Lesbók Morgunblaðsins - 01.03.2003, Blaðsíða 3

Lesbók Morgunblaðsins - 01.03.2003, Blaðsíða 3
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 1. MARS 2003 3 LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR 9 . T Ö L U B L A Ð - 7 8 . Á R G A N G U R EFNI HJÖRTUR PÁLSSON ÉG HEYRI KLUKKUR KALLA HÁTT Ég heyri klukkur kalla hátt því Kristur er á ferð og börn hans fagna friði og sátt sem fyrr við þau var gerð. Á grýttu holti hús var reist; þau halda þangað nú því öll sú hjörð var endurleyst í ást og von og trú. Í grýtta jörð var sæði sáð og sumt ei ávöxt bar en það sem féll þar fyrir náð sem frjóust moldin var bar ótalfaldan ávöxt þeim sem afl þess skynjað fékk og lét sig varða líf og heim og lengst með Kristi gekk. Gakk, Kristur, heill í hús þitt inn á heiðri morgunstund! Þú mýkir harðan huga minn er hverf ég á þinn fund. Ég þrái teyg af lífsins lind og ljós frá þinni sól. Þú lægir bæði vatn og vind og veitir hvíld og skjól. Hjörtur Pálsson er skáld og þýðandi. Ljóðið var samið í tilefni 40 ára afmælis Kópavogskirkju 16. desember síðastliðinn. Þ EIR sem vilja byggja nýjar vatnsaflsvirkjanir á hálendinu og fjölga stóriðjuverum væna andstæðinga sína stundum um tilfinningasemi og finna málflutningi þeirra til lasts að hann byggist á tilfinningum. Þótt ég sé fylgjandi því að fjölga virkjunum og stóriðjuverum finnst mér lítið vit að hafna málflutningi hinna, sem eru ósammála mér, á þeim forsendum að hann byggist á tilfinningum. Þegar rætt er um hverju má breyta og hvað á að fá að vera í friði, hvað má skemma og hvað ber að varðveita hljóta tilfinningar að skipta máli. Hugsum okkur til dæmis að við séum að taka til í geymslu eða á háalofti. Sumu hendum við og sumt ákveðum við að geyma. Við rekumst kannski á gamla brúðu sem er orðin óhrein og annað augað er dottið af og einhver segir: „Eigum við ekki bara að henda þessu?“ og annar svarar: „Æ nei, mér þykir vænt um garminn.“ Hér er kom- in skynsamleg ástæða til að varðveita dúkkudrusluna og þessi ástæða byggist á tilfinningum og engu öðru. Það er að öllu jöfnu rangt að skemma það sem einhverjum þykir vænt um. Þetta gildir ekki bara um muni og minjar, heldur líka um landslag og náttúrufyrirbæri. Ein mikilvægasta ástæð- an fyrir því að það væri rangt að hrófla mik- ið við landslagi á Þingvöllum er tilfinningar fólks. Stórum hluta landsmanna þykir vænt um staðinn eins og hann er. Eitt af því sem mælir gegn miklu raski á hálendi Íslands er tilfinningar fólks sem hefur ást á ósnortnum víðáttum. Þessar til- finningar eiga fullt erindi í rökræðu um stórvirkjanir, t.d. við Kárahnjúka. En það dugar ekki bara að bera þær á torg, það þarf líka að ræða þær af skynsamlegu viti. Það eitt, að mönnum sé heitt í hamsi og hafi stór orð um eitthvað sem þeim er hjartfólg- ið, segir okkur lítið um hvers virði tilfinn- ingarnar eru. Jafnvel ástin getur lent á villi- götum. Öfugsnúnar og heimskulegar tilfinningar viðhalda trúarofstæki og póli- tískum og siðferðilegum hindurvitnum allt frá þjóðrembu og kynþáttahyggju til haturs á feldskerum og hvalveiðimönnum. Þótt til- finningar eigi fullt erindi í alvarlega rök- ræðu, hvort sem hún fjallar um stór- framkvæmdir eða tiltekt á háalofti, er ekki þar með sagt að allar tilfinningar séu jafn- góðar. Þess vegna þarf að rökræða tilfinn- ingalífið ekkert síður en efnahagslífið. Í umræðum sem fram hafa farið um virkjanir á hálendinu hefur margt verið sagt af skynsamlegu viti um atvinnu- og efnahagsmál og það er orðið næsta víst að framkvæmdir sem Landsvirkjun áformar norðan Vatnajökuls stuðla að efnahags- legum ávinningi. Hagfræðileg rök virkj- unarandstæðinga eru varla skóbótar virði. Sumir tala um ávöxtunarkröfu og kalla mis- muninn á gróða af Kárahnjúkavirkjun og ímynduðum hámarksgróða af jafndýrri fjárfestingu „tap“ og fá þannig út að „tap“ sé af fyrirtækinu og það þótt þeir geti ekki bent á neina raunhæfa leið til að komast yf- ir þennan ímyndaða hámarksgróða. Aðrir halda því fram að auðnin sé svo heillandi að hægt sé að græða offjár á að flytja ferða- menn þangað. Víst er auðn fjallanna stór- kostleg. En ef þangað fara nógu margir ferðamenn til að hagnaður af ferðaþjónustu jafnist á við gróða af stóriðju þá verður auðnin ekki lengur auðn. Reyni mjög marg- ir að njóta einveru á sama stað þá verður þar engin einvera. Það er eitthvað mót- sagnakennt við áform um að selja miklum fjölda aðgang að firnindum og ósnortnum öræfum fjarri alfaraleið. Stórfelldur ferða- mannaiðnaður breytir ásýnd landsins ekk- ert síður en stíflur og rafmagnslínur. En þetta er útúrdúr. Ég er ekki að tala um efnahagsmál heldur tilfinningar. Sumir reyna að klæða þær í vísindalegan búning og minna á að virtir náttúrufræðingar hafi sýnt og sannað að umrædd virkjun hafi veruleg og óafturkræf áhrif á umhverfið. Þetta er vafalaust rétt en til að halda því fram að þessi áhrif séu ekki bara mikil og varanleg heldur líka slæm þarf fleiri for- sendur en lesa má úr niðurstöðum vís- indalegra rannsókna. Þessar viðbót- arforsendur styðjast við rök hjartans fremur en bláköld vísindi og um þær er miklu minna rökrætt heldur en tæknileg smáatriði í skýrslum náttúrufræðinga og útreikningum hagfræðinga. Þrátt fyrir all- an okkar lærdóm einkennist umræða um virkjanir á hálendinu af kunnáttuleysi í að fjalla um tilfinningar og meta þær með skynsamlegum hætti. Hafi verið rökrætt af einhverju viti um tilfinningar fólks sem er á móti Kára- hnjúkavirkjun þá hefur það a.m.k. farið fram hjá mér. Margir andstæðingar virkj- unarinnar hafa vissulega gert grein fyrir tilfinningum sínum og jafnvel málað þær nokkuð sterkum litum. Fylgismenn fram- kvæmdanna hafa hins vegar gert afar lítið til að svara þeim sem tjá tilfinningalega af- stöðu gegn þeim. Í stuttu máli má segja að annar hópurinn hampi tilfinningum og hinn hafni þeim. Afleiðing þessa er frekar leið- inleg og ógáfuleg umræða sem einkennist m.a. af því að andstæðingar virkjunarinnar hafa uppi sífellt meiri ýkjur og gífuryrði og talsmenn hennar tala bara um efnahags- legu hliðina en hliðra sér hjá að ræða um önnur efni sem líka skipta máli, eins og t.d. ást fólks á landinu. Ef umræðu um tilfinningar er hafnað og þær annaðhvort taldar hafnar yfir alla gagnrýni eða ekki þess virði að vera rök- ræddar af alvöru þá geta menn haldið fram hvers kyns tilfinningalegum firrum. Við þessar aðstæður en vandalaust að hrópa að þetta eða hitt sé ómetanlegt og trompa hvaða mótbáru sem er með nógu yfirdrifn- um ástarjátningum. Efnahagsleg rök og raunvísindi duga skammt til að hrekja slík- an málflutning. Skynsamlegt mat á tilfinn- ingum er viðfangsefni siðfræði fremur en náttúruvísinda og hagfræði. Við mat á til- finningum þeirra sem eru andvígir virkj- unum á hálendinu þarf að spyrja um ást manna á landi og náttúru. Spurningarnar eru margar: Munu menn, þegar fram líða stundir, hafa jafnmiklar mætur á landslag- inu sem verður til við framkvæmdirnar eins og því sem hverfur? Verður virkjunin ein- hvern tíma að minjum sem menn munu telja jafnmikilvægt að varðveita eins og nú- lifandi mönnum þykir að vernda ósnortnar auðnir? Skiptir þetta kannski engu máli? Eru náttúruvætti eins og mannslíf að því leyti að þau séu hafin yfir skiptagildi og ekki hægt að bæta missi þeirra með því að eignast eitthvað nýtt sem er jafngott því sem fyrir var? (Við teljum missi vinar ekki bættan þótt við eignumst annan jafngóðan vin.) Eru tilfinningar fólks til staða sem það þekkir aðeins af afspurn jafngildar taugum manns til eigin átthaga sem hann er ger- kunnugur? Eru kenndir sem eru spanaðar upp við lúðrablástur, bumbuslátt og slag- orðaglamur jafngildar þeim sem vaxa í næði og eiga rætur í persónulegum kynn- um? Hafa tilfinningar borgarbúans sem vill vita af ósnortinni auðn hinum megin á land- inu sama vægi og Austfirðingsins sem ann átthögum sínum svo að hann langar að búa þar áfram? Hjá hvorum finnum við fegurri ást á landinu? Hjá hvorum meiri fordild, vaðal og vellu sem ekki stenst neina gagn- rýni? Það liggur þegar fyrir að efnahagsleg rök mæla með áformaðri stórvirkjun norðan Vatnajökuls. Eigi að meta hvort tilfinn- ingaleg og siðferðileg rök mæla fremur með henni eða á móti þarf að svara þessum spurningum og mörgum öðrum. Þrátt fyrir gífuryrði um hernað gegn landinu, tilfinn- ingaþrungin orð um helgi auðnarinnar og hástemmdar ástarjátningar til fjallanna hefur farið lítið fyrir vitlegri rökræðu um spurningar af þessu tagi. STÓRVIRKJ- ANIR OG TIL- FINNINGAR RABB A T L I H A R Ð A R S O N www.ismennt.is/not/atli FORSÍÐUMYNDIN er eftir Ólaf K. Magnússon og sýnir pilta í ljósabaði í skóla í Reykjavík á sjötta áratugnum. Í dag verður onuð í Gerðarsafni sýningin Ólafur K. Magn- ússon – Fyrstu 20 árin á Morgunblaðinu. Á Grænlandi settust að norrænir menn frá Íslandi á mið- öldum. Á fimmtándu öld lagðist byggðin af, án skýringa að því er virðist. Vilborg Dav- íðsdóttir fjallar um helstu þjóðsögur Græn- lendinga um samskipti Inúíta og norrænna manna á miðöldum sem sumir segja að skýri hvers vegna byggðin lagðist af. Maurice Blanchot lést 20. febrúar síðastliðinn en hann var einn áhrifamesti rithöfundur og bók- menntafræðingur Frakka á síðustu öld. Birna Bjarnadóttir skrifar um hugmyndir Blachots. Er vit í hlátri? er yfirskrift málþings sem haldið verður í Þjóðleikhúsinu í dag. Torfi Tulinius fjallar um hlátur í íslenskri og erlendri menningu af þessu tilefni. Njála hefur verið þýdd á esperanto og kemur þýðingin út hjá belgísku forlagi í sumar. Þýðandinn er Baldur Ragnarsson fyrrver- andi menntaskólakennari, en hann er einn- ig að klára þýðingu á Sjálfstæðu fólki um þessar mundir. Þröstur Helgason ræðir við hann um þýðinguna og málið sem átti að verða alþjóðamál.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.