Lesbók Morgunblaðsins - 27.12.2003, Síða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 27. DESEMBER 2003
NÝJUSTU bók Audrey Niffe-
negger, rithöfundar sem lítið
hefur farið fyrir til þessa, er
spáð góðu gengi á næsta ári af
gagnrýnanda breska dagblaðs-
ins Guardian. Bókin nefnist The
Time Travellers Wife, eða Kona
tímaferðalangsins, og mun hún
að mati blaðsins verða í hópi
þeirra verka sem enginn má láta
framhjá sér fara. Þar segir
Niffenegger, sem er listfræð-
ingur við Columbia-háskólann í
Chicago, frá ungum hjónum
Clare og Henry en í sambandi
sínu þurfa þau að taka á flækjum
sem skapast við allsérstæðan
sjúkdóm Henrys sem þýðir að
hann flyst fyrirvaralaust milli
fortíðar, nútíðar og framtíðar.
Þótt bókin sé um margt hefð-
bundin ástarsaga telur Guardian
hana engu að síður sérlega
áhugaverða og ekki hvað síst
fyrir frumlega uppbyggingu og
stíl Niffeneggers.
Baráttumaður fyrir frelsi
ÆVI Franklin Delano Roosevelt,
fyrrum Bandaríkjaforseta, er
viðfangsefni ævisögu Conrads
Blacks, en
Black er öllu
þekktari fyrir
fjölmiðlaveldi
sitt en eigin
skrif. Bókin
nefnist
Franklin Del-
ano Roosevelt
– Champion of
Freedom og
dregur Black
þar fram mynd af Roosevelt sem
manni sem er staðráðinn í að
móta viðhorf almennings. Að
mati gagnrýnanda Guardian
skín aðdáun Blacks á forset-
anum skírlega í gegnum skrif
hans þótt honum takist ekki að
svara mörgum grundvallar-
spurningum um Roosevelt, afrek
hans og það vald sem hann hafði
yfir bandarísku þjóðinni.
Gallego verðlaunaður
RÚSSNESKI rithöfundurinn
Ruben David Gonzalez Gallego
hlaut hin rússnesku Booker-
verðlaun fyrir bók sína Hvítt á
svörtu að því er greint var frá í
rússneskum fjölmiðlum m.a.
Pravda fyrir skemmstu. Eru
verðlaunin virtustu bókmennta-
verðlaun sem veitt eru þar í
landi. Gallego, sem nú býr í
Madrid, hefur verið lamaður frá
fæðingu. Hann eyddi æsku sinni
á hinum ýmsu rússnesku mun-
aðarleysingjahælum fyrir fatl-
aða og lýsir bókin m.a. átaka-
mikilli dvöl hans þar.
Tilviljanakennd fjölskylda
SAGA Adrian Nicole LeBlanc
Random Family, eða Tilviljana-
kennd fjölskylda, fjallar um lífið
í einu af fá-
tækrahverf-
um New
Yorkborgar. Í
bókinni, sem
LeBlanc var
með í vinnslu í
11 ár, leyfir
hún lesendum
að fylgja eftir
nöturlegu lífi
tveggja
kvenna, Coco og Jessicu, í einu
af verst niðurníddu hverfum
suðurhluta Bronx. En Jessicu
kynntist LeBlanc sjálf er hún
fjallaði um réttarhöld yfir þáver-
andi kærasta hennar sem er dóp-
sali. LeBlanc tekur á mörgum
erfiðum spurningum í skrifum
sínum sem snúa ekki síst að
þeirri næstum ófrávíkjanlegu
braut sem líf þeirra Coco og
Jessicu fylgir.
ERLENDAR
BÆKUR
Kona tíma-
ferðalangsins
Adrian Nicole
LeBlanc
Franklin Delano
Roosevelt
A
lþjóðlega (ameríska) hæfi-
leikakeppnin Stjörnuleit,
eða Idol, stendur hérlendis
sem hæst þessa dagana og
er sjónvarpað beint á Stöð
2. Hundruð ungmenna sem
þyrstir í frægð og frama
hafa í undankeppninni beðið
í löngum röðum eftir að spreyta sig frammi fyr-
ir miskunnarlausri dómnefndinni sem saman-
stendur af Siggu Beinteins, Þorvaldi fyrrum
Todmobilegaur og Bubba Morthens (hann fer
alveg á kostum). Eftir taugatrekkjandi bið fá
keppendur, einn í einu, að koma fram fyrir
dómnefndina og syngja eitt erindi og viðlag og
frammistaðan sker úr um frekari þátttöku í
þessum æsispennandi leik. Myndavélar fylgjast
grannt með öllu á staðnum og bæði gleði og
vonbrigði keppendanna eru vandlega fest á
filmu. Fjörkálfarnir á Popptíví, þeir Simmi og
Jói, sjá um að draga áhorfendur inn í hringiðu
keppninnar og eiga sinn þátt í að skapa góða
stemningu með hálfkæringi og léttu gríni. Loks
stendur eftir stór hópur af poppstjörnuefnum
sem enn þreytir með sér en keppendur heltast
síðan úr lestinni einn og einnog eftir úrslita-
hrinurnar standa aðeins nokkrir eftir sem lík-
legir mega teljast til að verða poppstjarna Ís-
lands. Spennan magnast í hverri viku, þegar
„þjóðin kýs“ með SMS-skilaboðum hverjir
keppendanna fá að halda áfram og hverjir eru
sendir heim með brostnar vonir. Fleiri banda-
rískir sjónvarpsþættir byggjast á útsláttar-
keppni eins og þessari, s.s. Survivor þar sem
keppendur velja sjálfir þá sem skulu snúa
heim, Bachelor/-ette en þar verður hnossið að
gera upp á milli vonbiðla, og Fear Factor þar
sem þeir hætta keppni sem ekki standast raun-
irnar. Frumskógarlögmálið ræður greinilega
ríkjum og það kitlar taugar áhorfenda að að-
eins hinir hæfustu lifa af.
Stjörnuleit/Idol er stórsniðug fjölmiðlamark-
aðshugmynd sem veltir hundruðum milljóna og
undur og stórmerki að enginn skuli hafa fundið
upp á þessu löngu fyrr. Íslenskir áhorfendur
eru stórhrifnir og greiða áskriftina sína með
glöðu geði (þættirnir eru síðan gjörnýttir í dag-
skránni og endursýndir margsinnis), síma- og
auglýsingatekjur streyma viðstöðulaust inn í
kassann, aðgöngumiðarnir í Smáralind þar sem
úrslitin fara fram renna út eins og heitar
lummur og búið er að gera geisladisk og spil
sem hvort tveggja selst grimmt. Stjörnuefnin
ungu eru þegar orðin þekkt andlit og farin að
baða sig í frægðinni. Þau koma víðsvegar fram
og allir fá eitthvað fyrir sinn snúð því fyrirtæki
um allt land gauka ýmsu að keppendum og séð
er til þess að það skili sér til áhorfenda heima í
stofu. Þetta er einstaklega fríður og samheld-
inn hópur og fer mjög vel á með þeim öllum
þrátt fyrir samkeppnina. Spennan sem mynd-
ast þegar valið er á milli keppenda er jafnan
trega blandin því vitað er að einhver úr vina-
hópnum þarf að taka pokann sinn. Þeir sem
það hafa gert eru bundnir þagnareiði þar til
keppninni lýkur svo það er nægur fréttamatur
eftir; viðtöl og greinar þar sem „sannleikurinn“
um keppnina, vináttuna og dómnefndina mun
væntanlega koma í ljós. Stjörnuleit mun því
áfram mala gull löngu eftir að stjarnan er fund-
in.
Stjörnuleit/Idol gengur ekki út á að finna
leyndan snilling, listamann eða undrabarn í
tónlist. Leitað er að einstaklingi sem hefur
góða rödd, fallega sviðsframkomu, útgeislun og
sjarma; einhverjum sem fellur að staðlaðri
ímynd poppstjörnunnar. En hvað tekur við
þegar stjarna er fædd? Útsmogin markaðs-
setning og græðgislegt fjölmiðlafár, eða von-
brigði og gleymska, stjörnuhrap? Er líf að
loknu Idol? Frægðin er fallvölt eins og dæmin
sanna. Það fékk m.a. heimskunni hvalurinn
Keikó að reyna. Hann sem áður svamlaði í
gagnsæju einkakeri og naut aðdáunar heims-
byggðarinnar var sendur á brott til að hírast í
þröngri kví norður á Íslandi og var loks hent í
sjóinn, þar sem hann á dögunum háði einn sitt
dauðastríð (sem var efni í stutta fréttatilkynn-
ingu). Hann var loks grafinn í kyrrþey, öllum
gleymdur – fallin stjarna …
FJÖLMIÐLAR
POPPSTJARNA ÍSLANDS
Leitað er að einstaklingi sem
hefur góða rödd, fallega sviðs-
framkomu, útgeislun og sjarma;
einhverjum sem fellur að staðl-
aðri ímynd poppstjörnunnar.
S T E I N U N N I N G A Ó T TA R S D Ó T T I R
Á SÍÐUSTU árum og áratugum hefur
það gerst að íslenskar fréttir – ekki
síst af erlendum vettvangi – hafa
breyst í nákvæmlega þetta. Ég á ekki
við að þær séu sveitó eða hallær-
islegar – sjálfsagt eru þær það líka –
heldur að þær eru eins og brot úr
einhverri sögu sem maður fær aldrei
neitt samhengi í. Eins og stuttir kaflar
innan úr miðbiki fjölda ólíkra skáld-
sagna sem maður hefur aldrei heyrt
getið.
Auðvitað ekki í orðfæri, fáir nota
orðalagið Þegar fréttaritara ber að
garði í frétt, það skapar ekki hlutleys-
isblæ að fréttamaður blandi sjálfum
sér í fréttina, vekur ekki alveg traust.
Blaðamenn fá frekar útrás fyrir sjálfs-
tjáningarþörf sína í pistlum sem þeir
skrifa undir eigin nafni. Ég á við
samhengisleysið. Fréttirnar verða líkt
og ætlaðar einhverjum öðrum en les-
endum sínum, einhverjum sem er
með á nótunum, er innsti koppur í
búri, þekkir gang málanna, kann all-
ar skammstafanir, er þaulkunnugur
allri sögu á ólíklegustu stöðum, líkt
og brot úr sendibréfi sem ekki kemur
manni við og er ekki vel skemmtilegt
aflestrar því það skortir skáldleg til-
þrif og sjarma fréttaritaranna sem
bar eitt sinn að garði. [...]
Miðað við hversu lítið má vænta
að gerist á Íslandi er með mestu ólík-
indum hve stór hluti fréttanna er inn-
lendur. Það er eiginlega býsna erfitt
að fylgjast með heimsmálunum, erfitt
að verða heimsborgari. En þegar að
erlendu fréttunum kemur finnst mér
þróunin vera sú sama: í átt að þegar-
fréttaritara-ber-að-garði stílnum.
Samhengisleysi. Þannig verður ein-
hver pólitísk kollvelta í Afríkuríki sem
enginn hefur heyrt getið og í stað
þess að fræða mann á því hver saga
ríkisins sé, samband við önnur ríki,
stjórnmálaástand, menning, efna-
hagslíf, o.s.frv., fær maður einfald-
lega að heyra: Þegar fréttaritara ber
að garði hefur orðið pólitísk kollvelta
í einhverju Afríkuríki. Þegar fréttarit-
ara ber að garði er eitthvert vesen í
Argentínu. Þegar fréttaritara ber að
garði er búið að endurkjósa hann
Pútín forseta Rússlands en Zhírín-
ovskí á Hóli er eitthvað að æpa. Þeg-
ar fréttaritara ber að garði eru þeir
Saddam og Osama búnir að senda
frá sér nýtt vídeó og einhverjir vís-
indamenn segja að þetta séu kannski
í raun og veru þeir.
Hermann Stefánsson
Kistan
www.visir.is/kistan
Morgunblaðið/Kristján
Skugga-Baldur er maður ársins.
ÞEGAR FRÉTTA-
RITARA BER ...
IHvernig losnar maður við verk? Hvernig á þessifæðing sér stað? Þegar botnlangi er rifinn innan
úr manni og færður upp á einhvers konar fat þar
sem hann fær að liggja, baðaður skærum ljósum í
fyrstu en síðan hent á einhvern haug.
IIÞetta er sagan af því þegar ég varð óléttur oghélt að ég myndi fæða botnlanga eða að
minnsta kosti losa mig við verk sem hafði vaxið
innan í mér eins og hornótt fóstur. Löngu síðar fékk
ég það staðfest að botnlanginn var virkilega bara
lítil tota þangað sem hlutir, er engu máli skipta,
rötuðu.
IIISjálfur lendi ég iðulega í botnlöngum. Ég á erfitt með að skilja bækur. Fyrsti lestur
er fullur af götum, gloppóttur, ég dett út, missi
þráðinn en held samt áfram á meðan hugurinn
reikar burt, og orðin á síðunum hverfa inn í mig og
deyja, þau eru eins og flugurnar sem lýsa stutta
stund en samlagast svo myrkrinu; þær eru þarna
samt enn þá, sveimandi um og kannski kviknar á
þeim aftur. Ég veit það ekki. Ég bara held áfram að
tína orðin upp af síðunum þótt ég týni þeim jafn
óðum, sem er samt ekki endilega rétt því að hugs-
anirnar eru aldrei jafn líflegar og þegar ég les og
gleymi mér milli línanna. En ég þarf oftast að lesa
bókina aftur ef ég ætla að fá einhvern botn í hana –
sem er raunar ekki alltaf nauðsynlegt eða eftirsókn-
arvert. Sennilega les ég bækur sjaldnast tvisvar.
Þær deyja bara innan í mér. Enda og deyja. Dauð-
ir endar. Botnlangar.
IVOg þannig skröltir maður áfram með líkin ívagninum.
VHvernig losnar maður við verk? Verk í fæð-ingu. Fæðingarverk. Allt frá fyrstu stundu hef
ég fundið þennan þráð herðast að. Kannski var
upphafið fyrir austan fjall. Minnist ferðar, við tveir
feðgarnir snemma um nótt í lok desember. Það er
slagveður og hafði verið bylur fyrr um kvöldið og
við stöndum fastir á steisjóninum í miðri brekku,
glerhálli og þorum eiginlega ekki að láta renna aft-
ur niður vegna þess að þar er ein af mjóu brúnum
sem eru ekki auðhittar í björtu. Hann stendur bíl-
inn í botn en dekkin vinna ekkert á brekkunni og
þegar hann stígur á bremsuna tekur bíllinn að
skríða niður hallann undan eigin þunga. Ég gríp
um sætisbrýkina og lít skelfdur á föðurinn sem
gnagar saman jöxlum og kremur stýrið með kruml-
unum … en bíllinn rennur ofan í freðnum för-
unum alla leið niður á brú, beint inn á brú. Og
þaðan hleyp ég út í myrkrið í leit að hjálp.
VISeinna sömu nótt í þykkri þoku á heiðinni.Ekkert skyggni, ekki glóra, bara móða sem
smámsaman breyttist í litla dropa sem þrýstast upp
eftir framrúðunni og minna á sæðisfrumur í æð-
isgenginni leit að óvissum áfangastað.
VIISmámsaman losnar um seiðandi verk semhefur hreiðrað um sig innan í mér, frjóvgun.
NEÐANMÁLS