Lesbók Morgunblaðsins - 13.03.2004, Page 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 13. MARS 2004 3
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
1 1 . T Ö L U B L A Ð - 7 9 . Á R G A N G U R | U M S J Ó N Þ R Ö S T U R H E L G A S O N | T H R O S T U R @ M B L . I S .
EFNI
Immanúel Kant
skrifaði litla bók sem heitir Grundvöllur að
frumspeki siðlegrar breytni en hún átti eft-
ir að hafa gríðarlega mikil áhrif á siðfræði
seinni tíma. Nú hefur Guðmundur Heiðar
Frímannsson þýtt bókina á íslensku. Krist-
ján G. Arngrímsson ræðir við hann.
Don DeLillo
er einn af fremstu rithöfundum Bandaríkj-
anna um þessar mundir. Þröstur Helgason
skrifar um nýjustu skáldsöguna hans,
Cosmopolis, en hún er skrifuð í skugga at-
burðanna 11. september 2001.
Bláa gullið
er umfjöllunarefni Rúríar um þessar mund-
ir. Súsanna Svavarsdóttir ræðir við hana
um list hennar og eftirmál Feneyjabíennals-
ins sem hún tók þátt í fyrir hönd Íslands á
síðasta ári.
Franz Liszt
er einn af mestu píanósnillingum fyrr og
síðar. Steinunn Birna Ragnarsdóttir rifjar
upp sögu Liszt og fjallar um tónmyndum
hans.
FORSÍÐUMYNDIN
er af hluta verks eftir Hörð Ágústsson sem nú heldur sýningu í anddyri Hall-
grímskirkju á myndaröð er hann nefnir „Myndflokkur um mannsson“.
Þ
að var vægast sagt vandræða-
legt að fylgjast með ágætum
útvarpsstjóra, Markúsi Erni
Antonssyni, halda því fram í
Kastljósi í vikunni að Rík-
isútvarpið/Sjónvarp sé ekki á
nokkurn hátt að bregðast
skyldu sinni sem einn af mátt-
arstólpum íslenskrar menningar. Útvarps-
stjóri getur með nokkrum rétti varið góðan
málstað þar sem í hlut á menningarleg dag-
skrárgerð Rásar 1, fréttaskýringarefni út-
varps og frumkvöðlastarf Rásar 2 við að
kynna, miðla og varðveita nýgilda tónlist.
Þegar hins vegar kemur að hlut Sjónvarps-
ins – sterkasta og mikilvægasta miðils
landsins – varð þessum rabbhöfundi ósjálf-
rátt hugsað til keisarans og nýju fatanna.
Eitt mikilvægasta hlutverk ríkisrekins
Sjónvarps er að safna heimildum um sam-
tímann eins og hann er á hverjum tíma.
Næst í röðinni kemur að hvetja til lýðræð-
islegrar umræðu með því að vera gagn-
rýnið og kryfjandi á þau málefni, sem ber
hæst hverju sinni – leiða áhorfendur inn á
nýjar og áður óþekktar brautir. Metnaður
stjórnenda svo kraftmikils miðils hlýtur
jafnframt að standa til þess að hann verði
uppvaxtarstöð fyrir hæfileikafólk í fram-
leiðslu, dagskrárgerð, listum, blaða-
mennsku og jafnvel fræðimennsku.
Hvað verður til í gagnasafninu árið 2024
þegar við viljum skoða svipmynd af ís-
lenskri menningu eins og hún var árið
2004? Gætum við til dæmis fengið sæmi-
lega heildstæða mynd af menningarlegum
frumkröftum eins og Smekkleysu, Sigur
Rós eða Björk – myndum við í gegnum
heimildaöflun Sjónvarpsins geta séð hvern-
ig íslensk myndlist var í upphafi 21. aldar,
hvernig Listahátíð í Reykjavík eða borg-
arhátíðir fóru fram, hvaða hönnun fólk var
að sýsla við, hvers konar mannlífsflóra
fannst í byggðum landsins? Ég leyfi mér
jafnvel að efast um að Sjónvarpið hafi fest
Sinfóníuhljómsveit Íslands almennilega á
filmu nema á einstaka hátíðartónleikum,
sem segja okkur afar lítið um fólkið og
framtíðarsýn þessa óskabarns þjóðarinnar,
sem RÚV tekur meira að segja þátt í að
reka.
Við hefðum ef til vill dágott úrval fólks í
viðtalsþáttum, sem væri að segja okkur frá
því hvað hefur átt sér stað, muni eða ætti
að gerast; hafsjór af talandi höfuðum í
myndveri sem skiptast á skoðunum, segja
okkur fréttir eða laufléttar skemmtisögur á
laugardagskvöldum. Allt harla gott til af-
þreyingar en þunnur þrettándi í dýpri
skilningi. Miðað við núverandi dagskrár-
stefnu er Spaugstofan sá spegill sem við
helst getum horft í eftir 20 ár. Ég ætla ekki
að rekja þessi dæmi lengra.
Það sem er þó hvað ergilegast í þessu
máli er að enn og aftur virðast menn reyna
að draga gagnrýni á meint menningarleysi
Sjónvarpsins niður á gamalkunnugt plan.
Þetta er gert með því að stilla upp menn-
ingunni gegn íþróttum; hinum hatrömmu
andstæðingum og keppinautum um dag-
skrárkrónurnar dýrmætu. Með því að fá
menningarliðið til segja að of vel sé gert við
íþróttaliðið – er auðvelt að úthrópa það
fyrrnefnda sem kverúlanta og anti-
sportista um leið og veifað er áhorfstölum,
kostunartölum, vottorði frá SÁÁ, Tóbaks-
varnarnefnd, Barnaheill og Guð veit hvaða
tölfræði um forvarnargildi, mannrækt-
argildi, að ég segi ekki trúarlegt gildi –
íþrótta.
En hefur menningarliðið eitthvað til síns
máls þegar það kvartar undan ójafnri stöðu
gagnvart íþróttaliðinu?
Lítum á forgangsröðunina eins og hún
birtist áhorfendum í Sjónvarpi allra lands-
manna. Útsendingar frá Evrópumóti í fót-
bolta er þjóðarviðburður. Sáluhjálparatriði
fyrir íslenska menningu eru einnig sumar-
og vetrar-ólympíuleikar, heimsmeist-
arakeppni, undanúrslit, riðlakeppni, smá-
þjóðakeppni, Formúla 1, NBA, enski bik-
arinn, þýski bikarinn, sá ítalski, spánski,
Mörk vikunnar, Mjólkurbikar, Mysubikar,
bara einhver BIKAR... Rabbhöfundur hef-
ur í gegnum árin átt í nokkrum fjörlegum
rökræðum við forsvarsmenn íþróttadeildar
Sjónvarpsins og stuðningsmenn þeirra – og
þekkir því röksemdir þeirra herbúða harla
vel.
Og þetta er eflaust allt saman rétt.
Menn snúa sig á fæti og hendi, þjálfarar
eru reknir og endurráðnir, liðsmenn hand-
teknir fyrir kynferðislegt ofbeldi, lið eru
keypt og seld. Íþróttir eru einfaldar. Menn
keppa að settu marki, bera sig saman við
þá bestu, úrslitin liggja fyrir.
Hvernig getur menningin keppt við svo
safaríkt fréttaefni? Staðreyndin er sú að
fréttamenn elska tvennt: átök og tölur. Góð
frétt þarf helst að innibera hvort tveggja.
Hér tapar menningin svo sannarlega
hverjum einasta kappleik sem háður er um
mínúturnar í fréttatímanum – og ekki
nema von. Sjáið fyrir ykkur að íþrótta-
fréttamaðurinn í lok kvöldfrétta sem á
hverju kvöldi segir 4–5 íþróttafréttir – um-
breytist í menningarfréttamanninn. Þá
gætu kynningarnar verið einhvern veginn
svona: ,,Ljóðabók Ingibjargar Haralds-
dóttur inniheldur 30 ljóð. Útgáfustjóranum
var skipt út í miðri bók, en henni tókst þó
að ljúka bókinni á mettíma og vinna bók-
menntaverðlaunin í ár.“ – eða – ,,Ólafur
Elíasson er í óða önn við að undirbúa
stærstu sýningu sem hann hefur haldið til
þessa. Hún krefst meira rafmagns en nokk-
ur önnur sýning og mun því eflaust slá öll
aðsóknarmet.“
Það er rétt að geta þess sem vel er gert:
Mósaík er vel unninn og metnaðarfullur
þáttur – en einn og sér nær hann ekki að
vera aflausnari Sjónvarpsins í menningar-
málum. Í brennidepli og Pressukvöld
standa ágætlega fyrir sínu. Kastljósfólk er
flest afburðafínt sjónvarpsfólk. En hvar
eru heimildarþættirnir um stóru tíðindin í
okkar samtíma, leikna efnið og stuttmynd-
irnar, framleiddu menningarþættirnir sem
bjóða upp á meira en að viðmælandi mæti
með kassagítar í föstudagsþáttinn, hvar er
spegillinn á samtímann? Á vel þekktu lík-
ingamáli vina minna á íþróttadeildinni – þá
hefur þetta verið hikandi sókn, klaufaleg
fyrirgjöf og stöngin út.
Menning er ekki alltaf fréttnæm – frekar
en íþróttirnar – og þegar síðasta frétt og
sýning undir kreditlista kvöldfrétta er að
verða einn sterkasti vettvangur lifandi
heimildavinnslu um íslenska menningu –
þá er fokið í flest skjól. Það er ekkert annað
en vísir á einhvers konar helför menningar-
legrar varðveislu og miðlunar í þessum
sterkasta miðli landsins.
Hér er kallað eftir nýrri hugsun og
dirfsku. RÚV hefur um allt of langt skeið
verið eins og villuráfandi munaðarleysingi
sem hvergi á raunverulegt skjól. Það skort-
ir pólitískt þor til að taka á málum; setja
allt undir og móta skýra framtíðarstefnu
fyrir þennan riðandi máttarstólpa íslenskr-
ar menningar.
STÖNGIN ÚT
RABB
S V A N H I L D U R
K O N R Á Ð S D Ó T T I R
skonn@mi.is
JÓHANN SIGURJÓNSSON
HEIMÞRÁ
Reikult er rótlaust þangið,
rekst það um víðan sjá,
straumar og votir vindar
velkja því til og frá.
Fuglar flugu yfir hafið
með fögnuði og vængjagný,
– hurfu út í himinblámann
hratt eins og vindlétt ský.
Þangið, sem horfði á hópinn,
var hnipið allan þann dag. –
Bylgjan, sem bar það uppi,
var blóðug um sólarlag.
Jóhann Sigurjónsson (1880–1919) varð þekktur víða um Evrópu fyrir skáldverk sín
sem voru í anda nýrómantíkur.