Lesbók Morgunblaðsins - 15.02.2003, Qupperneq 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 15. FEBRÚAR 2003
JULIE Otsuka þykir draga upp
ljóslifandi mynd af aðstæðum
bandarískra Japana á árum síðari
heimsstyrjaldarinnar í bókinni
When the Emperor Was Divine,
eða Þegar keisarinn var guð.
Bókin sem er fyrsta verk Otsuka
segir sögu japanskrar fjölskyldu
búsettrar í Bandaríkjunum, sem í
kjölfar árásarinnar á Pearl
Harbour er send í fangabúðir og
komið fram við hana eins og óvin-
inn. Meðlimum fjölskyldunnar
eru aldrei gefin nöfn heldur eru
þau einungis nefnd konan, stúlk-
an og drengurinn og þjónar það
að mati Daily Telegraph vel þeim
tilgangi að gefa lesandanum til-
finningu fyrir því afnámi á per-
sónulegum sérkennum fórn-
arlambanna sem átti sér stað og
eins til að gera söguna almennari.
Bókina segir blaðið þá ekki að-
eins vera vel skrifaða og koma
við kaun manna heldur sé útgáf-
an einnig sérlega vel tímasett.
Kopargljúfur Corn
NÝJASTA ljóðabók Alfred Corn
Copper Canyon, eða Kop-
argljúfrið fær góða dóma hjá
gagnrýnanda New York Times
sem segir
þetta ljóðaúr-
val sannkall-
aðan gleði-
gjafa. Bókin
sé allt frá því
að vera „sam-
ansafn leti-
legra ferða-
brota og
borgaralegra
hugleiðinga um listir og ritn-
ingagreinar að innilegum einræð-
um og kröftugum stúdíum á sál-
fræði hversdagslífsins.“ Enda
verði Corn aldrei orða vant og sé
ekki síður heima í orðræðum um
ískápssegla en meistarverk Ver-
meers.
Á krossgötum
SÖGUHETJAN í nýjustu bók
Benilde Little, Acting Out, lendir
í þeirri aðstæðu að þurfa að end-
urbyggja líf sitt eftir að fast-
eignasalinn eiginmaður hennar
tilkynnir að hann sé að yfirgefa
hana. Eftir fyrirsjáanlega upp-
hafskafla hefst raunveruleg saga
Inu, þar sem höfundur tvinnar
saman ólíkum tímaköflum og rit-
stílbrigðum til að endurvekja
innri veröld konu sem tapað hef-
ur áttum – eða var e.t.v. aldrei
viss hvert hún ætti að halda. Að
mati New York Times kann ævi
Inu að virka lítt áhugaverð í
fyrstu en tjáningarríkur stíll
Little sé þó sannarlega vel til þess
fallinn að blása í hana lífi.
Eldspýtnabox
ÁTTUNDA skáldsaga Nicholson
Baker A Box of Matches, Eld-
spýtnabox, þykir byggjast á sömu
hægu viðburðarásinni og fyrri
verk höf-
undar, en að
þessu sinni
segir hann
sögu ritstjóra
læknabóka
sem vaknar á
hverjum
morgni, býr
til kaffi,
kveikir upp í
arninum og sest því næst og leyfir
huganum að reika. Hugrenn-
ingar hans geta síðan verið um
allt frá áhyggjum af því að hann
sé að fá skalla til hugsana um
dauðann. En efniviður A Box of
Matches er hversdagsleiki lífs
okkar, hvernig það líður áfram
og hvernig við höldum fast í ver-
aldlega hluti og smáatriði til þess
að finna fastan punkt í tilverunni.
Sem að mati gagnrýnanda Daily
Telegraph er ekki svo lítið verk.
ERLENDAR
BÆKUR
Er keisarinn
var guð
Alfred Corn
Nicholson Baker
S
VO áberandi hefur poppgoðið
Michael Jackson verið í fjölmiðl-
um undanfarna daga að það er
ef til vill að bera í bakkafullan
læk að fjasa meir um það. En
heimsbyggðin öll stendur nú á
öndinni yfir honum og ballið
byrjaði þegar hann veifaði barn-
ungum syni sínum út um glugga á hóteli í Berl-
ín til að sýna hann trylltum aðdáendum. Mich-
ael hefur haldið sig til hlés um nokkurt skeið,
veitir sjaldan viðtöl og forðast fjölmiðla eins og
heitan eldinn. Martin nokkur Bashir, Breta
sem er þekktur fyrir að hafa forðum tekið op-
inskátt viðtal við Díönu prinessu, tókst hið
ómögulega og hefur nú gert heimildarmynd um
Michael. Fyrir stuttu var hún sýnd í sjónvarpi
(endursýnd í dag kl. 11.35) og milljónir manna
horfðu stórum augum á lemstrað andlit söngv-
arans og fengu að skyggnast inn í skaddaða sál
hans.
Martin Bashir hitti Michael nokkrum sinnum
á heimili hans í Kaliforníu og fylgdist síðan
með ferðum hans til Las Vegas og Berlínar. Í
myndinni svarar Michael nærgöngulum spurn-
ingum Bashirs framan af í hreinskilni sem jaðr-
ar við einfeldni og upplýsir um erfiða æsku sína
og brotna sjálfsmynd. Hann er samsettur af
undarlegum andstæðum, hvorki svartur né
hvítur, karlmaður né kona, barn né fullorðinn.
Hann á sér griðastað í tilbúinni veröld í
Hvergilandi sem er í senn einkaheimili hans,
safn og risavaxinn skemmtigarður, umkringdur
lífvörðum og þjónustufólki; og þaðan verst
hann ágengni fjölmiðla en blaðamenn og ljós-
myndarar ofsækja hann, fylgja honum hvert
fótmál og leggja allar gerðir hans út á versta
veg eftir því sem hann sjálfur segir.
Í myndinni er fyrst dregin upp mynd af
Michael sem barnalegum, viðkvæmum og ein-
mana manni sem klifrar í trjám og eyðir síð-
kvöldum í tölvuleiki. Bashir fylgir honum eftir í
verslunarmiðstöð þar sem hann er eins og
krakki í leikfangabúð, kaupir allt sem hann
langar í og eyðir stjarnfræðilegum fjárhæðum
án þess að depla auga enda fáránlega ríkur.
Bashir talar fyrst við Michael af einlægni og
samúð meðan hann vinnur traust hans en geng-
ur svo nær honum og spyr hann út í ástamál
hans, fegrunaraðgerðir og barneignir af mis-
kunnarleysi. Þá fer Michael undan í flæmingi
og afneitun, verður órólegur og tvísaga. Bashir
býsnast yfir Michael í föðurhlutverkinu og nán-
um samskiptum hans við börn og rifjar upp
gamlar ásakanir um að hann sé barnaníðingur.
Í lok myndarinnar er Michael í algjöru upp-
námi og fálmar plástruðum fingrum ýmist í átt
að kvalara sínum eða upp að lífvana ásjónu
sinni. Daginn eftir frumsýninguna lýsti hann
því yfir að Bashir hefði svikið sig.
Michael Jackson er fórnarlamb frægðarinnar
sem hann þó virðist lifa fyrir og þrífast á.
Frægð hans og ótrúleg auðæfi gera það að
verkum að hann getur ekki treyst nokkurri
manneskju eða bundist öðru fólki tilfinninga-
böndum – nema börnum sem þekkja ekki flærð
og undirferli. Myndinni um Michael er ætlað að
seðja hungur aðdáenda í krassandi smáatriði
um einkalíf hans og áherslan er lögð á sér-
viskuna í skapgerð hans, útliti og umhverfi en
varla er minnst einu orði á snilligáfu hans og
framlag til tónlistarinnar. Mynd Bashirs er
ekki um listamann heldur skrímsli. Í framhaldi
af þessu mætti velta fyrir sér hver ábyrgð fjöl-
miðla sé á því furðuverki sem Michael er. Er
útlit hans, óeðli og firring ef til vill afleiðing
þess hvernig ímynd hans var sköpuð og að hon-
um var grimmdarlega fórnað á altari markaðs-
aflanna? Það er ekki fjölmiðla að dæma hvort
Michael Jackson sé geðveikur eða níðist á
börnum. Framsetning Martins Bashirs á mynd-
inni af Michael er fordómafull æsifjölmiðlun og
það er í rauninni enginn munur á honum og
paparazziljósmyndurunum sem hundeltu Díönu
í dauðann.
MYNDIN AF MICHAEL
Mynd Bashirs er ekki um lista-
mann heldur skrímsli. Í fram-
haldi af þessu mætti velta fyrir
sér hver ábyrgð fjölmiðla sé á
því furðuverki sem Michael er.
S T E I N U N N I N G A Ó T TA R S D Ó T T I R
IOfar á þessari síðu er fjallað um eina umdeild-ustu heimildamynd síðari ára þar sem manns-
líkið Michael Jackson er dregið sundur og saman í
háði. Kannski hafði myndin þau áhrif sem allar
góðar heimildamyndir eiga að hafa því að áhorf-
endur voru jafnfullir efasemda um Jackson eftir
sem áður. Yfirlýsing hans eftir þáttinn hljómaði
sennilega, að hann væri svikinn.
IIEn nýlega var önnur merkileg heimildarmyndfrumsýnd. Hún var líka um stjörnu sem hefur
átt það til að leysast upp í óljós tákn fyrir aðdáend-
um sínum og andstæðingum. Myndin heitir „Der-
rida: The Movie“ og fjallar um þennan franska
heimspeking og ólíkindatól sem fólk þreytist seint á
að slúðra og slaðra um. Jaqcues Derrida hefur
haldið því fram kinnroðalaust að ekkert sé utan
textans, allt sé texti, veruleiki okkar jafnt sem hug-
arheimar. Þessi staðhæfing hefur orðið tilefni til
endalausra orðaskipta, hnippinga og síðast en ekki
síst útúrsnúninga. Margir hafa nefnilega tekið
Derrida á orðinu og sakað hann um ábyrgð-
arlausa afstæðis- og tómhyggju. Aðrir hafa bent á
að þessi orð beri ekki að skilja sem svo að enginn
raunveruleiki sé til nema í orðum á bók heldur að
við eigum erfitt með að nálgast raunveruleikann
nema í gegnum tungumálið. En hvað um það.
Myndin um Derrida er, að því er virðist, enn eitt
tilefnið til þess að snúa upp á kenningar hans. Í
breska bókablaðinu Times Literary Supplement –
sem hefur reyndar átt langt og erfitt samband við
Derrida – er skrifaður dómur um myndina þar
sem heimspekingurinn mikli er sagður birtast sem
hversdagslegur karl sem striplast á náttfötunum
heima hjá sér og er kallaður Jackie af konu sinni
og móður. Hann sýnist því ekki minna flæktur í
blákaldan veruleikann en hver annar.
IIIGagnrýnandi TLS segir myndina aðallegaáhugaverða vegna þess að hún sé eins konar
lífsstílsklám, hún sýni heimspekinnginn í sínum
„raunverulegu“ og hversdagslegu aðstæðum.
Myndavélin eltir hann á milli herbergja heimilis-
ins, sötrandi kaffi snemma morguns með beiglum
og hunangi og borðandi köld eggaldin í hádeginu.
Hann drekkur kampavín með vinum sínum og
borðar kex með rækjum. Á skrifstofu hans, sem er
hlaðin bókum um heimspeki og póststrúktúralísk
vísindi, rekast þáttagerðarmenn svo á vamp-
írusögur eftir Anne Rice. Derrida virðist hálf-
skömmustulegur þegar hann er inntur eftir því
hvort hann hafi lesið þessar bækur og neitar því
hikandi. Heimspekingurinn lýsir væntumþykju
sinni gagnvart systur sinni og móður og sýnir töku-
liði myndarinnar samúð vegna þess að þau eiga
erfitt með að finna bílastæði í miðborg Parísar.
Hann virðist algerlega venjulegur maður þessi
stórkostlegi hugsuður sem þáttagerðarmenn líkja
við Platón og Nietzsche. Í ofanálag segir bróðir
hans að það sé ómögulegt að botna nokkuð í því
hvernig fjölskyldan gat alið af sér annan eins hugs-
uð.
IVGagnrýnandinn segir að það verði undarlegaáhugavert fyrir þann sem hafi reynt að pæla í
gegnum einhverja af bókum heimspekingsins að fá
að sjá inn í hversdagsheim hans. Og jafnvel þeir
sem álíti hann loddara geti vart neitað því að
hann sé þó að minnsta kosti heillandi loddari. En
gagnrýnandinn bendir einnig á að það sé ef til vill
ekki allt sem sýnist. Myndin virðist gera út á grein-
armun einkalífsins og hins opinbera lífs og reyndar
tekur Derrida þátt í leiknum. Hann víkur að þess-
um mörkum með athugasemdum á borð við að
hann sé í raun og veru ekki svona. Hann væri til
dæmis oftast öðruvísi klæddur. Og þegar hann er
spurður hvað hann hefði helst viljað spyrja Hegel
og Heidegger um í mynd sem þessari svarar hann:
„Ég myndi auðvitað helst vilja heyra þá tala um
kynlíf sitt. En ég myndi aldrei svara ef þið beinduð
slíkum spurningum til mín.“
FJÖLMIÐLAR
NEÐANMÁLS
Á ÞESSUM tíma árs eru líkamsrækt-
arstöðvar að jafnaði stútfullar af fólki
sem ætlar að taka líkamann í gegn
með trompi á mettíma. Staðreyndin
er hins vegar sú að stór hluti gefst upp
á fyrstu hundrað metrunum og mætir
ekki aftur fyrr en í fyrsta lagi ári síðar
þegar nýtt áramótaheit um bætt líf-
erni hefur verið gefið. Það er skrýtið
að fólk falli í sömu gryfjuna aftur og
aftur og áhugavert að velta fyrir sér
mögulegum skýringum á því af hverju
fólk gefst upp. Einfaldasta skýringin
er væntanlega sú að fólki hundleiðist
að mæta í líkamsræktarstöðvar. Hvað
er til dæmis skemmtilegt við að ham-
ast á þrekstiga, -hjóli eða hlaupa-
braut og hafa um það eitt að hugsa
hversu margar mínútur séu eftir eða
hvort svitinn af næsta manni skvettist
yfir á mann sjálfan, sem er afar ógeð-
fellt. Þá taka lóðin við og á meðan
sumum finnst skemmtilegt að lyfta
með tímanum þyngri og þyngri byrði
og fá skorna vöðva finnst öðrum það
óþarfa púl og hafa ekki minnsta
áhuga á skornum vöðum. Önnur
skýring liggur í tímaskorti. Fyrir með-
almanneskju má ætla að ferðin í lík-
amsræktarstöð, á þessum tíma árs,
taki um og yfir tvo tíma. Æfingin sjálf
tekur að jafnaði klukkutíma en það
að koma sér á staðinn oft í miklu
stressi í umferðarteppu, finna stæði
sem oft krefst umtalsverðrar streitu og
hörku og ekki síst bið eftir réttum tækj-
um og tólum fyrir utan sturturnar í lok-
in getur tekið upp undir sama tíma.
Fyrir marga er einfaldlega of stór
hluti af deginum sem fer til spillis, það
er að segja í biðtímann. Gera má ráð
fyrir að fólk gleymi ár eftir ár helstu
göllum líkamsræktarstöðva og líti á
það sem vissa syndaaflausn að
kaupa kort í byrjun árs þegar sam-
viskubitið nagar það eftir sukk
jólahátíðanna. Það telur jú að ef það
kaupi kort þá mæti það, en það er því
miður sjaldnast raunin. Staðreyndin
er sú að fólk hættir með tímanum að
stunda líkamsrækt sem því finnst leið-
inleg jafnvel þótt það hafi borgað fyr-
ir hana.
Guðrún Pálína Ólafsdóttir
Deiglan
www.deiglan.comMorgunblaðið/Golli
Kominn tími til að taka á því.
LEIÐINLEGT
Í RÆKTINNI