Lesbók Morgunblaðsins - 22.11.2003, Blaðsíða 14

14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 22. NÓVEMBER 2003
EITT af verkum hollenska
listamamannsins Vincent Van
Gogh, sem týnt hafði verið árum
saman eftir að
móðir hans
gaf leigusala
sínum mynd-
ina, hefur nú
dúkkað upp
að nýju að því
er hollenska
Breda-safnið
greindi frá í
vikunni.
Myndin,
sem kölluð hefur verið Hús í
Haag, fannst í safni „trausts“
listaverkasafnara og er Ron
Dirven, sérfræðingur Breda-
safnsins, sannfærður um að um
raunverulega Van Gogh-mynd
sé að ræða. „Við erum sannfærð
um að myndin sé ósvikin. Mikið
af fyrstu verkum Vincents skildi
móðir hans eftir í Breda. Verkið
tilheyrði líka einhvern tíma
frænda leigusala móður Vin-
cents. Hún hlýtur að hafa gefið
leigusalanum verkið og það eyk-
ur á trúna að verkið sé ósvikið,“
hefur fréttavefur BBC eftir
Dirven.
Verkið og hvort það sé ósvik-
ið, hefur hins vegar ekki enn
verið metið af Van Gogh-safninu
í Amsterdam.
Í ár eru 150 ár liðin frá fæð-
ingu Van Goghs.
Tinni í hafminja-
safninu
Teiknimyndadrengurinn Tinni
verður viðfangsefni sýningar í
National Maritime Museum, haf-
minjasafninu í
Greenwich í
London næstu
mánuði. En
stjórnendur
sýningarinnar
telja Tinna vel
til þess fallinn
að draga auk-
inn gesta-
fjölda að safn-
inu. „Það er
undarlegasta
fólk sem er hrifið af Tinna,
hafði Guardian eftir Roy Clare,
stjórnanda safnsins. „Ég er
kannski að ræða við valdamikla
menn í viðskiptum og þeim
vöknar um augun við tilhugs-
unina um Tinna.“
Meðal þeirra muna sem finna
má á sýningunni eru elstu teikn-
ingar af Tinna sem vitað er um
og portrett Andy Warhols af
Hergé, höfundi Tinna.
Síðasti súrreal-
istinn látinn
GORDON Onslow Ford, síðasti
eftirlifandi meðlimur súrreal-
istanna, lést nú í vikunni. On-
slow, sem var 91 ára er hann
lést, gekk
til liðs við
súrreal-
istahreyf-
inguna sem
stýrt var af
Andre Bret-
on árið
1938. On-
slow Ford
starfaði
með þeim
til ársins
1944 er hann stofnaði listhópinn
Dynaton í Bandaríkjunum, og
hóf undir formerkjum hringja-,
depla- og línuverka-leitina að
því að túlka „innri heima“.
Síðari ár ævi sinnar starfaði
Onslow Ford að list sinni í af-
skekktum hæðum í nágrenni In-
verness-samfélagsins í norður-
hluta Kaliforníu.
Týndur
Van Gogh
fundinn á ný
ERLENT
Sjálfsmynd
af Van Gogh.
Þeir Tinni og Tobbi
verða í hafminja-
safninu í London.
Determination of
Gender eftir Gordon
Onslow Ford.
LANGT er liðið síðan Platón ásakaði lista-
menn um að leiða almenning frá raunveruleik-
anum með því að sýna eftirlíkingar (mimesis) af
útliti hluta í stað eðlis þeirra. Margt hefur
breyst frá þeim tíma. Í fyrsta lagi hefur mynd-
listin tekið stakkaskiptum og í öðru lagi höfum
við aðrar hugmyndir og vitneskju um raunveru-
leikann og eðli hluta í dag en Grikkir höfðu til
forna. Eðli hluta hefur þó verið rannsóknarefni
allt frá tímum Grikkja, allavega síðan að Her-
akleitos (540–480 fk) velti því fyrir sér, talsvert
fyrir daga Sókratesar, hvort að einn hlutur sé
sami hluturinn í einum tíma til annars.
Í sýningarsal Íslenskrar grafíkur er sýning
sem snertir ýmsar vangaveltur um hluti, en það
er sýning Önnu Snædísar Sigmarsdóttur, „Und-
irheimar heimilisins“. Hefur listakonan tekið
fyrir hversdagshluti heimilis og unnið með þá í
olíuþrykk. Aðferðin er einföld. Listakonan tekur
mót af hlutunum, ber á það olíulit, þrykkir á
plöturnar og skilur þar með eftir ummerki hlut-
anna, eins og lengi tíðkaðist þegar nýfædd börn
komu í heiminn og il og lófi þeirra voru lituð og
svo þrýst á blað til að skrásetja eða festa tilvist
þeirra á mynd. Þetta er aðferð sem ýmis frum-
menningarsamfélög hafa notað til myndsköp-
unar allt aftur til hellasamfélaga þar sem hand-
aþrykk er að finna á hellisveggjum. Þessi
frumstæða aðferð er á margan hátt skopleg
þegar kemur að hlutum eins og ritvél og upp-
þvottavél sem Anna þrykkir í tvívíða mynd, en
tilvist slíkra tækja felst í virkni þeirra, þ.e. staf-
irnir sem festast á blað og hreint leirtau. Þau
ummerki sem Anna sýnir felast einungis í útliti
hlutanna eins og Platón setti út á hér forðum.
Ekki má þó gleyma að með aðferðinni er lista-
konan ekki síður að spá í eðli graflistarinnar og
að auki notar hún mót af hlutunum en ekki hlut-
ina sjálfa sem stimpil og er fjarlægð hlutarins
við myndina því orðin önnur en bein ummerki.
Eftir standa nefnilega sjálfstæðar grafíkmyndir
sem eru „óhlutbundnar“ að forminu til.
Hugmyndin að baki verkanna virðist enn í
nokkurri mótun hjá listakonunni sem og mynd-
ræn útfærslan. Það er þó margt umhugsunar-
vert varðandi þessi verk Önnu. Í heimspekinni
hefur verið rætt um svokallaðan „perspektiv-
isma“ sem segir að við skynjum hluti út frá því
sjónarhorni sem við gefum þeim. Hlutir eru
þannig séð bara ólík sjónarhorn. Má í því sam-
bandi segja að með olíuþrykkum sínum gefi
Anna sjónarhorn á hversdagshluti heimilisins
sem kannski fær fólk til að líta öðruvísi á þá en
áður.
Vélrænt ferli
Í Listasafni ASÍ stendur yfir fyrsta einkasýn-
ing Guðnýjar Guðmundsdóttur á Íslandi, en hún
hefur búið og starfað í Hamborg síðan hún lauk
listnámi þar í borg árið 2001. Sýningin nefnist
„Þýskur reiðskóli“ og samanstendur af ljós-
myndum, skúlptúr og teikningum. Titilinn notar
listakonan sem samlíkingu á milli flokkunar í
reiðskóla og þjóðfélags, eða stéttarflokkunar. Í
nýlegu viðtali í Morgunblaðinu líkti listakonan
þessari flokkun þjóðfélagsins við vél þar sem
fólki er beint inn á ólíkar brautir, eftir hent-
ugleika. Í þessu sama viðtali gaf hún einnig út
yfirlýsingar um listaverk sín – að hún taki lífið
úr teikningum sínum svo þær fjalli ekki um sig
(listakonuna), að hún hafi ekki áhuga á að tjá sig
um hluti sem hún hefur persónulegan áhuga á,
geri ekki ráð fyrir að fólk sem komi á sýninguna
hafi sérstakan áhuga á persónu hennar og sitt-
hvað fleira í þá áttina. Mér finnst spurning
hvort þessar konkret-konseptúal hugmyndir um
„ópersónulegu listina“ eigi ennþá erindi í sam-
tímalistir þar sem sérkenni listamanns eru það
sem aðskilur hann frá öðrum listamönnum, gera
hann einstakan. Sérkenni koma ekki bara fram í
hispurslausum efnistökum eða missterkum lín-
um í teikningu. Þau koma fram í afstöðu, lífssýn,
markmiði, nálgun við listina o.s.frv. Það er akk-
úrat þessi ákvörðun listakonunnar að teikna á
þetta „hönnunarlegan“ hátt sem gerir teikning-
arnar persónulegar. Og að auki iða þær af lífi
eins og reyndar sýningin öll.
Í kjallara safnsins sýnir listakonan teikningar
sem hún vann ásamt Jonathan Meese, sem er
listamaður er hefur verið að skapa sér ágætan
orðstír í alþjóðlegum myndlistarheimi og farið
að bera á í ýmsum listtímaritum og bókum. Um
er að ræða hóp teikninga sem hanga tvær hlið
við hlið, annars vegar „sjálfráðar“ teikningar
eftir Meese og svo nosturslegar teikningar Guð-
nýjar af konu sem horfir á veröldina í gegnum
ýmsa vélræna hluti eða myndavélar. Einnig eru
ljósmyndir af listakonunni og Meese saman í
góðum gír sem gefa til kynna að samband þeirra
sé nokkuð náið og „persónulegt“ líf hennar er
þar með nokkuð borðleggjandi á sýningunni.
Mér er annars ekki alveg ljóst hvernig Meese
kemur inn í þema sýningarinnar og ekki er um
augljósa samsköpun að ræða nema þá að hafa
gaman saman. Af þeim sökum finnst mér þetta
síðri partur á sýningunni, eilítið marklaus. Inn-
setningin í Ásmundarsal er aftur á móti mjög
sannfærandi og vönduð, handverkið nosturslegt
og fínlegt. Vel er unnið inn í rýmið og skipar
sýningin í Ásmundarsal sér í hóp þeirra athygl-
isverðari sem ég hef séð hér á landi það sem lið-
ið er af árinu.
Margt í verkum Guðnýjar má setja í sam-
hengi við kenningar upphafsmanns bresku
raunhyggjunnar, Johns Locke (1632–1704), sem
sagði m.a. að alheimurinn hagaði sér eftir vél-
rænum lögmálum og að skynjun okkar á hlutum
og efni byggðist á vélrænu ferli sem svo skapar
mynd í huga okkar, sbr. konan sem horfir á ver-
öldina í gegn myndavélar. Hug-myndin er þá
hluturinn eins og við skynjum hann, ekki endi-
lega hluturinn eins og
hann er.
Verk Guðnýjar vísa til
vélrænnar flokkunar eða
ferlis, einhverskonar
rúllandi færibands. Fyr-
irmyndirnar eru sóttar í
ólíkar áttir, vinnuvélar,
kranar, fólk, hestar o.fl.
sem fléttað er saman á
skemmtilegan máta og
til verður frásögn sem
er órökræn en flæðandi.
Þannig gefur listakonan
áhorfandanum algert
frelsi til að upplifa sýn-
inguna á eigin forsend-
um.
Ásýnd andans
Eitt sem kenningar
Lockes gerðu ekki ráð
fyrir var að í manninum
væri andi eða sál. Á
þeim forsendum hafnaði
írski heimspekingurinn
og biskupinn George
Berkeley (1685–1753)
kenningunum og reynd-
ar áþekkum kenningum
Descartes og Boyle.
Svar Berkeleys við t.d.
yfirlýsingu Descartes,
„Ég hugsa þessvegna er
ég“ var „Að vera er að
skynja“. Berkeley gekk
út frá því að það væri
enginn efnislegur kjarni,
aðeins andlegur kjarni
og að efnishlutir væru
ekkert annað en skynj-
anir sem guð léti mönn-
um í té.
Gunnar Örn Gunnars-
son er listamaður sem
nálgast myndlistina á
andlegum forsendum
eða sem andlega leit.
Gunnar sýnir þessa dag-
ana fimm málverk í and-
dyri Hallgrímskirkju
undir yfirskriftinni „Sálir“. Verk Gunnars hafa
tekið talsverðum umskiptum frá því að hann
vakti fyrst athygli á áttunda áratug síðustu ald-
ar. Þessi umskipti eru ekki vegna listrænna
vangaveltna heldur andlegra og miðast listræn
þróun hans síðustu ár algerlega við þá andlegu.
Gunnar fæst við algenga þraut innan myndlist-
arinnar, þ.e. að ná fram andanum í efninu. Hafa
sálir verið viðfangsefni eða rannsóknarefni hans
um nokkurt skeið og í málverkunum myndgerir
Gunnar þessi fyrirbæri sem við höfum enga
áþreifanlega vitneskju um að séu til. En ef
gengið er út frá hugmyndum Berkeleys ættum
við samt að skynja sálir eins og við skynjum rit-
vél eða uppþvottavél, væri það vilji guðs.
Sálir í myndum Gunnars hafa samskonar lög-
un og mannsandlit, kannski vegna merkingu
orðsins „andlit“, sem er „ásýnd andans“. Það
sem virðist helst breytt frá sýningu hans í
Listasafni ASÍ, „Sálir og skuggar“ sem var fyrr
á þessu ári, er að myndirnar eru hverfulli og
myndflöturinn tómari, minna nú meira orðið á
bandaríska litaflæmið og Post-painterly-málar-
ana um og eftir 1960, en markmið þeirra var
einmitt að ná fram heilagleika og ægifegurð
(Sublime). Litaflæmismálarinn Barnett Newm-
an, sem dæmi, átti það til að kalla verk sín
„Cathedrals“ (dómkirkjur) til vitnis um mark-
mið sitt. Það má því með sanni segja að Gunnar
Örn Gunnarsson standi ekki í stað, sé í stöðugri
þróun, andlegri sem listrænni.
Hlutir eins og við skynjum þá
MYNDLIST
Sýningarsalur Íslenskrar grafíkur
OLÍUÞRYKK
ANNA SNÆDÍS SIGMARSDÓTTIR
Opið frá fimmtudegi til sunnudags
frá 14–18. Sýningu lýkur 23. nóvember.
Listasafn ASÍ
BLÖNDUÐ TÆKNI
GUÐNÝ GUÐMUNDSDÓTTIR
Opið alla daga nema mánudaga
frá 13–17. Sýningu lýkur 23. nóvember.
Hallgrímskirkja
MÁLVERK
GUNNAR ÖRN GUNNARSSON
Opið alla daga frá 9–18. Sýningu lýkur 1. desember.
Jón B.K. Ransu
Geymslubox Önnu Snædísar Sigmarsdóttur þrykkt á MDF-plötu.
Sálir í túlkun Gunnars Arnar Gunnarssonar.
Frá sýningu Guðnýjar Guðmundsdóttur í Ásmundarsal Listasafns ASÍ.