Lesbók Morgunblaðsins - 18.01.2003, Blaðsíða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 18. JANÚAR 2003
TATJANA Tolstaja, afkomandi hins
þekkta rússneska rithöfundar Leo
Tolstoj, hefur vakið töluverða at-
hygli fyrir skáldsögu sína The
Slynx, sem kom út á ensku nú í vik-
unni. Bókin vakti umtalsverða at-
hygli í Rússlandi þegar hún kom
þar út árið 2000, en í sögu sinni rek-
ur Tolstaja sögu
rússneskrar
menningar í lík-
inga- og fant-
asíumáli, sem
þykir víða draga
dám að þeim
breytingum sem
rússneskt þjóð-
félag hefur geng-
ið í gegnum.
Þannig hefur
Sprengingunni
sem bókin fær sitt sérkennilega
vetrarlandslag af sem byggt er
músum, stökkbreyttum ein-
staklingum og hinum goðumlíka og
ógnvekjandi Slynx verið ýmist líkt
við kjarnorkuslysið í Tsjernobyl eða
byltingu bolsévika 1917, á meðan
aðrir hafa velt því fyrir sér hvort
harðstjórinn sem kemur fyrir í upp-
hafi sögunnar sé stökkbreytt útgáfa
af einum af síðustu leiðtogum
kommúnistastjórnarinnar eða hvort
hann eigi rætur sínar að einhverju
leyti í Boris Jeltsín.
Sjálf neitar Tolstaja að svara slík-
um getgátum, en ein fjórtán ár liðu
frá því hún hóf skrif bókarinnar og
þar til hún var fullunnin. Tolstaja er
þekkt í heimalandi sínu fyrir smá-
sagna- og ritgerðasöfn sín.
Boonville Andersons
BANDARÍSKI rithöfundurinn Ro-
bert Mailer Anderson hefur fengið
góða dóma hjá Washington Post
fyrir sögu sína Boonville, en að sögn
blaðsins er bókin jákvæð sönnun
þess að góð saga mun vekja athygli
sama hversu
ólíklegum mark-
aðsleiðum hún
annars fer eftir.
Gagnrýnandi
Washington Post
segir bókina
fyndnasta frum-
verk rithöfundar
sem hann hafi
lesið í langan
tíma. Boonville
segir sögu Johns Gibsons sem erfir
fjallakofa í Boonville eftir ömmu
sína og dvöl hans á staðnum sem
reynist sérkennilegur og eru vand-
ræðin sjaldnast langt undan.
Tilnefningar bandarískra
bókmenntagagnrýnenda
BANDARÍSKIR bókmennta-
gagnrýnendur sendu á dögunum
frá sér tilnefningar fyrir bók síð-
asta árs, en meðal þeirra verka sem
tilnefnd eru að
þessu sinni í hópi
skáldverka eru
Middlesex eftir
Jeffrey Eugen-
ides, Atonement
eftir Ian McEw-
an, Roscoe eftir
William Kenn-
edy, Nowhere
Man eftir Aleks-
andar Memon og
The Darts of
Cupid and Other Stories eftir Edith
Templeton.
Meðal verka sem tilnefnd voru í
flokki rita sem ekki fjalla undir
skáldverk má svo nefna Master of
the Senate, þriðja bindi ævisögu
Lyndon B. Johnson, eftir Robert A.
Caro, American Ground: Unbuild-
ing the World Trade Center, þar
sem athyglinni er beint að rústum
tvíburaturnanna, eftir William
Langewiesche, Benjamin Franklin
eftir Edmund Morgan og War is a
Force That Gives Us Meaning eftir
Chris Hedges,
Verðlaunaafhendingin fer fram
26. febrúar nk.
ERLENDAR
BÆKUR
Nýr Tolstoj?
Jeffrey
Eugenides
Robert
Mailer Anderson
Tatjana
Tolstaja
A
LLT frá því sjónvarpsþátt-
urinn Innlit-útlit hóf göngu
sína á SkjáEinum hefur
hann notið gríðarlegra vin-
sælda. Í þættinum eru þeir
heimsóttir sem hafa tekið til
hendi heima hjá sér eða eru
þekktir fyrir fágaðan
smekk, eða bara þekktir í samfélaginu, og tekn-
ir tali um hús sín og híbýli. Marga fýsir að vita
hvernig er innanstokks hjá Röggu Gísla, Sig-
mundi Erni og Eddu Björgvins (og Kolfinnu
Jóns Baldvins en hún kom skemmtilega á óvart í
þættinum nýlega; algerlega laus við íburð og
snobb og ætlar að skilja húsgögnin eftir í Bruss-
el þegar og ef hún flytur til Íslands). Allir þrá að
sjá gegnheilar eldhúsinnréttingar annarra og
glænýjar gaseldavélar, bjartar stofur prýddar
sérpöntuðum og samstæðum húsgögnum, mál-
verkum og olíubornu parketi, og smekkleg bað-
herbergi sem sérfræðingar hafa endurhannað
og sniðið að þörfum nútímamannsins. Meðaljón-
ar og þotulið er lagt að jöfnu þegar kemur að
húsnæði í tísku og innanstokksmunum til sýnis;
ung hjón í sinni fyrstu íbúð, með innbúið meira
og minna á raðgreiðslum, auðkýfingar, arkitekt-
ar og gamlir sérvitringar sem sankað hafa að
sér fágætum munum og mublum. Innan um
þetta allt valsar Vala Matt með sína sérkenni-
legu en vandlega fyrirfram undirbúnu viðtals-
tækni; hún setur fram fullyrðingar sem viðmæl-
andinn samsinnir. Síðan lýsir hún því sem fyrir
augu ber og áhorfandinn sér væntanlega sjálf-
ur; „og svo ertu með hérna með stóran skáp
undir stiganum …“; líkt og þátturinn sé sendur
út á sjónvarpsrás fyrir blinda. Fyrir nokkru var
tekin upp sú nýlunda að hafa aðstoðarmenn í
þættinum sem komast lítið að fyrir Völu en taka
ávallt undir með henni að þetta sé nú allt svo
sniðugt og skemmtilegt.
Íslendingar eiga greinilega afar falleg heimili
og leggja mikið upp úr vandaðri hönnun og
glæsileika. Oftast eru þeir sóttir heim sem hall-
ast að nútímalegri naumhyggju í vistarverum
sínum; stórar og tómlegar stofur, hálfnaktir
veggir, berir gluggar og einmanaleg húsgögn á
miðju gólfi bera fáguðum og listrænum smekk
fagurt vitni. En það er eins og að koma inn í
„húsgagnaverslun dauðans“, inn á „dáin heim-
ili“ eða í geimmynd með gólfkulda eins og pöru-
piltarnir í Tvíhöfða sögðu um Innlit-útlit í út-
varpsþætti sínum fyrir u.þ.b. ári. Eru allir búnir
að henda húsgögnunum frá námsárunum eða
upphafi búskaparbaslins? Hvar er allt draslið?
Hvar eru dagblöðin og auglýsingapésarnir sem
hrúgast upp, sjampóglösin, óhreinu diskarnir,
fatahaugarnir, bækurnar, dúkurinn frá ömmu,
Ikea-stólarnir, dótið barnanna? Skiljanlega vill
fólk ekki sýna í sjónvarpi frammi fyrir alþjóð að
heimilið sé ekki fullkomið. Þess vegna má ekki
gleymast að það sem fram fer í Innliti-útliti er
ekki raunverulegt heldur ritskoðað og hlutum
er hagrætt svo þeir komi sem best út í mynd.
Við hin, sem erum bara áhorfendur og höfum
ekki enn verið heimsótt af Völu, Komma og
Frikka, þurfum því ekki að burðast með minni-
máttarkennd í blokkaríbúðunum okkar þar sem
öllu ægir saman. Eða getur verið að alls staðar
annars staðar en heima hjá mér sé allt fullkom-
ið, vandað og smekklegt? Er virkilega skál með
sítrónum og afskorin blóm fyrir þúsundir króna
í vasa á hverju heimili árið um kring?
Sjónvarpsþátturinn Innlit-útlit hefur svo
sannarlega fengið á baukinn í grínþáttum ann-
arra sjónvarpsstöðva, t.d. í Spaugstofunni. En
ef rýnt er í það sem þátturinn boðar og stendur
fyrir er ekkert grín á ferð. Innlit-útlit er barn
vorra tíma og þess samfélags sem við lifum í, af-
sprengi ríkjandi efnishyggju og fjölmiðlafárs,
auðsöfnunar á fárra hendur, misskiptingar
valds og velmegunar. Velgengni og virðing í
samfélaginu er mæld í fasteignum og húsgögn-
um, innréttingum og gólfefnum. Yfirborð og
umbúðir eru það sem gildir og enginn skeytir
því sem undir býr. Heiti þáttarins segir allt; inn-
litið sýnir aðeins útlitið, útlitið er orðið að inni-
haldi.
FJÖLMIÐLAR
HÚSGAGNAVERSLUN DAUÐANS
Innan um þetta allt valsar
Vala Matt með sína sérkenni-
legu en vandlega fyrirfram
undirbúnu viðtalstækni; hún
setur fram fullyrðingar sem
viðmælandinn samsinnir.
S T E I N U N N I N G A
Ó T TA R S D Ó T T I R
I Nokkuð er liðið síðan kunngert var að þemafimmtugasta Feneyjatvíæringsins, sem fram fer
í sumar, verði „Draumar og árekstrar – alræð-
isvald áhorfandans“. Sífellt meiri áhersla er lögð
á hlutverk áhorfandans í myndlist samtímans, og
nýr sýningarstjóri tvíæringsins, Francesco Bon-
ami, segir það markmiðið að þessu sinni að láta
Feneyjar þjóna sem einskonar landakort fyrir
heim myndlistarinnar eins og hann blasir við í
dag. „Í samfélagi samtímans stýra áhorfendur,
með viðveru sinni og fjarveru, velgengni hverrar
sýningar og menningarviðburðar; í „Draumum
og árekstrum“ birtast þeir eins og eitt þeirra við-
fangsefna sem verða til þess að skilgreina upp-
byggingu sýningarinnar, listamanninn, sýning-
arstjórann og áhorfandann. Þegar listamaðurinn
og sá sem horfir tengjast, verður til sá neisti sem
knýr listina áfram í þjóðfélagslegu og menning-
arlegu samhengi,“ segir Bonami í opinberri kynn-
ingu sinni á tvíæringnum.
II Með orðum sínum endurómar Bonami hug-myndir sem hafa verið að koma betur og betur
í ljós á síðustu árum, eins og ráða má af viðtal-
inu við sýningarstjórann Lars Nittve í Lesbók í
dag, en Nittve var forstöðumaður Tate Modern
þegar það var opnað aldamótaárið 2000. Í við-
talinu fjallar Nittve m.a. um breyttar kröfur til
listasafna og það meginhlutverk þeirra að þjóna
áhorfandanum. Hann segir lykilinn að þeirri
miklu aðsókn sem verið hefur að Tate Modern
m.a. vera breytt viðhorf til áhorfandans og af-
stöðu hans til myndlistarinnar; „við vildum [...]
gera sem mest úr reynslu safngestsins – en þar
standa flest söfn sig illa,“ segir Nittve. Hann legg-
ur einnig mikla áherslu á að söfn megi ekki falla
í þá gryfju að þjóna almenningi einungis sem
geymslustofnanir, starfsemi þeirra sem heildar
„snýst í rauninni fyrst og fremst um framleiðslu á
merkingu“.
III Í Lesbók að þessu sinni er einnig sagt frásýningum sem verða opnaðar í Listasafninu
á Akureyri í dag, en allar eiga þær það sameigin-
legt að leika mjög á tilfinningalegt þanþol áhorf-
andans. Allar fjalla þær um samfélagið á máta
sem áhorfandinn getur ekki vikið sér undan, og
um leið er hann neyddur til að horfast í augu við
sjálfan sig og þann samfélagslega arf sem honum
tilheyrir. Þær Barbara Caveng og Lucinda Devlin
gera dauðarefsingar og þá siðferðislegu þversögn
sem í þeim felst að viðfangsefni sínu, en myndir
Devlin af aftökuklefum í Bandaríkjunum vöktu
einmitt mikla athygli í alþjóðlega sýningarskál-
anum á síðasta tvíæringi í Feneyjum 2001.
Myndirnar afhjúpa aftökuklefana á nánast klín-
ískan máta og sá sem skoðar þær virðir ekki ein-
ungis fyrir sér verk Devlin heldur er honum í
rauninni einnig þröngvað í hlutverk þess er virð-
ir aftökuna fyrir sér. Í greininni „Hinstu mál-
tíðir“ fjallar Michaela Nolte um innsetningu
Barböru Caveng, þar áhorfandinn stendur í
þröngum klefa og virðir fyrir sér hinstu máltíðir
dauðadæmdra. Eins og Nolte bendir á líkir lista-
maðurinn eftir stærð fangaklefans og nálægð
dauðans er þannig yfirfærð upp á sýningargest-
inn. „Raunverulegt rými fangaklefans veitir eins
konar skjól þar sem áhorfandinn horfist í augu
við sjálfan sig andspænis bæði hroðalegum verkn-
aðinum og stofnanavæðingu dauðans,“ segir hún.
IV Af þessum straumum þykjast margir getaráðið að myndlist nútímans leiti í sívaxandi
mæli inn á svið félagslegs veruleika um leið og
fagurfræðileg gildi verða afstæðari.
NEÐANMÁLS
HERNAÐURINN gegn landinu
tekur á sig æ svakalegri myndir
eftir því sem dagarnir líða í
þessum janúarmánuði árið
2003. Og það er eins og náttúr-
an sjálf viti hvað í vændum er
því eftir milda tíð í myrkasta
skammdeginu hafa orðið
veðrabrigði. Veðrið er ekki
lengur milt heldur kalt, það er
ekki lengur logn heldur hvasst
og nú þegar sólin hækkar á lofti
er eins og myrkrið verði svart-
ara. Kannski er þetta örvænt-
ingarfull tilraun móður náttúru
til að koma vitinu fyrir þá menn
sem hafa valið sér þá framtíð-
arsýn að hverfa til fortíðar.
Á undanförnum dögum hafa
verið teknar ýmsar ákvarðanir
sem hafa gert líklegra að Kára-
hnjúkavirkjun verði að veruleika
ásamt álveri í Reyðarfirði. Upp
er að renna úrslitastund því erf-
itt verður að snúa til baka ef
ákveðið verður að fara í þenn-
an hernað gegn landinu. Á úr-
slitastundu skipar fólk sér í fylk-
ingar, ekki eftir flokkslínum
heldur eftir innri sannfæringu,
nær ómögulegt er að sjá fyrir
sér sættir því svo mikið ber í
milli.
Á sama tíma og Reyðfirð-
ingar skjóta upp flugeldum og
flagga fánum álrisans Alcoa
safnast fólk saman á Austurvelli
og fellir tár, og fólk varð frá að
hverfa úr Borgarleikhúsinu því
svo mikill var fjöldinn eða lýð-
urinn í Reykjavík eins og heyrist
að austan um þessar mundir.
Hreinn Hreinsson
kreml.is
Leiðrétt
Ummæli Sverris Her-
mannssonar um bók Jóns Bald-
vins Hannibalssonar sem birtust
í þessum dálki fyrir viku voru
ranglega kennd við vefinn
kreml.is.
Rétt er að þau er að finna á
vefnum edda.is ásamt fleiri um-
sögnum um téða bók. Beðist er
velvirðingar á þessu.
HERNAÐURINN
GEGN LANDINU
Morgunblaðið/Golli
Magaæfingar