og yfir-
borgarstjóri á hinum erfiðu árum, er
örlög ættjarðarinnar voru nánast
tengd örlögum höfuðborgarinnar. Það
var þegar Karl Gústaf Sviakonungur
rauf sættina og setti her á land á Sjá-
landi. Hann taldi litlu skipta, hvort
Danakonúngur héti Karl eða Friðrik.
Þegar hið hvitklædda árásarlið réðst
á Kaupmannahöfn hina eftirminnilegu
nótt i febrúarmánuði. hafði borgin tek-
ið óvæntum stakkaskiptum. Nýir
virkisgarðar og gryfjur umluktu borg-
ina, og hinn herskái konungur, sem
tekið hafði þátt i þrjátiu orrustum og
mönnum stóð nú ógn af, varð hér að
lúta i lægra haldi.
Hans Nansen var lifið og sálin i
vörnum borgarinnar, jafnt i virkjun-
um og inni i borginni. Hann hafði um-
sjón með öllu: birgir bæinn að vistum
og vopnum, setur niður herlið og þús-
undir flóttamanna, æfir borgara og
stjórnar þeim og breytir varnarlausri
borginni i öruggt vigi. En mestu skipt-
ir þó hinn óbilandi vilji til að sigra, er
streymdi frá hinum djarfmannlega
borgarstjóra til allra þeirra, er tóku
þátt i vörninni, aliar götur frá kon-
ungshjónunum til piltanna kringum
grautardallana á bak við virkisgarð-
ana.
Sunnudagsblað Timans