Morgunblaðið - 14.05.2004, Qupperneq 8

Það verða ekki bara fuglar á himninum í Austur-
stræti á morgun. Þeir verða í góðum fé-
lagsskap fljúgandi leikara. „Það verður búið að
koma fyrir vír í háloftunum og á þeim vír verðum
við með loftfimleika,“ segir Gísli Örn Garð-
arsson, en hann leikstýrir uppákomunni sem er
liður í Listahátíð í Reykjavík. Saman að því
standa Vesturport og Artbox ásamt þraut-
reyndu loftfimleikafólki utan úr heimi.
„Við verðum ekki að ganga á vírnum heldur
hanga í honum. Þetta er ástarþema. Það er ung
stúlka uppi í háloftunum, sem ætlar að láta
karlmenn í áhorfendaþvögunni keppa um hylli
sína.“
Taka áhorfendur þátt í þessu?
„Ja, vonandi einhverjir,“
svarar Gísli Örn og bætir hlæj-
andi við: „Þeir sem eru tryggð-
ir.“
Er ekkert mál að henda upp
svona atriði?
„Jú, þetta er mikið mál. Ekki
síst vegna þess að hér heima
er engin fyrirliggjandi þekking á
svona atriðum. Það erfiða er
að þetta er ekki aðeins leikhús
heldur svo tæknilegt líka. Þetta er tímafrekt og
krefst oft mikilla pælinga. En það er gaman að
vera á slóðum sem við höfum ekki verið á áður
nema í Rómeó og Júlíu.“
Það virðist mikið um að ólíkum listformum sé
blandað saman á leiksviði, a.m.k. ef marka
má sýningar á listahátíð. Er þetta þróunin?
„Ég veit það ekki,“ svarar Gísli Örn. „Þegar
við sýndum Rómeó og Júlíu í London voru engar
aðrar slíkar sýningar. Ætli það sé ekki frekar að
það sé svo lítið af þeim. Svona sýningar eru
svo flóknar í uppfærslu. Þannig að þegar þær
koma ágætlega út, þá er það þakklátt.
Við fengum hefðbundinn æfingatíma í Lond-
on á Rómeó og Júlíu, sem er nokkrar vikur eins
og gengur og gerist í leikhúsum. Við hefðum
aldrei náð að setja sýninguna upp ef við hefð-
um ekki haft sex mánaða æfingatíma hér
heima fyrir frumsýningu. Það er ekki séns að vinna svona sýningu frá grunni á nokkrum vik-
um.
En okkur tókst vel að flétta saman þennan sígilda texta og loftfimleika. Ég held að fólk
dáist alltaf að því þegar leikararnir eru augljóslega að leggja sig fram, kófsveittir uppi í há-
loftunum. Það hafa allir þennan fiðring í sér frá barnæsku. En að sama skapi getur maður
séð hrikalega góðar hefðbundnar leiksýningar, þar sem leikarar eru á ystu nöf varðandi
sína frammistöðu, og sömu áhrif nást. Ef til vill höfðar þó Rómeó og Júlía í sirkusbúningi til
breiðari markhóps; það er kjörið tækifæri til að kynna söguna af Rómeó og Júlíu fyrir börn-
unum sínum á sama tíma og foreldrar fá tilfinningadýptina beint í æð.“
Þið stefnið að því að setja Rómeó og Júlíu upp á ný hér á landi?
„Já, fyrsta sýningin er 19. maí og við ætlum að leika dálítið þétt. Okkur hefur langað til
að leika hér heima frá því við hættum fyrir fullu húsi í Borgarleikhúsinu. Það hefur verið
smá mál að finna tímasetningar sem henta öllum. En við ætlum að leika þá útgáfu sem við
þróuðum í Englandi, sem er aðeins breytt frá því sem var. Við náðum að bæta við söng- og
sirkusatriðum; gera hana örlítið hættulegri. Við leikum á íslensku, en verðum með eina
sýningu á ensku, 22. maí, og vonum að þeir sem eru af erlendu bergi brotnir sjái sér fært
að mæta á hana, því ég held það sé skemmtilegra fyrir Íslendinga að sjá hana á íslensku.“
Verða þetta margar sýningar?
„Við erum að fara til Wiesbaden í Þýskalandi um miðjan júní með Brim eftir Jón Atla og
ætlum allavega að sýna Rómeó og Júlíu af mikilli hörku fram að því. Það fer síðan eftir að-
sókn hversu margar sýningarnar verða.“
Hvaða lærdóm dróstu helst af því ævintýri að setja Rómeó og Júlíu upp í London?
„Það sem ég lærði helst var hvað íslenskt leikhús er bara helvíti vel statt. Það er verið að
setja upp allskonar drasl á West End. Það fyllti mann sjálfstrausti fyrir hönd Íslands að vera
þarna, finna hvað okkur var vel tekið og að við værum með eitthvað í höndunum sem væri á
við það besta í borginni. Eftir þessa ferð finnst manni íslenskt leikhús á við það besta í
heimi. Sérstaklega eftir að hafa séð sýningar úti sem hafa einnig verið settar upp hér
heima og undantekningalaust hefur manni fundist þær betri hér heima.“ |pebl@mbl.is
Fljú
gan
di
leik
arar
í
mið
bæn
um
8 | FÓLKIÐ | FÖSTUDAGUR 14|5|2004 MORGUNBLAÐIÐ
Kambódía. Það er eitthvað við þetta land sem
ég næ ekki alveg utan um. Þrisvar sinnum hef
ég sest niður og byrjað að skrifa grein en aldr-
ei finnst mér takast nógu vel til. Ég veit ekki
hvernig er hægt að lýsa landi, sögu og þjóð.
Það er alla vega erfitt að skilja þjóð án þess
að vita nokkuð um sögu hennar. Og hver er ég
svo sem? Tuttugu og þriggja ára gamall Ís-
lendingur. Aldrei upplifað nokkuð sem minnir
á stríð og skil varla hugtakið herþjónusta.
Um það leyti sem ég fæddist var borg-
arastyrjöld í Kambódíu. Víetnömum hafði tek-
ist að stöðva aðgerðir Rauðu khmeranna sem
miðuðu að uppbyggingu fyrirmyndaríkisins
Angkar. Khmeri þýðir í raun Kambódíubúi en
Rauðu khmerarnir voru kallaðir rauðir því þeir
kenndu sig við kommúnisma.
FYRIRMYNDARRÍKIÐ ANGKAR
Markmið Rauðu khmeranna voru skýr. Fólk
skyldi flytjast úr borgum og á samyrkjubú á
landsbyggðinni. Kambódía átti að vera sjálf-
bært land án allra samskipta við umheiminn.
Ung sem öldruð áttu að vinna saman og öll
skyldu vera jöfn. Persónulegar eigur voru
bannaðar og allir þegnar settir í eins föt.
Khmerar sem á einn eða annan hátt gátu ógn-
að Angkar voru fangelsaðir, pyntaðir og drepn-
ir. Innan þess hóps var allt menntafólk sam-
félagsins. Skólum var lokað og byggingarnar
sums staðar notaðar sem fangelsi eða pynt-
ingar- og útrýmingarbúðir. Heilsugæsla var
engin. Í fjögurra ára valdatíð Rauðu khmer-
anna létu á milli ein og þrjár milljónir manna
lífið, ýmist úr sjúkdómum og hungri eða í áð-
urnefndum pyntingar- og útrýmingarbúðum.
Þrátt fyrir að Víetnömum, í samstarfi við
fyrrum Rauða khmera sem annaðhvort fengu
bakþanka eða óttuðust um líf sitt, tækist að
hrekja Rauðu khmerana frá völdum árið 1979
var friður ekki í sjónmáli. Rauðu khmerarnir
fengu stuðning frá Bandaríkjunum og fleiri
löndum sem töldu „kommúnistaógnina“ í Ví-
etnam hræðilegri en þá í Kambódíu. Við tók
áralöng borgarastyrjöld með tilheyrandi
hryðjuverkum.
Það var ekki fyrr en árið 1998 að formlegur
friður komst á. Eina leiðin var að hafa Rauðu
khmerana með í friðarferlinu og leyfa þeim að
taka þátt í myndun ríkisstjórnar.
SPILLING Í VEGI FYRIR FRAMFÖRUM
Ég veit hreinlega ekki hvernig er mögulegt
að skilja þjóð sem hefur gengið í gegnum jafn
miklar hörmungar og khmerarnir hafa gert.
Þetta voru nefnilega ekki bara khmerar, Rauð-
ir khmerar, hópar, menntafólk, hermenn
o.s.frv. Þetta voru manneskjur eins og ég og
þú. Manneskjur sem höfðu átt nokkuð eðli-
legt líf áður en hörmungarnar dundu yfir.
Gistiheimiliseigandi með góðlátleg augu
sagði mér t.d. að hann hefði barist fyrir Rauðu
khmerana og síðar snúið sér að pólitík. Sama
dag borðaði ég dýrindis kvöldverð matreiddan
af þernu sem hafði horft á manninn sinn pynt-
aðan og drepinn. Hann var jú kennari. Sjálf
endaði hún betlandi á
götunni þar til kona
nokkur bauð henni hús-
hjálparstarf.
Ógurlegu atburðirnir í
Kambódíu höfðu áhrif á
allt fólk sem lifir þar í
dag. Þjóðin er að byggja
upp mennta- og heil-
brigðiskerfi á nýjan leik.
Hlutirnir ganga þó oft hægt fyrir sig þar sem
spilling innan ríkisstjórnarinnar er gríðarleg.
Fæstir skipta sér af stjórnmálum af hugsjón
heldur einungis vegna eigin hagsmuna.
Hvort sem það er vegna sögunnar eða fleiri
áhrifaþátta þá er kambódíska samfélagið það
allra undarlegasta sem ég hef komist í tæri
við. Heimilisofbeldi, mansal og vændi er dag-
legt brauð. Fátækt og neyð almennings auð-
veldar kynlífsþrælahöldurum að lokka stúlkur
í vændisiðnaðinn með gylliboðum um starfs-
frama í borginni. Fátækar fjölskyldur selja
jafnvel dætur sínar til slíkra manna og yf-
irmaður grunnskóladeildar mennta-
málaráðuneytisins í ákveðnu héraði er jafn-
framt vændismiðlari.
Fyrir tilstuðlan samtaka eins og Cambodian
Women’s Crisis Center hefur lögreglan aukið
eftirlit með misnotkun á börnum yngri en 15
ára. Að öðru leyti lætur hún flest annað af-
skiptalaust nema þá henni sé mútað til þess
að aðhafast eitthvað. Sá eða sú sem er hand-
tekin/-n getur keypt sig út úr vandanum ef
aurarnir eru fyrir hendi. Ferðamenn, og þá
helst karlar, virðast jafnframt styðja þennan
vafasama bransa og hika ekki við að kaupa
konur og jafnvel börn til að uppfylla eigin óra.
Þeir tala oft opinskátt um reynslu sína og telja
sig vera að styrkja fátæka og aðlagast menn-
ingu khmeranna.
VÆNDI OG EITURLYF
Eiturlyfjatúrismi hefur jafnframt snaraukist
og gömlum konum er jafnvel boðið gras til
sölu ef þær aðeins eru hvítar. Þannig ein-
kennist ferðamennska í Kambódíu af ein-
hvers konar kaóisma þar sem venjulegasta
fólk borðar „hamingju“pítsur (kryddaðar með
maríjúana) og óheyrilegur fjöldi fólks styrkir
vændisiðnaðinnn.
Þrátt fyrir allt og allt býr einhver ólýsanleg
lífsgleði og þrautseigja hjá kambódísku þjóð-
inni. Ótal samtök eru starfrækt til að bæta
ástandið og hjálpa þeim sem eru í mestri
neyð. Þótt það sé eflaust langt í að Kambódía
losni við spillingu virðist sem meðvitund sé
að aukast. Fólk er smám saman að gera sér
grein fyrir að meðan ríkir geta keypt sig inn og
út úr öllu sem þeim hentar situr fátæka fólkið
eftir á botninum. Þannig heldur spillingin fólki
í fjötrum fátæktar og gerir það að verkum að
aldrei er tekið á raunverulegum vandamálum.
En þótt ég, líkt og svo margir ferðamenn,
sé heilluð af brosmildi þjóðarinnar er ekki
laust við að ég velti fyrir mér hvort bros þeirra
og hlátur séu í raun eina leiðin til að lifa af.
HEIMSHORNA Á MILLI: Hal la Gunnarsdótt ir skr i far frá Kambódíu
Uppbygging fyrirmyndarríkisins Angkar
Morgunblaðið/Jim Smart
15. maí
Loftfimleika-
flokkur Vestur-
ports og Artbox
á Listahátíð
í Reykjavík