Lesbók Morgunblaðsins - 07.06.2003, Blaðsíða 10

10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 7. JÚNÍ 2003
Þ
AÐ var líka mikið af lífsgleði og
gamansemi í Suðursveit, þó að
veraldleg auðæfi væru þar á
flestum bæjum af skornum
skammti. Það var það skrýtna.
Og litlu atvikin, sem þar voru
alltaf að koma fyrir, urðu alveg
eins mikil í okkar huga og stóru
viðburðirnir, sem lifðum síðar í fjölbýli heims-
ins. Hvar eru bíómyndirnar, sem höfðu meiri
áhrif en lestaferðir Öræfinga? Hvar eru mál-
verkasýningarnar, sem gáfu auganu meiri feg-
urð en frönsku duggurnar úti fyrir söndunum?
Hvar ástardrömu leikhúsanna, sem smugu
dýpra inn í sálina en barátta seppanna um
hjarta meyhundsins á túnunum, þegar það var
falt? Hvar háskólakennslan, sem kveikti bjart-
ara ljós í hugskotinu en fræðslustundir Odd-
nýjar gömlu á Gerði? Og hvar eru konungskom-
urnar, sem vöktu meiri hrifningu en að sjá
Sigurð gamla á Kálfafelli vera að koma austur á
Hamri? Svona eru stærðir heimsins.“
Þannig kemst Þórbergur Þórðarson að orði í
upphafi Rökkuróperunnar, þriðju bókarinnar í
Suðursveitarbálknum sem kemst næst því að
geta kallast sjálfsævisaga Þórbergs. Suður-
sveitin er ætíð nálæg í verkum Þórbergs, enda
segir Steinþór bróðir hans í minningum sínum
að „þó að Þórbergur hafi ekki farið með mikil
fararefni úr Suðursveit, þá fór hann samt með
það, sem hann hefur mulið úr og mun lengst
mylja úr, og það er sá andlegi arfur, sem hann
fór með frá liðnum feðrum og mæðrum sínum.“
Nú hafa Suðursveitungar tekið höndum sam-
an um að miðla þeim andlega arfi sem Þórberg-
ur hafði með að heiman og ávaxtaði svo ríkulega
á mölinni. Ábúendur á Hala, Ingibjörg Zophoní-
asdóttir og hjónin Fjölnir Torfason og Þorbjörg
Arnórsdóttir, hafa gengist fyrir stofnun Þór-
bergsseturs og í tengslum við það komið upp
vefsíðunni www.thorbergur.is þar sem finna má
ýmsan fróðleik um skáldið og verk þess. Form-
leg stofnun Þórbergsseturs átti sér stað í upp-
hafi málþings um Þórberg Þórðarson sem Suð-
ursveitungar héldu á Hrollaugsstöðum hinn 29.
maí síðastliðinn. Tíu stofnanir munu koma á
einn eða annan hátt að starfsemi Þórbergsset-
urs og voru fulltrúar þeirra mættir á staðinn til
að undirrita samstarfssamninginn. Þetta voru
fulltrúar heimspekideildar Háskóla Íslands, Ör-
nefnastofnunar Íslands, Orðabókar Háskólans,
Stofnunar Árna Magnússonar, Þjóðminjasafns,
Þjóðskjalasafns, Landsbókasafns, Rithöfunda-
sambands Íslands og Náttúrufræðistofnunar
Íslands. Auk þess er Menningarmiðstöð Horna-
fjarðar stofnaðili að Þórbergssetri. Stofnskrá
Þórbergsseturs verður síðan opin í eitt ár og
gefst þar aðdáendum Þórbergs og velunnurum
Þórbergsseturs kostur á að gerast stofnaðilar
án nokkurra kvaða, en lágmarksupphæð er
krónur 10.000.
Það var Þorbjörg Arnórsdóttir, forstöðumað-
ur Þórbergsseturs, sem setti málþingið í miklu
blíðskaparveðri við minnisvarðann um bræð-
urna þrjá á Hala, Þórberg, Steinþór og Bene-
dikt Þórðarsyni. Minnisvarðinn stendur ofan
við þjóðveginn við heimreiðina að Hala og er
myndaður af stórum tvíklofnum steini sem
myndar þrjá hluta alla af sama bergi brotna.
Þetta er skemmtilega táknrænt verk og viðeig-
andi til minnis um menn sem unnu náttúrunni
og heyrðu steinana tala. Minnisvarðinn er verk
Símonar Ívarssonar arkitekts, sem er afkom-
andi Þórbergs.
Eftir setninguna var haldið að Hrollaugs-
stöðum þar sem sjálft þingið fór fram og að lok-
inni undirritun áðurnefnds samstarfssamnings
hófst fyrirlestrahald. Fyrst á mælendaskrá var
Soffía Auður Birgisdóttir bókmenntafræðingur
sem flutti erindi sem hún nefndi „Þórbergur
Þórðarson: Trúarviðhorf og deilur“. Soffía Auð-
ur fjallaði um ádeilu Þórbergs á kirkju og
klerkastétt, sem finna má víða í verkum hans,
og beindi sérstaklega sjónum að Bréfi til Láru
og þeim deilum sem fylgdu í kjölfar útkomu
bókarinnar árið 1924. Eins og kunnugt er urðu
margir til að mótmæla því á prenti sem þeir
töldu vera hatursfullar árásir á kristindóminn í
Bréfi til Láru. Viðamestu mótmælin komu frá
Halldóri Kiljan Laxness (sem Þórbergur kallar
„einn af skárri kunningjum“ sínum í bókinni),
en hann sendi frá sér ritið Kaþólsk viðhorf árið
1925 og er það beint svar við 18. kafla Bréfs til
Láru þar sem Þórbergur deilir harkalega á kaþ-
ólsku kirkjuna fyrir ýmsar sakir. Hinn ungi
Halldór Kiljan Laxness kallar kaflann „ofsókn-
arflan manns sem er um skoðanir sínar á kirkj-
unni ósjálfstæður þræll óvandaðra rógbera“ og
er honum ansi heitt í hamsi í andsvari sínu, enda
líður honum eins og „hverju íslensku barni
[myndi líða] ef ráðist væri á móður þess“, eins
og hann sjálfur kemst að orði. Skoðanir Hall-
dórs og Þórbergs á kaþólsku kirkjunni voru
ósættanlegar og Þórbergur brást ekki sérstak-
lega við riti Halldórs. Hins vegar svaraði hann
flestum öðrum sem gagnrýndu Bréf til Láru og
oft í löngu máli. Soffía Auður sagði ritdeilurnar
sem fylgdu í kjölfar Bréfs til Láru vera mikinn
feng, bæði fyrir íslenskar bókmenntir og þá
sem rannsaka verk Þórbergs og þann hugar-
heim sem í þeim birtist og ekki síður fyrir þá
sem rannsaka íslenska kristnisögu. Upp af
þessum deilum spruttu t.a.m. ritgerðir Þór-
bergs „Eldvígslan“ og „Lifandi kristindómur og
ég“ sem eiga varla sinn líka í snilldarlega
brýndum texta og mælsku, og taka þar jafnvel
Bréfinu sjálfu fram.
Næstur í pontu var Pétur Gunnarsson rithöf-
undur og flutti hann erindi sem hann kallaði
„Þórbergur eftir þúsund ár“. Pétur velti því fyr-
ir sér hvort verk Þórbergs myndu verða lesin
„eftir þúsund ár“. Pétur notaði þetta tímatal á
táknrænan hátt; í raun má segja að þúsund ár
séu þegar liðin síðan Þórbergur skrifaði verk
sín, svo mikið hefur heimurinn breyst undan-
farna áratugi. Og eru verk Þórbergs kannski
þegar horfin af náttborðum landsmanna? Eru
þau rykfallin og ósnert meðal margra fleiri önd-
vegisverka íslenskra bókmennta? Slíkum
spurningum velti Pétur m.a. fyrir sér, en taldi
þó að kannski mætti vænta endurnýjunar í
rannsóknum og mati á Þórbergi nú þegar flestir
sem þekktu hann væru gengnir til feðra sinna
og persónan Þórbergur væri ekki að þvælast
fyrir lesendum og túlkendum. Pétur gerði
þessa „persónu“ nokkuð að umtalsefni og taldi
að trúðsgervið sem Þórbergur brá sér gjarnan í
LÍFSGLEÐI OG GAM-
ANSEMI Í SUÐURSVEIT
Ljóðabréf ásamt teikningu Þórbergs af sjálfum sér á göngu í Örfirisey sem hann sendi Erlendi í Unuhúsi.
AF ÞÓRBERGSÞINGI Á HROLLAUGSSTÖÐUM 29. OG 30. MAÍ 2003
E F T I R S O F F Í U A U Ð I
B I R G I S D Ó T T U R