Lesbók Morgunblaðsins - 13.03.2004, Page 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 13. MARS 2004
BÓK suður-afríska rithöfundar-
ins Marlene van Niekerk
Triomf var nýlega gefin út á
ensku í fyrsta
skipti, en van
Niekerk þykir
þar takast
einkar vel upp
með að draga
fram róstur-
kennda mynd af
útslitinni suður-
afrískri sveita-
fjölskyldu sem
á í miklum
erfiðleikum með að laga sig að
breyttum þjóðfélagsaðstæðum.
Triomf, sem var frumraun
van Niekerk, kom fyrst út í
Suður-Afríku fyrir tíu árum – á
sama tíma og fyrstu lýðræð-
islegu kosningarnar voru
haldnar í landinu í kjölfar loka
aðskilnaðar stefnunnar. Sögu-
sviðið í Triomf er Sophiatown,
staður sem hafði mikil áhrif á
þróun mála í landinu á fimmta
og sjötta áratug síðustu aldar,
en bókin hefst í október 1993
er kosningarnar nálgast óð-
fluga.
Afvopnun Íraks
HANS Blix, sem flestum er ef-
laust best kunnur sem fyrrum
yfirmaður vopnaeftirlits Sam-
einuðu þjóðanna, hefur sent frá
sér bók um að-
draganda
Írakstríðsins.
Bókin nefnist
Disarming
Iraq: The
Search for
Weapons of
Mass Destruct-
ion, eða Af-
vopnun Íraks:
Leitin að ger-
eyðingarvopn-
unum eins og heiti hennar gæti
útlagst á íslensku. Líkt og heiti
bókarinnar gefur til kynna
fjallar Blix þar m.a. um ferð
vopnaeftirlitsnefndarinnar til
Írak haustið 2002, en þá voru
fjögur ár liðin frá því eftirlits-
menn Sameinuðu þjóðanna
voru þar síðast á ferð. Stjórn
George Bush, Bandaríkja-
forseta, sagði þá nefndina ekki
fá að vinna störf sín í friði og
bendir Blix í skrifum sínum á
að margir nánustu samstarfs-
menn forsetans hafi ekki viljað
að Saddam Hussein leyfði
nefndinni að sinna störfum sín-
um, auk þess sem hann lýsir
því hvernig Tony Blair, for-
sætisráðherra Breta, sann-
færður um réttmæti fullyrðinga
leyniþjónustumanna, reyndi aft-
ur og aftur í aðdraganda
stríðsins að fá Sameinuðu þjóð-
anna til að álykta um málið að
nýju.
Dýrslegt eðli
FYRSTA smásagnasafn Hannah
Tinti Animal Crackers þykir
heillandi lesning, og er höfund-
urinn sagður hafa náð að vefa
þar saman góða spennusagna-
hefð og tilraunakenndan prósa
sem skipar bókinni í raun í al-
veg sérstakan flokk. Sögurnar
tengjast innbyrðis með notkun
Tinti á dýrum til að kanna
frekar hinar ýmsu mannlegu
tilfinningar. Í sögunni Gallus
Gallus er vandamálum hjóna til
að mynda lýst með slæmri með-
ferð eiginmannsins á verð-
launahana sem er í miklu uppá-
haldi hjá konu hans. Með því að
tengja sögupersónur sínar svo
náið við dýraríkið þykir Tinti
takast einkar vel að sýna fram
á frumeðlið sem finna má undir
jafnvel snyrtilegasta glæsi-
klæðnaði.
ERLENDAR
BÆKUR
Í aðdraganda
kosninga
Hans Blix
Marlene
van Niekerk
Þ
au skipti sem athygli mín er
nokkurn veginn óskert í skoð-
anavaðli og afstöðukaupmennsku
upplýsingasamfélagsins, verður
mér stundum á að undrast
hversu auðveldlega menn kok-
gleypa án umhugsunar skoðanir
sem aðrir hafa komið sér upp til
að þjóna sínum hagsmunum. Aldrei verða
undrunarefni af þessari sort fleiri en þegar
kosningabarátta ríður röftum samfélagsins.
Þannig hefur mér t.a.m. þótt undarlegt í að-
draganda tvennra sveitarstjórnarkosninga að
einungis stuðningsmenn Sjálfstæðisflokksins í
Reykjavík hafi talað á móti grjótnámi í Geld-
inganesi og einungis stuðningsfólk R-lista hafi
talað með því. Er allt dæmt til geldingar sem
varðar þetta lítilsiglda nes?
Nú er Geldinganesið enn og aftur orðið bit-
bein og það á miðju kjörtímabili. Sú fregn
barst í vikunni að samstaða væri um að sam-
eina í eitt fyrirtæki hafnirnar í Reykjavík, á
Akranesi, Grundartanga og í Borgarnesi.
Jafnframt skyldi hætt við svokallaða Geld-
inganesshöfn, enda ljóst að hún yrði aðþrengd.
Í Kastljósþætti í vikunni höfðu þær sest til
skrafs andspænis hvor annarri, Hanna Birna
Kristjánsdóttir (D) og Steinunn Valdís Ósk-
arsdóttir (R). Tilefnið var að ný hugsun hafði
brotist upp á yfirborðið í málefnum Reykja-
víkurborgar og hafnarinnar og hlotið víðtækan
stuðning.
Fréttin um sameiningu hafnanna er vita-
skuld mikið fagnaðarefni og leysir væntanlega
margvíslegan vanda. Samtal þeirra stallsystra
hófst enda ósköp elskulega, nú var tími til að
gleðjast að því er ætla mátti, og leggjast á eitt
um að beita skynsemi og koma skikki á hlut-
ina. En, nei; það var ekki því að heilsa. Þær
fjandvinkonurnar duttu nær umsvifalaust ofan
í pytt hins steingelda pólitíska karps, þar sem
deiluaðilar arta sig eins og þeim beri að vinna
til stiga fyrir sitt lið í íþróttakeppni. Þarna
svömluðu þær í blindni og tróðu hvor aðra nið-
ur í svaðið á víxl, uns umræðuefnið var orðið
bæði fáránlegt og óskiljanlegt. Fyrir framan
sjónvarpsskjáina heima fyrir sátu svo vænt-
anlega stuðningsmenn hvorrar um sig og
skráðu stigin í huga sínum eins hlutdrægt og
frekast var unnt.
Auðvitað er svona sjónvarpshasar með öllu
gagnslaus og engum til sóma, og nær að ætla
að hann valdi fremur skaða. Framganga á
borð við þá sem sjá mátti í umræddum Kast-
ljósþætti horfir að minnsta kosti ekki til fram-
fara og ekki sæmir hún lýðræðinu. Má jafnvel
ætla að svona leikbrúðusprikl geri almenning
frábitinn lýðræðinu. „Sannleikurinn er lygi“,
er staðhæfing sem var Pablo Picasso afar kær
og er óþægilega nösk lýsing á svonefndri
stjórnmálaumræðu hér á landi eins og hún
gerist verst. Þjark þeirra Steinunnar Valdísar
og Hönnu Birnu er því miður ekkert eins-
dæmi.
Stjórnmálaflokkar eru nauðsynlegir til þess
að þoka framfaramálum áleiðis, en hitt er
verra að talsmenn stjórnmálaflokka eiga það
allt of oft til að líkjast meir glötuðum sálum
sem hafa gengið í geldingabjörg flokkshollust-
unnar og tala aldrei öðru vísi en sem vélrænn
endurómur af meginhugsun flokksins síns.
Vald er þeim mikilvægara en heilindi. Þess
vegna örlar svona sjaldan á sjálfstæðri hugs-
un, furðulítill vottur finnst um sköpunargáfu,
naumast hæfileiki til þess að rökræða með
virðingu fyrir andstæðingnum, hvað þá að vart
verði hæfileikans til þess að horfa til víðara
samhengis. Með þessu háttarlagi er lýðræðið
lítillækkað; talað er niður til kjósenda, sem er
reyndar ekki alls varnað, eins og stjórnmála-
menn hafa stundum mátt þola – sjálfum sér til
hinnar mestu furðu.
FJÖLMIÐLAR
Ó GÆFU VORRAR GELDINGANES!
Framganga á borð við þá sem
sjá mátti í umræddum Kast-
ljósþætti horfir að minnsta kosti
ekki til framfara og ekki sæmir
hún lýðræðinu.
Á R N I I B S E N
Við daglega iðkun innhverfrar
íhugunar, upplifir iðkandinn tæra
vitund, kyrrláta uppsprettu orku og
greindar, sem liggur til grundvallar
starfsemi hugans. Huganum opnast
ótakmarkað grunneðli sitt. Með tím-
anum verður upplifun þessi fyllri og
greinilegri við reglulega iðkun inn-
hverfrar íhugunar. Maharishi lýsir
tærri vitund sem sviði allra mögu-
leika, uppsprettu orku og greindar.
Innhverf íhugun
Íslenska íhugunarfélagið var
stofnað árið 1974 sem hluti af al-
þjóðahreyfingu Maharishi Mahesh
Yogi. Íhugunarkerfi Maharishi, inn-
hverf íhugun, er einhver áhrifarík-
asta tæknin sem völ er á til að öðl-
ast djúpa slökun og uppræta
streitu. Innhverf íhugun, sem er iðk-
uð af rúmlega fjórum milljónum
manna um allan heim, er einföld
og auðveld huglæg tækni. Áhrifa-
máttur hennar hefur fengist stað-
festur í ljósi fjölda vísindarann-
sókna sem margar hverjar hafa
birst í virtum vísindatímaritum.
Shikar
Þau trúarbrögð sem öðrum frem-
ur grundvallast á valdi gurusins,
rekja upphaf sitt til loka 14. aldar í
því ríki sem þá hét Punjab og ligg-
ur á mörkum norð-vestur Indlands
og Pakistans. Á þeim tíma átti sér
stað mikil blöndun múslíma og hind-
úa í Punjab og varð þar til þessi
trúarhreyfing sem kallast shikismi.
Það er kannski á mörkunum að
hægt sé að flokka shika meðal ann-
arra nýtrúarhreyfinga, a.m.k. ef
miðað er við 200 ára regluna. En
hér er um ný trúarbrögð að ræða
sem náðu endanlegri mótun á ný-
öld. Stofnandi hreyfingarinnar var
gúrúinn Nanak (1469–1539) sem
einbeitti sér að því að leita uppi og
skilgreina nærveru guðs í lífinu hér
og nú.
Ananda Marga
Hreyfingin var stofnuð í Bihar á
Indlandi árið 1955. Stofnandi og
gúrú hennar er Shrii Anandamurti.
Hreyfingin nær nú um allan heim
og er mjög vel skipulögð og vand-
lega stýrt. Nýir meðlimir eru teknir
inn í gegnum kynni af eldri fé-
lögum. Hreyfingin leggur mikla
áherslu á hugleiðslu, yoga. Í hug-
leiðslunni er notuð töfrum hlaðin
setning (mantra). Hún er endurtekin
oft til að hreinsa meðvitundina og
undirbúa farveginn fyrir það sem
kallast æðri meðvitund.
www.speki.net
Ýmis speki
Morgunblaðið/Ásdís
Heimurinn skoðaður.
ÝMIS SPEKI
I Don DeLillo benti á það í skáldsögu sinni MaoII, sem kom út árið 1991, að hryðjuverkamenn
hefðu tekið við því hlutverki af skáldsagnahöf-
undum að breyta innra lífi menningarsamfélaga.
Og það er satt að segja auðvelt að trúa þeim orð-
um, að minnsta kosti virðist varla vera hægt að
sinna mörgum jafn fánýtum störfum nú um
stundir og að skrifa skáldsögu. Að setja orð á
hvítan pappír um tilbúnar sálir, um mannlegar
tilfinningar, um ástand heimsins, um hugmynda-
líf samtímans – lýsingin ein hljómar meira að
segja innantóm. Nei, sennilega er ekki hægt að
hugsa sér neitt jafn fánýtt og að skrifa skáldsögu
þegar ógnarverkin hafa talað. Skáldsagan verður
meira eins og sníkjudýr á tímanum, á lesendum,
á fjölmiðlum, í mesta lagi eins og pirrandi kláði.
II En sennilega varir þetta ástand einungis umstutta stund. Áður en langt um líður verðum
við búin að taka skáldsöguna í sátt á ný. Hún
mun halda áfram því verkefni að varpa ljósi á
menningu okkar og samtíma en ólíklegt er að hún
muni fá einhverju breytt sem máli skiptir. Skáld-
sagan er, eins og allt prentað mál um þessar
mundir, algjörlega áhrifalaus miðill, hún er sak-
laust listform, erkitýpískt tákn sem er orðið svo
inngróið í okkur að það er löngu hætt að koma á
óvart. Það var rétt hjá DeLillo að það eru ekki
skáldverkin sem tala nú heldur ógnarverkin, og
þau tala mál sem við fáum engan veginn skilið,
sem kemur okkur alltaf á óvart. Einmitt vegna
þess eru ógnarverkin öflugasti og áhrifamesti mið-
ill samtímans. Ólíkt skáldsögunni breyta þau því
hvernig við hugsum, hvernig við tölum, hvernig
við hegðum okkur, hvernig við lifum lífinu. Það er
ekkert eins og það var eftir ógnarverkið. Það er
allt eins og það var eftir skáldverkið.
III En við munum samt sem áður halda áframað deila um þetta listform, við munum samt
halda áfram að tala um það hvernig best sé að
lýsa þessum áhrifum af ógnvarverkunum, hvernig
best sé að orða á hvítum pappír það sem við ekki
skiljum. Og alltaf skal einn og einn maður skjóta
upp kollinum sem orðar hlutina á einhvern þann
hátt að okkur finnst við sjá í gegnum móðuna.
DeLillo er sannarlega einn af þeim höfundum.
Hann er með loftnetið uppi. Hann er strákpjakk-
urinn sem stendur upp úr þvögunni öllum á
óvart, bendir á keisarann og segir hátt og snjallt:
Þú ert allsber! Og það er einmitt málið. Ef skáld-
sagan hefur eitthvert hlutverk í samtímanum þá
er það að afhjúpa blindu samtímans á sjálfan sig,
að rjúfa þögnina sem samþykkir alla vitleysuna ...
að benda og segja, svona eru hlutirnir í raun og
veru.
IV Stendhal sagði að skáldskapur væri spegillsem ferðast væri með eftir alfaraleið. Spegill-
inn er sennilega raunsæjasti miðill sem til er. Þeg-
ar sprengjur hafa verið sprengdar þar sem þús-
undir manna fara daglega um í sakleysi sínu þarf
að líta á hlutina með raunsæjum hætti. Það verð-
ur svo að koma í ljós hvort nokkur maður þolir
að sjá það sem spegillinn sýnir okkur eftir það
sem á undan er gengið.
NEÐANMÁLS