Lesbók Morgunblaðsins - 27.12.2003, Blaðsíða 10

10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 27. DESEMBER 2003
H
versu góðir voru Bítlarn-
ir?“ Er ekki best að svara
þessu strax: Snillingar
saman, umtalsvert slakari
hver í sínu lagi. Þessi
spurning hefur reyndar
verið mér talsvert hug-
leikin að undanförnu fyrir
þær sakir að enn þann dag í dag er ég að
kenna nemendum sem rétt hafa lokið grunn-
skóla en eiga þá ósk heitasta að geta spilað
bítlalögin á gítar. Þá vekur það hjá mér
furðu að sjá að margir þeirra búa yfir sér-
fæðiþekkingu um hljómsveitina sem gæti
auðveldlega gert hvaða miðaldra poppskrí-
bent eða félagsfræðing grænan af öfund. Oft
eru Bítlarnir í umræðunni spyrtir saman við
aðra mestu rokksveit þessa tíma, The Roll-
ing Stones, og hafa aðdáendur hvorrar sveit-
ar fyrir sig löngum eldað grátt silfur saman.
Enginn vafi leikur á því að „Stónsararnir“
voru líka frábær hljómsveit en til gamans
má geta þess að enn hefur enginn komið til
mín sem hefur beðið um að fá að læra lag
með þeim. Ekki ætla ég mér að særa tilfinn-
ingar Stones-aðdáenda með þessari stað-
reynd en hún segir okkur samt sem áður
töluvert um þann gífurlega kraft sem tónlist
Bítlanna býr yfir og í ljósi þess verður ofan-
greind spurning þeim mun athyglisverðari.
Það fyrsta sem blasir við þegar litið er yf-
ir feril Bítlanna eru hin gríðarlegu afköst
hljómsveitarinnar. Aðeins liðu tæp sjö ár frá
því fyrsta smáskífa þeirra, Love Me Do, leit
dagsins ljós í október 1962 og þar til Abbey
Road, síðasta platan sem þeir tóku upp, kom
út í september 1969. Þetta er stuttur tími
þegar litið er til alls þess sem þeir áorkuðu:
út komu 13 breiðskífur, þar af ein tvöföld,
og tugir smáskífna, auk þess sem farnar
voru fjölmargar tónleikaferðir um allan
heim, fjórar bíómyndir gerðar og ein sjón-
varpsmynd. Hér var augljóslega á ferðinni
hljómsveit sem sagði sex, og þá ekki aðeins í
fjölda titla sem komu út heldur einnig og
miklu frekar í listrænni framþróun sem var
stöðug allan þennan tíma. En lítum nú nán-
ar á þessa ótrúlegu hljómsveit:
Fjórir ólíkir og frumlegir tónlistarmenn
ganga í eina sæng, þar af þrír frábærir laga-
smiðir og söngvarar. John Lennon, for-
sprakki bandsins, gefur tóninn strax á
fyrstu breiðskífunni með flutningi sínum á
laginu Twist and Shout, röddin er í molum
eftir tólf tíma stanslausar upptökur og ekk-
ert eftir nema löngunin til þess að ganga
lengra en hægt er. Hann var sálin og sexið í
bandinu, besti söngvarinn að mínu mati, lög-
in sem hann samdi voru sterk, ágeng, full af
sársauka og á köflum afar frumleg. Paul
McCartney sýnir hér líka snilldartakta í lag-
inu I Saw Her Standing There, styrkur hans
kemur strax í ljós í firnagóðum bassaleik,
söngurinn er tandurhreinn og í fullkomnu
samræmi við kröftugt lagið og allt er þetta
tekið upp „live“, þ.e. samtímis, í stúdíóinu.
Hvað eftir annað kom hann á óvart með lög-
um sem löngu eru orðin að „þjóðlögum“ um
allan heim, hann var séní í lagasmíðum og
fjölhæfasti meðlimurinn. Sólógítarleikarinn
George Harrison kemur sterkur inn á næstu
plötu með fyrsta frumsamda lagi sínu Don’t
Bother Me, og átti upp frá því oftlega frum-
legustu og framsæknustu lögin sem gáfu
ósjaldan tóninn fyrir næstu plötu. Hann var
eilítið síðri söngvari en hinir, en röddin seið-
andi og mikilvægur hluti af heildarhljóm-
num. Og að lokum Ringo – snillingur í ein-
faldleika sínum og fyrirmynd margra af
bestu trommuleikurum dagsins í dag. Lang-
sísti söngvarinn en bætti það upp með
sjarma og ómældum húmor.
Ef lýsa ætti tónlist Bítlanna í einu orði
kemur aðeins eitt til greina: Fjölbreytni.
Þótt þeir hafi oftast unnið með frekar fáa
hljóma og einfaldar laglínur koma lögin sí-
fellt á óvart. Þau spanna allt frá einföldustu
rokklögum og vögguvísum yfir í hálfgerðar
hljómastúdíur og framsækin hljóðverk. Á
fyrstu árum bítlaæðisins voru þeir m.a. kall-
aðir „meistarar í I – III hljómaskiptum í
dúr“ en það eru jafnan frekar tilfinninga-
þrungin hljómaskipti eins og eiga sér til
dæmis stað í laginu A Hard Day’s Night
þegar sungið er „…when I’m home…“
Fyrstu 2–3 árin var því greinilegt að mark-
hópurinn var öskrandi táningsstúlkur. Fljót-
lega fóru þeir þó að semja tónlist á eigin
forsendum og fyrr en varði birtust þeir sem
feikna sterkir, óháðir og sjálfstæðir lista-
menn. Bestu lögum þeirra mætti lýsa sem
stuttum, hefðbundnum tónsmíðum frekar en
dægurlögum. Undir lokin er ljóst að á örfá-
um árum höfðu þeir þanið dægurlagið til
hins ýtrasta og í raun sprengt það tónlistar-
form utan af sér. Á ferli sínum sendu Bítl-
arnir 27 lög í efsta sætið á helstu vinsælda-
listum Bretlands og um allan heim og segir
það meira en mörg orð um gæði lagasmíð-
anna.
Bítlarnir voru alla tíð „gítarhljómsveit“ ef
undan er skilið stutt tímabil í kringum plöt-
una Magical Mystery Tour þar sem notkun
á gítarnum er hverfandi. Hann er fremstur
hljóðfæra í bítlasándinu, enda hafði hljóm-
sveitin á að skipa tveimur frábærum gít-
arleikurum auk snilldar „bassagítarleikara“.
Harrison notaði upphaflega Gretsch, síðan
tólfstrengja Rickenbacker en breytti fljót-
lega yfir í Fender Stratocaster, Gibson SG
og Epiphone ES-týpu, sást svo seinna með
Gibson Les Paul og Fender Mustang og
undir lokin notaði hann einnig Fender Tele-
caster. Eins og sést á upptalningunni var
hér ekki riðið við einteyming frekar en fyrri
daginn. Eðli málsins samkvæmt var hann
langmest áberandi hljóðfæraleikari Bítl-
anna, og stóð fullkomlega undir merkjum
alla tíð. Hann var einstaklega smekklegur
og útsjónarsamur músíkant, sannkallað
sjentilmenni hljóðfærisins og sannast það
best á því að eitt sinn vék hann til hliðar og
bað kollega sinn Eric Clapton, sem var mun
flinkari gítarleikari, að taka að sér gítarleik-
inn í lagi eftir sig. Í byrjun byggði George á
hefð sér eldri gítarleikara en persónulegur
stíll hans fór fljótt að mótast. Stundum
orkestreraði hann raddaðar línu í gegnum
heilu lögin, og sólóin, sem voru þaulsamin
og aldrei impróvíseruð, voru stutt, hnit-
miðuð og melódísk. Spruttu þau oft fram
sem rökrétt framhald af nánast kontra-
púnktísku samspili. Hann var maður sánd-
sins, litanna, notaði gítarinn eins og máln-
ingarpensil, þaulhugsaði öll „lick“ og
tengingar, hafði „artíkúlasjón“ (fingranotk-
un, spilamáta) sem var mjög persónuleg og
erfitt að líkja eftir og minnir stundum ein-
kennilega á það hvernig hann talaði sjálfur.
Lennon virðist ekki hafa skipt eins ört um
hljóðfæri, notaði í upphafi lítinn Ricken-
backer en hélt sig síðan við Epiphone ES-
týpurnar. Hann var afbragðs ryþmagítar-
leikari en þróaði leik sinn í gegnum árin yfir
í mjög persónulegan og expressífan sólógít-
arleik sem varð áberandi á síðustu plötum
þeirra. Lögin sem hann samdi voru gjarnan
í A-dúr en það er sérstaklega „heit“ tónteg-
und fyrir gítarinn og hæfði Lennon því vel.
Eins og rauður þráður í gegnum öll tímabil-
in var svo notaður Gibson-kassagítar með
feiknarlega þéttum hljómi „á la Lennon“ og
skóp hann mjög sannfærandi bakgrunn fyrir
rafgítarana. Einnig má geta þess að á stöku
stað leikur Harrison sérlega fallega á klass-
ískan gítar sem smíðaður var af Spánverj-
anum José Ramirez. McCartney studdist
lengi við Hofner fiðlubassann fræga en
skipti um miðbikið yfir á Rickenbacker sem
gaf bassahljómnum öllu afmarkaðra yfir-
bragð. Síðar greip hann þó aftur í gamla
fiðlubassann sem honum þykir augljóslega
vænt um því það gerir hann enn! Bassa-
leikur hans var kraftmikill og margslunginn,
SNILLINGAR SAMAN,
UMTALSVERT SLAKARI
HVER Í SÍNU LAGI
E F T I R P É T U R J Ó N A S S O N
Hversu góðir voru Bítlarnir? Sjálfsagt eiga allir sitt svar við þessari spurningu. Bítlarnir eru sennilega
umdeildasta eða réttara sagt umræddasta hljómsveit allra tíma – það virðast jú allir vera sammála um að þeir
voru góðir, spurningin er bara hversu góðir. Leitað var til þriggja aðdáenda um svar við þeirri spurningu.
Ef lýsa ætti tónlist Bítlanna í einu orði kemur
aðeins eitt til greina: Fjölbreytni. Þótt þeir
hafi oftast unnið með frekar fáa hljóma og ein-
faldar laglínur koma lögin sífellt á óvart. Þau
spanna allt frá einföldustu rokklögum og
vögguvísum yfir í hálfgerðar hljómastúdíur og
framsækin hljóðverk. Á fyrstu árum bítlaæð-
isins voru þeir m.a. kallaðir „meistarar í I – III
hljómaskiptum í dúr“ en það eru jafnan frekar
tilfinningaþrungin hljómaskipti eins og eiga
sér til dæmis stað í laginu A Hard Day’s Night
þegar sungið er „…when I’m home…“