Lesbók Morgunblaðsins - 17.01.2004, Blaðsíða 9

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 17. JANÚAR 2004 9
um virðist hún á myndum sínum ná að færa
dauðann í metafóru, gera hann óraunveruleg-
an.
Hið rétta er þó að eins og margir stríðs-
ljósmyndarar í seinni heimsstyrjöldinni náði
Lee Miller sér aldrei eftir martröðina; fjöl-
margir stríðsljósmyndarar urðu að utangarðs-
mönnum, þegar heim var komið. Þau urðu ör-
lög Miller, hún sneri alfarið baki við
ljósmyndun árið 1948. Hún varð nú gagntekin
af öllu því er laut að eldamennsku, safnaði
uppskriftum, matreiðslubókum, tók viðtöl við
fjöldann allan af matreiðslumönnum og hélt
dýrindis veislur. Hún vann þó með manni sín-
um, Penrose, við gerð kunnra bóka hans um
líf og list Picasso og Man Ray, sá um allar
myndatökur, tók m.a. portrettmyndir af Pi-
casso árið 1954 sem eru með þeim sterkustu
sem teknar hafa verið af meistaranum.
Sonur Lee Miller, Antony Penrose, segir
opinskátt frá þeim erfiðleikum sem móðir
hans þurfti að kljást við. Hún barðist alla ævi
við geðhvarfasýki og eftir stríð lagðist hún í
djúpt þunglyndi sem tengdist beint áfalli og
streitu og varð til þess að veikindi hennar
ágerðust. Lee Miller tók það ákaflega nærri
sér að eldast, sjá fegurð sína fölna, hafði
megnustu andúð á sjálfri sér, eins og sonur
hennar segir frá: „Hún drakk af því hún sagði
engan elska sig og enginn elskaði hana af því
hún drakk.“ Lee Miller sýndi engan áhuga á
sínu fyrra lífi sem ljósmyndari og var þvert á
móti fjandsamleg þeim sem leituðu eftir því að
fjalla um ljósmyndir hennar. Hún faldi
myndasafn sitt og gerði í raun allt til að
gleymast. Þessa sjálfsfyrirlitningu og afneitun
á eigin list má ef til vill að hluta til tengja við
eilífan sjálfsflótta Miller og hér verður að
minnast á tvo skelfilega atburði úr æsku
hennar sem ásóttu hana sem djöflar væru alla
tíð: hún var misnotuð aðeins 7 ára að aldri af
„fjölskylduvini“ og smitaðist af kynsjúkdómi.
Þá varð hún á unglingsárum vitni að því van-
máttug þegar kærasti hennar drukknaði. Í
rauninni lýsir Lee Miller afar vel líðan sinni á
sama tíma og hún var eftirsótt fyrirsæta, róm-
uð fyrir fegurð sína: „Ég var undurfögur á
þessu tímabili, eins og engill, en innra með
mér var ég djöfullinn sjálfur og mér leið þann-
ig.“
Lee Miller ávann sér aðgang að lokuðu úr-
valsliði súrrealistanna en var einnig mikilvægt
vitni í fremstu víglínu skelfilegra viðburða 20.
aldar þar sem hún sýndi fádæma hugrekki;
myndir hennar eru ekki einvörðungu ómet-
anlegar heimildir heldur frumleg verk ein-
stakrar listakonu. Nálgun í anda súrreal-
istanna er að finna í öllum verkum hennar,
nærri óháð viðfangsefninu sjálfu, en Lee Mill-
er tileinkar sér einnig stíl sem er algjörlega
hennar eigin. Í tískuljósmyndum gæðir hún
einnig verk sín súrrealísku brennimerki sem
hafði áhrif á alla tískuljósmyndun 20. aldar og
það er fyrst nú sem Lee Miller er í þeim efn-
um talin til helstu frumherja.
Lee Miller lést árið 1977. Ári áður hafði hún
farið á ljósmyndahátíðina í Arles í Frakklandi,
sem fulltrúi Man Ray sem var heiðursgestur
hátíðarinnar; enn í skugga Man Ray þó að
hann sjálfur mæti verk hennar mikils.4
Stigið inn í ljósið
Lee Miller er í hópi á þriðja tug stórkost-
legra kvenljósmyndara í París á árunum
1920–1940. Á undanförnum árum hefur hul-
unni verið svipt af þeim Lee Miller og Doru
Maar, einstökum sjálfstæðum kvenlistamönn-
um sem má segja að sé hreint með ólíkindum
hversu vanmetnar hafa verið þar til nú. Í
flestum yfirlitsritum er núna minnst á Miller
og Maar og aðgengi að verkum þeirra auð-
veldara með útkomu ævisagna þeirra og sýn-
inga á verkum þeirra sem þó mættu vera
meira áberandi. Ekki bara menntagyðjur, fyr-
irsætur og ástkonur, uppspretta andagiftar,
heldur listamenn sjálfar. Úr skugga Picasso
og Man Ray stíga inn í ljósið sólþyrstar lista-
mannssálir Lee Miller og Doru Maar.
Neðanmálsgreinar:
1 Penrose, Antony: Les Vies de Lee Miller, Arlea/Le
Seuil, Paris 1994; bókin kom fyrst út á ensku undir titl-
inum The Lives of Lee Miller, Londres, Thames & Hud-
son, 1985.
2 Caws, Mary Ann: Les Vies de Dora Maar. Bataille, Pi-
casso et les surréalistes“, Thames & Hudson, Paris 2000.
3 Prose, Francine: The Lives of the Muses, Aurum
Press, 2003; Penrose, Antony: Les Vies de Lee Miller,
Paris 1994.
4 Penrose, Antony: Les Vies de Lee Miller, Paris 1994.
Höfundur er listfræðingur.
David E. Scherman, Lee Miller í baði í íbúð Hitlers og Evu Braun í München, maí 1945. Lee Miller og Scherman fundu mannlausa einkaíbúð foringjans
af tilviljun í stríðslok. Þau bjuggu í íbúðinni þegar tilkynnt var að Hitler væri allur.
Lee Miller, Fallinn þýskur hermaður í síki í Dachau, apríl 1945. Þessi ljósmynd er nánast íkon af
hryllingi stríðsins og af mörgum álitin ein sterkasta ljósmyndin úr seinni heimsstyrjöldinni.
Picasso, Lee Miller en arlésienne, 1937. Pic-
asso málaði portrettmyndina 20. september í
Mougins í Suður-Frakklandi þar sem hann eyddi
sumarleyfinu m.a. með Doru Maar, Lee Miller
og Man Ray. Musée Réattu, Arles.
Lee Miller, Dansandi skógarbjörn og hljóðfæra-
leikarar í Rúmeníu, 1938. Lee Miller var víðför-
ul, fór m.a. til Rúmeníu árið 1938. Næmi hennar
á hið furðulega og kímilega var einstakt eins og
þessi grátbroslega uppákoma sem verður á
vegi hennar gefur glöggt til kynna.