Lesbók Morgunblaðsins - 18.01.2003, Blaðsíða 10

Lesbók Morgunblaðsins - 18.01.2003, Blaðsíða 10
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 18. JANÚAR 2003 KROSSGÁTAN Verðlaun hlutu: 25.000 kr.: Sigrún Guðjónsdóttir, Nesbakka 14, 740 Neskaupstað. 20.000 kr.: Hallberg Hallmundsson, Álfta- mýri 14, 108 Reykjavík. 15.000 kr.: Áslaug Ármannsdóttir, Látra- strönd 52, 170 Seltjarnarnes. Lausn á verðlaunagátum MYNDGÁTAN Lausnin er: Óvissunni um hvað yrði gert við víkingaskipið Íslending var eytt er Reykjanes- bær tók af skarið og bjargaði málum. Mynd- arlega var þar að verki staðið. Verðlaun hlutu: Kr. 25.000: Ingibjörg Snæbjörnsdóttir, Ból- staðarhlíð 45, 105 Reykjavík. Kr. 20.000: Alda María Traustadóttir, Ólafs- vegi 9, 625 Ólafsfjörður. Kr. 15.000: Jón Þorbergsson, Laugalind 1, 210 Kópavogur. MORKINSKINNA er heiti á lítið eitt löskuðu íslensku handriti sem ritað var nálægt árinu 1280. Í því eru sögur af Noregskonung- um á 11. og 12. öld auk margra Íslendinga- þátta. Morkinskinna byggist á eldri verkum, rituðum og munnlegum, en deilt hefur verið um hvers eðlis helsta heimildarritið var, sem ætlað er að hafi verið ritað um 1220 og haft um hönd við ritun Fagurskinnu og Heimskringlu. Áður fyrr deildu menn einnig um hina varð- veittu Morkinskinnu sem blöndu af upphafleg- um texta og síðari tíma innskotum. Sú deila hefur nú lognast út af og litið er á hina varð- veittu Morkinskinnu sem heild – líkt og Ár- mann Jakobsson gerir í nýrri bók sinni um konungasöguna Morkinskinnu. Ný viðhorf í miðaldafræðum Hin síðari ár hefur Morkinskinna verið í sviðsljósi fræðanna sem heilsteypt verk. Árið 2000 kom út glæsileg þýðing hennar á ensku með rækilegum inngangi og skýringum, og ári síðar kom verkið út á norsku. Sama viðhorf endurspeglast í umfjöllun Sverris Tómassonar í 1. bindi Íslenskrar bókmenntasögu frá 1992 þar sem hann segir að þættir Morkinskinnu séu „óaðskiljanlegir hlutar frásagnarinnar“ (385). Þetta sjónarmið Sverris er í samræmi við þá aðferð að greina heildarhugsun í mið- aldahandritum sem fyrri tíðar fræðingar hlut- uðu oft niður í minni einingar með tilheyrandi umræðu um upprunalegan texta og síðari tíma innskot. Ágæt dæmi um þessi viðhorf vorra tíma má sjá í bók Stephen Tranter frá 1987 um byggingu Sturlungu sem bókmenntaverks, í útgáfu og skýringum við Sturlungu Svarts á hvítu frá 1988, í skýringarritgerðum með Heimskringluútgáfu Máls og menningar frá 1991 og í doktorsritgerð Svanhildar Óskars- dóttur frá 2000 sem fjallar um samsetningu 14. aldar handritsins AM 764 4to (ekkert þessara rita er þó á heimildaskrá Ármanns). Þannig hefur áherslan færst frá hinum glötuðu frum- textum einstakra höfunda, sem lágu að baki öllum miðaldaverkum í hugum fyrri tíðar fræðimanna, til hinna varðveittu gerða sem bera þó með sér að textar voru í stöðugri mót- un og endurvinnslu í skrifarastofum miðalda. Lífseigt hugarfóstur Í ljósi þessa almenna viðhorfs kemur það á óvart hvað Ármann leggur mikið upp úr deilu Finns Jónssonar og Gustavs Indrebø frá fyrri hluta 20. aldar um sköpunarsögu Morkin- skinnu. Stundum talar hann jafnvel við les- endur eins og hann vilji umfram allt sannfæra Finn um það sem sæmileg sátt ríkir nú um í fræðunum: Að Morkinskinna sé heilsteypt bókmenntaverk. Nokkurt undrunarefni er einnig að Ármann skuli vera ákafur talsmaður hinnar glötuðu Frum-Morkinskinnu frá um 1220 – en þar tekur hann sér stöðu þétt upp við ensku þýðinguna sem færir rök fyrir þessari Frum-Morkinskinnu. Í ljósi þess hvað mið- aldatextar voru síbreytilegir hefði þó ekki ver- ið úr vegi fyrir Ármann að hlusta betur eftir efasemdarröddum um þetta atriði í stað þess að slá þær af í einni setningu (54, án þess að geta höfundar „í nýlegu yfirlitsriti“). Morkin- skinna væri nokkuð einstök sem varanlegt verk í umróti 13. aldar ef hún hefði haldist lítt breytt frá um 1220 til 1280. Á 13. og 14. öld kappkostuðu menn að setja saman konunga- sagnasamsteypur eftir sínu höfði, oft með miklu efni úr munnlegri geymd eins og í Mork- inskinnu (þó að þess sjáist lítil merki að Ár- mann hafi hugað að því atriði). Máli sínu til stuðnings notar Ármann niður- stöður samanburðarrannsókna Jonnu Louis- Jensen á Morkinskinnu og yngri handritum um að til hafi verið glatað sameiginlegt forrit (sem er ein vinsælasta tilgáta textafræðinga) og notar þær niðurstöður sem stökkbretti til að álykta að þetta glataða sameiginlega forrit hljóti að hafa verið það verk frá um 1220 sem nýttist við ritun Fagurskinnu og Heims- kringlu. Sönnunarbyrðin hvíli á þeim sem vilji efast um það. Þessi röksemdafærsla er hæpin enda er þá óleyst hvernig ætti að skýra úr- vinnslu Fagurskinnu og Heimskringlu á texta þeirrar Morkinskinnu sem við þekkjum. Höf- uðprýði Morkinskinnu, Íslendingaþættina svo- kölluðu, er til dæmis hvergi að finna í þessum verkum. Í ljósi þess að kenningin er umdeild um að til hafi verið lítt breytt Frum-Morkin- skinna um 1220 verður að teljast glannalegt í upphafi bókar að kynna Morkinskinnu fyrir- varalaust eins og hún hafi orðið til „nálægt 1220“ (11). Tematísk bókmenntagreining Að þessum vandamálum slepptum, sem eru þó nokkurt grundvallaratriði í allri afstöðu til verksins, er hitt ánægjulegt hvað margt er hér glögglega athugað um hlutverk og tematíska byggingu Morkinskinnu, og hvernig þættirnir svokölluðu falla að hugsun verksins – eins og boltinn er gefinn upp með hjá Sverri í bók- menntasögunni. Eins er aðdáunarvert hvað efnið er rakið sundur og flokkað af miklum dugnaði undir kaflafyrirsögnum um formgerð, samfélagsmyndir, mannamyndir og listaverkið Morkinskinnu. Það er hins vegar skaði að svo nákvæm umfjöllun skuli sett í of gamaldags textasögulegt samhengi. Enn sárar er að horfa upp á þetta í ljósi niðurstaðna Ármanns um hugmyndafræði Morkinskinnu sem hefðu átt að gefa honum vísbendingu um að hún ætti betur við nær 1280 en árið 1220. Eða hvenær má ætla að Íslendingum hafi þótt brýnt að fella sögur af sjálfum sér að Noregskonungasögum, og máta sig þannig við hirðlífið og nýtísku evr- ópska menningu, ef ekki eftir að þeir gengu Noregskonungi á hönd? Margt sem Ármann telur sem einkenni Morkinskinnu er sambæri- legt við Fagurskinnu og Heimskringlu þannig að oft er um almenna hefð að ræða en ekki sér- kenni eins verks. Lítt er unnið úr þessum möguleika. Og er það miður því að merking miðaldaverka verður ekki síst til í samspili þeirra við hefðina, aðra ritaða texta, munn- legar sögur og kvæði sem ætla verður að áheyrendur hafi þekkt til. Því verða slík verk aldrei lesin og greind sem lokuð listræn heild eins og oft er gert við skáldsögur í skólarit- gerðum í bókmenntafræði samtímans. Hér sem oftar hefði því verið hollt að huga vel að undirstöðum þekkingarinnar og stilla betur það fræðilega sjónarhorn sem fornir textar eru skoðaðir undir. Annars er hætt við að heldur súran daun leggi frá feysknum innviðum glæstrar sviðsmyndar – eins og orð Ármanns í upphafi um að hann ætli að fá „smjörþef“ (12) af Morkinskinnu eru raunar vísbending um. Að fá „smjör- þef“ af Morkinskinnu Gísli Sigurðsson BÆKUR Fornsaga Ármann Jakobsson. (Tileinkuð Finni Jónssyni pró- fessor 1858–1934.) 352 bls. Háskólaútgáfan 2002. STAÐUR Í NÝJUM HEIMI: KONUNGASAGAN MORKINSKINNA Ármann Jakobsson beinir sjónum sínum að konungasögunni Morkinskinnu.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.