Lesbók Morgunblaðsins - 08.03.2003, Blaðsíða 14

14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 8. MARS 2003
VETRARHÁTÍÐ eða ljósahátíð var haldin í
Reykjavík um síðustu helgi, en það er stutt
listahátíð tileinkuð ljósinu. Þótt hátíðin kunni að
teljast til nýstárlegs menningarviðburðar hafa
vetrar- og ljósahátíðir verið haldnar öldum saman
hjá ólíkum menningarsamfélögum eins og t.d.,
aröbum, indjánum í norðri sem suðri og keltum
þar sem ljósið var lofað með ýmsum ritúölum með
eldum, logandi kyndlum eða kertum. Það er því
vel við hæfi að helstu myndlistarviðburðir á vetr-
ar- og ljósahátíð skuli einkennast af gjörningum
og uppákomum.
Eldur og vatn
Hápunktur gjörninga á hátíðinni, allavega hvað
umfang varðar, var uppákoma Gjörningaklúbbs-
ins og Slökkviliðs Reykjavíkur í Öskjuhlíðinni á
laugardagskvöldi fyrir viku. Þetta var í annað
sinn sem hóparnir áttu í samstarfi á ljósahátíð.
Samstarf þeirra í fyrra heppnaðist sérlega vel svo
væntingar voru talsverðar til verksins í ár. Gjörn-
ingurinn bar nafnið „Þakka ykkur fyrir að sætta
okkur! Við gerðum okkur ekki grein fyrir eyði-
leggingarmætti reiðinnar“ og má líkja honum við
þriggja þátta „wagnerískra“ óperu. Forleikurinn
var æsilegt trommusóló og í upphafi fyrsta þáttar
var tveimur líkbílum, með reykúðara innanborðs,
ekið andspænis hvorum öðrum og bílaflauturnar
látnar hljóma þar til þeir svo kysstust, stuðari í
stuðara. Í öðrum þætti var eldur kveiktur í tunn-
um, hann síðan slökktur og líkklæði borið yfir bíl-
ana sem var áletrað „Glitrandi góðvild“. Þriðji
þáttur hófst á því að kvennakór kyrjaði „halelúja“
og að lokum fóru lyftukörfur slökkviliðsbílanna
upp í loft og þaðan sprautuðu slökkviliðsmenn
vatni í kross með brunaslöngum og héldu á log-
andi blysum. Ég verð að játa það að þessi uppá-
koma var ekki það besta sem ég hef séð frá hinum
ágæta Gjörningaklúbbi. Kannski hafa listakon-
urnar viljað viðhalda hugmynd um óvænt „hap-
pening“, en stýrður gjörningur sem þessi krefst
góðs skipulags og æfinga. Svo virðist ekki hafa
verið gert og fóru þættirnir hikstandi af stað og
stundum með fullmiklum vandræðagangi. Ekki
get ég heldur sagt að uppákoman hafi hreyft mik-
ið við mér og virtist allt umstangið ekki vera til
neins annars en að skapa íburðarmikið „show“.
Geðveik uppákoma
Aðra sögu er að segja um gjörningahátíð sem
fram fór í Hafnarhúsinu undir heitinu „Ákveðin
ókyrrð“ og var framlag listasafnsins til vetrarhá-
tíðarinnar. Gjörningahátíðin var samstarfsverk-
efni á milli Listasafns Reykjavíkur og Listahá-
skóla Íslands undir forustu Flúxus-gjörn-
ingalistamannanna Brian Catling, Julian
Maynard Smith og Willem de Ridder. Fengu þeir
myndlistarnemendur úr listaháskólanum til liðs
við sig og voru með gjörninga þrjú kvöld í röð.
Ólíkt sýningu Gjörningaklúbbsins voru gestir í
Hafnarhúsinu ekki einungis áhorfendur að uppá-
komunni heldur líka þátttakendur. Þeim voru t.d.
réttir miðar sem rituð voru á fyrirmæli um ýmsar
athafnir sem gesturinn átti að fremja og margir
gjörningarnir fólu í sér samspil listamanns og
sýningargesta. Sýningarrýmið var undirlagt í
ólíkum athöfnum. Inni á milli beindist athyglin að
skipulögðum gjörningum, en annars var hver
kvöldstund eins og einn áframhaldandi spuni eða
flæði þar sem allur tilfinningaskalinn var áreittur,
stundum með grát, hlátri, sakleysislegum leik eða
hysterísku brjálæði. Allt var þetta eins og á furðu-
legasta geðveikrahæli og sýndu nemendur
listaháskólans, undir leiðsögn Catling, Smith og
de Ridder, fádæma vilja til að sleppa sér í hlut-
verk sín. Þótt hátíðin hafi heppnast með endem-
um vel finnst mér ástæða til að benda á að svona
uppákomur hafa verið í gangi í um fjóra áratugi
og jafnvel enn lengur ef litið er til leiklistar. Það
ætti þó ekki að draga úr vægi gjörninganna enda
finna nýjar kynslóðir ávallt nýja fleti á eldri form-
um. Uppákoma Gjörningaklúbbsins var aftur á
móti dæmigerð fyrir samtímann, þ.e. list með
skemmtanagildi eða „infotainment“ eins og það
kallast í dag. Hér er því spurning um ólík gildi. Við
Perluna í Öskjuhlíðinni mættu allavega 300
manns til að verða vitni að umfangsmiklu en inni-
haldslitlu sjónarspili sem hlaut síðan flotta um-
fjöllun í fjölmiðlum og vakti þar athygli enn stærri
hóps. Í Hafnarhúsinu sköpuðu nokkrir listamenn
lítinn en áhrifaríkan heim sem vakti enga athygli
nema hjá þeim fáu sem mættu á sýninguna sem
flestir voru líka listamenn.
Hljóðrás og myndir
Ákveðin ókyrrð var ekki eina uppákoman í
Listasafn Reykjavíkur í vikunni. Í fjölnotasalnum
í Hafnarhúsinu hefur myndbandssýningin
„Flash“ staðið yfir síðan á þriðjudag og lýkur á
morgun. Sýningin er framhald af sýningunni
„Hátt og skýrt“ sem safnið bauð upp á fyrir um
þremur vikum og er samstarfsverkefni Bifrons
Foundation og BALTIC Centre for Contempor-
ary Art í Hollandi. Markmiðið með Flash er að
skapa skammhlaup milli ímyndar og tónlistar.
Níu myndlistarmenn og níu tónskáld frá Hollandi
voru fengnir í samstarf, tveir og tveir saman, til að
skapa myndband og tónverk. Aðallega eru þetta
myndbandsgjörningar þar sem myndavélin er
ýmist kyrrsett og gjörningur framinn eða þá er
vélin notuð til að skapa hreyfingu eins og hjá lista-
mönnunum Ansuya Blom, Jaap Kroneman og Ger
Van Elk, sem reyndar notar báðar aðferðirnar. Í
fyrra myndbandinu notar Van Elk hreyfingu
myndavélar á kyrrmyndum en í því síðara beinir
hann vélinni á krosslagða fætur sem hreyfast í
takt við tónlist eftir Maarten Altena. Henk Pee-
ters er með skoplega aksjón í anda kvikmyndar
Hans Namuth af Jackson Pollock að mála á gler,
nema að Peeters brúkar fjaðrir í stað málningar.
Nokkrir listamannanna vinna með mismunandi
útgáfur af dansi. Maura Biava er með glæsilegt
verk sem sýnir konu dansa undir yfirborði vatns,
Marijke Van Warmerdam notar sjálfvirkan bíla-
þvottakúst til að dansa við tónlist eftir Louis
Andriessen og Lisa May Post myndar tvær
manneskjur klæddar fötum sem límast saman.
Þær hamast svo við að losa sig sundur og líma sig
aftur fastar. Tónlistin þykir mér ekki sérlega
veigamikil á sýningunni. Hún virkar yfirleitt sem
hljóðrás fyrir myndbandsverkin frekar en að eitt-
hvert skammhlaup eigi sér stað á milli ímynda og
tónlistar. Það er mjög algengt að heyra hljóðrás
undir myndbandsverkum í dag og þar sem tónlist-
in verður ekki afgerandi þáttur í Flash finnst mér
samspil þessara listgreina ekki skila sér sem sér-
kenni fyrir sýninguna. Ef eitthvað er þá var það
meira afgerandi í uppákomu Gjörningaklúbbsins.
Kosmos í kúlunni
Finnbogi Pétursson er listamaður þekktur fyr-
ir að tefla saman tónum og ímyndum, þ.e. að hann
notar tíðni tónanna til að skapa teikningu í rými.
Finnbogi sýnir um þessar mundir staðbundið
rýmisverk í Kúlunni – The Dome – í Ásmund-
arsafni, einnig á vegum Listasafns Reykjavíkur.
Kúlan er hvelfing og því sérlega hljóðbær. Jafnvel
hljóðlát aðgerð eins og að kyngja munnvatni
glymur þar í eyrum manns.
Listaverk Finnboga er framhald af innsetningu
sem hann sýndi í Nýlistasafninu árið 1991, sem er
orðin sígild í íslenskri samtímalistasögu. Það er
sáraeinfalt í sniðum. Herbergið er myrkvað, skál
með vatni stendur á stöpli og undir hana lýsir
kastari sem varpar speglun vatnsins á hvelf-
inguna. Tónar nötra úr fjórum hátölurum og
skapa gárur á vatninu svo að mynstur á hvelfing-
unni breytist eftir takti og titringi tónanna. Tón-
arnir eru djúpir og hafa álíka áhrif á líkamann og
þegar búddamunkar óma, en gárurnar á hvelfing-
unni skapa „psycedelic“ mynstur í ætt við ísl-
amskar veggmyndir. Það er hreint magnað að
sitja í rýminu og horfa á hvelfinguna anda af lífi og
virðist hún ætla að taka mann og gleypa. Það ger-
ir hún reyndar því að aðdráttaraflið er þvílíkt að
maður gleymir sér algerlega og hverfur í hug-
leiðslu.
Ljós í myrkri
Listasafn Reykjavíkur – Hafnarhúsið
Gjörningarnir stóðu yfir á kvöldin frá 28. febrúar til 2.
mars.
GJÖRNINGAR
BRIAN CATLING, JULIAN MAYNARD SMITH OG
WILLEM DE RIDDER ÁSAMT NEMENDUM ÚR
MYNDLISTARDEILD LHÍ
Listasafn Reykjavíkur – Hafnarhús
Sýningin hófst þriðjudaginn 4. mars og lýkur sunnu-
daginn 9. mars. Safnið er opið alla daga frá kl. 10–17.
MYNDBÖND OG TÓNLIST
NÍU MYNDLISTARMENN OG NÍU TÓNSKÁLD FRÁ
HOLLANDI
Listasafn Reykjavíkur – Kúlan,
Ásmundarsafni
Sýningin er opin alla daga frá kl. 13–16 og lýkur 30.
mars.
RÝMISVERK
FINNBOGI PÉTURSSON
Morgunblaðið/Júlíus
Frá uppákomu Gjörningaklúbbsins og Slökkviliðsins í Öskjuhlíðinni.
Verk Finnboga Péturssonar í Kúlunni.
Ljósmynd/Ólöf Dómhildur
Frá gjörningahátíð í Listasafni Reykjavíkur – Hafnarhúsi.
Jón B.K. Ransu
MYNDLIST
Vetrarhátíð – Öskjuhlíð
Gjörningurinn var framinn 1. mars síðastliðinn.
GJÖRNINGUR
GJÖRNINGAKLÚBBURINN Í SAMSTARFI VIÐ SLÖKKVILIÐ
REYKJAVÍKUR
BRESKI listamaðurinn Antony
Gormley vinnur þessa dagana
að skúlptúr sem byggður er á
líkömum 240 sjálfboðaliða frá
norðausturhluta Bretlands.
Sjálfboðaliðarnir eru vafðir inn
í plastfilmu og mót tekið af lík-
ama þeirra með heitu gifsi, en
mótið er síðan notað til að
mynda líkama úr stálbitum sem
tengdir verða saman. Hyggst
Gormley manna þannig stórt
sýningarrými í baltneskri lista-
smiðju í Gateshead að því er
sagt var frá á fréttavef BBC.
Gormley, sem er virtur í
heimalandi sínu, átti hins vegar
aldrei von á jafn jákvæðum við-
brögðum við verki sínu og raun
hefur verið. En alls sóttu um
1.500 íbúar Tyneside um að láta
móta sig í gifs. Afsteypan hefur
þó ekki reynst öllum létt og hafa
sumir m.a. fallið í yfirlið nokkr-
um sinnum áður en hægt var að
losa þá úr gifsmótinu. „En allir
halda áfram. Enginn hefur hætt
og það er alveg ótrúlegt,“ sagði
Gormley, sem hefur leitast við
að ná fram þverskurði af íbúum
samfélagsins.
Verkið nefnist Domain Field,
og er nýjasta verkið í Field eða
vallarseríu listamannins, sem
m.a. setti upp 40.000 leirfígúrur
í verkinu Field for the British
Isles.
Van Gogh í
sviðsljósinu
VAN Gogh-safnið í Amsterdam
hefur sett upp sérstaka sýningu
á verkum Vincent van Goghs í
virðingarskyni við listamann-
inn, en í ár eru 150 ár liðin frá
fæðingu hans.
Sýningar á verkum lista-
mannsins
hafa mikið
verið í sviðs-
ljósinu frá
því á níunda
áratugnum.
Að mati
stjórnenda
safnsins er
hér hins
vegar ekki
um neina endurvinnslu að ræða
og inniheldur sýningin ekki ein-
göngu verk van Goghs sjálfs.
Þess í stað hefur mikil vinna
verið lögð í að ná saman rúm-
lega 1.500 listaverkum sem
listamaðurinn þekkti og dáðist
að og eru verkin gjarnan við-
fangsefni bréfa hans, auk þess
sem hann safnaði úrklippum af
málverkum úr blöðum á borð
við London Illustrated News.
„Mjög fáir listamenn hafa
skilið eftir sig jafn ítarlegar
heimildir um þá list sem veitti
þeim innblástur,“ var mat John
Leightons, yfirmanns safnsins, í
viðtali við Artnet-menningar-
vefinn.
„Sýninin er mjög náin skoðun
á listrænum afrakstri van Gogh
og rannsakar ítarlega verkin
sem höfðu áhrif á hann,“ sagði
sýningarstjórinn Thierry W.
Despont, en þessi hlið á verkum
listamannsins hefur ekki verið
tekin til slíkrar skoðunar áður.
„Það má í raun segja að lista-
maðurinn sjálfur sé sýning-
arstjórinn.“
ERLENT
Listaher
Gormleys
Listamaðurinn á leið
til Tarascan eftir
van Gogh.
Gormley við nokkur gifsmótanna.