Lesbók Morgunblaðsins - 22.11.2003, Blaðsíða 16

16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 22. NÓVEMBER 2003
V
arla hafa fréttir borist af
glæsilegri opnun í túrbínu-
salnum í Tate Modern, þar
sem Ólafur Elíasson heillar
sýningargesti upp úr skón-
um með dulúðugri ofanbirtu
sinni, fyrr en upp koma
áhyggjufullar raddir sem
saka frændur okkar Dani um að vilja „eigna“
sér listamanninn. Skjálftinn stafar af þeim ein-
falda „lapsus“ einhverra dagblaða í Englandi
að tíunda ekki nægilega uppruna Ólafs. „Það
verður að koma í veg fyrir það með öllum til-
tækum ráðum,“ fylgir sögunni á öldum ljós-
vakans, „að Danir hremmi drenginn beint fyrir
framan nefið á okkur og telji sinn. Við verðum
að drífa í því að heiðra hann með einhverjum
hætti.“
Það fylgir ekki sögunni að um árabil hefur
Ólafur búið í Berlín og því er ekki síður hætta á
því að Þjóðverjar eigni sér hann og telji til
sinna manna. Það er heldur ekki vikið að því
einu orði hvað Ólafur sjálfur leggur til mál-
anna. Hann hlýtur þó að vera dómbær um-
sagnaraðili. Varla eignar nokkur sér lifandi
mann án hans samþykkis. Sannleikurinn er sá
að Ólafur telur sig Íslending og vill gjarnan
vera tekinn sem slíkur, að minnsta kosti hér á
landi, enda talar hann íslensku með miklum
ágætum. Þá eru fjölmörg verka hans sprottin
af upplifun frammi fyrir íslenskri náttúru.
Hitt er jafn óræk staðreynd að hann er alinn
upp í Danmörku, þar sem hann hlaut almenna
menntun sína og listmenntun. Þó svo að það
hefði ekki ráðið úrslitum um frægð hans þá er
næsta víst að Ólafur væri varla búinn að leggja
undir sig túrbínusalinn í Tate Modern ef hann
hefði alið allan sinn aldur á Íslandi. Hversu
sárt sem það kann að hljóma þá hefðum við
verið ófærir um að koma honum þangað sem
hann er núna. Kalt mat segir einfaldlega að við
höfum ekki komið einum einasta listamanni til
frægðar úti í hinum stóra heimi.
Það má að vísu deila um það hvort hljóm-
sveitin Sigurrós sé undantekningin, en Björk
Guðmundsdóttir væri varla stödd þar sem hún
er nú án langdvalar í Lundúnum, studd dygg-
um breskum aðdáendum. Hið sama má segja
um óperusöngvarana okkar, Kristján Jóhanns-
son og Kristin Sigmundsson. Frama sinn eiga
þeir væntanlega öðrum að þakka en okkur. Þá
er spurning hvort Halldóri Laxness hefði
hlotnast Nóbelsverðlaunin hefðu þau verið ís-
lensk. Og víst er að ef innlendur listheimur
hefði mátt ráða væri Erró ekki skærasta
myndlistarnafn okkar í Frakklandi.
Ólafur Elíasson hafði einmitt orð á þessum
vanda okkar í stóru og viðamiklu viðtali við
Fríðu Björk Ingvarsdóttur, á síðum Morgun-
blaðsins, fyrir fáeinum mánuðum. Þar hélt
hann því réttilega fram að það væri ekki nægi-
legt einni þjóð að eiga efnilega listamenn. Hún
yrði að geta búið í haginn fyrir framlag þeirra
með öflugu stuðnings- og styrktarkerfi. Ekki
væri lengur litið upp til þjóða fyrir listamenn
þeirra heldur hitt, hvaða skilyrði þær byðu
þeim. Listheimurinn byggist nú orðið nær al-
farið á þéttum samskiptum milli þjóða þannig
að listamenn verða að njóta stuðnings þegar
þeir sækja út fyrir landsteinana. Að leggja of-
uráherslu á heimamarkað eins og hér er gert,
án frekari stuðnings til útrásar, telst til ein-
angrunarstefnu af verstu tegund.
Frakkar kærðu sig ekkert um að eigna sér
Picasso. Þeim nægði að hann vildi heldur búa
hjá þeim en heima á Spáni. Í orðabókum telja
þeir tónskáldið og píanóleikarann Frédéric
Chopin meira að segja pólskan þó svo að hann
dveldi í París alla starfsævi sína og ætti sér
franskan föður. Hið sama gildir um Hollend-
inginn van Gogh, Rússana Kandinsky og
Chagall, rúmenska myndhöggvarann Brancusi
og bandaríska listamanninn og ljósmyndarann
Man Ray. Þótt þeir eyddu stórum hluta ævinn-
ar, eða nær allri, á franskri grund eru þeir al-
mennt kenndir við uppruna sinn.
Ef farið er í saumana á Tvíæringnum í Fen-
eyjum kemur margt skemmtilegt í ljós varð-
andi þjóðir og listamenn. Verðlaunahafinn frá
Lúxemborg, Su-Mei Tse, er vissulega fædd í
hertogadæminu, en uppruninn er eins og nafn-
ið bendir til allur annar. Hollendingar flagga
fimm fulltrúum í þjóðarskála sínum. Af þeim
eru þó aðeins tveir hollenskir. Hinir eru frá
Mexíkó, Benín í Vestur-Afríku og Spáni. Þar
sem annar Hollendinganna, Erik van Lies-
hout, beinir athygli sinni aðallega að fjölmenn-
ingarlegu umhverfi suður af Rotterdam, með
hrörlegum heimasmíðuðum bíósal, áföstum
hollenska skálanum og myrkvuðum með pers-
neskum teppum, er ekki mikið eftir af hol-
lenskum anda í annars athyglisverðu sam-
hengi.
Eða hvað skal segja um Kanada, þar sem
Jana Sterbak, tékknesk að uppruna og að
minnsta kosti jafn tékknesk í anda og Ólafur
Elíasson er íslenskur, lætur lítinn terrier-
hvolp hlaupa „ímyndað“ frá Kanada til Fen-
eyja með myndbandstökuvél á bakinu? Ástr-
alar eru ámóta lausir við þjóðlega hreintrúar-
stefnu. Fulltrúi þeirra er Patricia Piccinini,
fædd í Sierra Leone af ítölskum ættum.
Óhugnanlegt og nærgöngult verk hennar „Við
erum fjölskylda“, sem fjallar um hugsanlegt
erfðafræðislys, er fullkomlega alþjóðlegt. Hið
sama má segja um enn áleitnari myndbanda-
skipan Michal Rovner, „Time left“ – „Það sem
eftir er“ – í sýningarskála Ísraels. Hjá þessari
athyglisverðu listakonu, sem ekki hefur búið í
Ísrael frá 1987, er mannlegu samfélagi og
stjórnlausri offjölgun þess lýst sem iðandi
maurabúi og bakteríuflóru. Ekkert í „heims-
ádeilu“ þessarar ágætu listakonu getur talist
vera á þjóðlegum nótum.
Ef til vill er kórónan á fallvaltri þjóðrækni í
Kastalagörðunum afar áleitin sýning Kamera
skura-hópsins og Kunst-fu í skála Tékklands
og Slóvakíu. „Superstar“ þeirra sýnir Krist
sem fimleikamann, frosinn í krossfestingar-
stellingu í fimleikahringjunum í miðju rýminu.
Í myndbandsvarpi á langveggjum skálans er
fimleikamaðurinn hylltur með áköfum hvatn-
ingarhrópum og lófataki. Varla er hægt að
skilja þetta gráglettna verk öðruvísi en sem
gagnrýni á klofning Tékkóslóvakíu í tvö að-
skilin ríki. Sagt er að íbúar nýju lýðveldanna
séu jafn ósáttir við klofninginn nú og þeir voru
eitt sinn með sameiginlegt ríki.
Að lokum verður að geta tveggja mætra
listamanna á sýningu Bonami og Svíans Dani-
els Birnbaum, „Tafir og byltingar“, í ítalska
skálanum, en báðir eru þar með sláandi verk.
Annar er Carsten Höller, fæddur af þýskum
foreldrum í Brussel í Belgíu, og búsettur í
Stokkhólmi. Hitt er ítalski listamaðurinn Ru-
dolph Stingel, búsettur í New York. Af nöfn-
um, þjóðerni og búsetu beggja má ljóst vera að
það eru fleiri en við Íslendingar sem reyta hár
sitt yfir óljósu þjóðerni sinna bestu sona.
Vandræði þessara þjóða ættu að vera okkur ei-
lítil huggun.
Ljósagangur þýsk-belgísk-sænska listamannsins Carstens Höller, „Y“, í ítalska skálanum í Fen-
eyjum, er einhvers konar endurfæðingargangur.
Heimasmíðað kvikmyndahús Eriks van Lieshout er fátækleg viðbót við hollenska skálann, enda
má þar sjá myndefni um innflytjendur í nágrenni Rotterdam.
ÞJÓÐERNI ÓLAFS ELÍASSONAR OG
ANNARRA ALÞJÓÐLEGRA LISTAMANNA
Erfðafræðihrollvekja Patriciu Piccinini „Við erum fjölskylda“, í ástralska skálanum, leiðir hugann að hættunum sem fólgnar eru í einræktun.
E F T I R H A L L D Ó R B J Ö R N
R U N Ó L F S S O N
Morgunblaðið/Halldór Björn