Lesbók Morgunblaðsins - 24.04.2004, Page 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 24. APRÍL 2004
NÝJASTA bók Ian Sansom,
Ring Road eða Hringvegurinn
eins og heiti hennar gæti út-
lagst á íslensku, er einkar
áhugaverð að mati gagnrýn-
anda breska dagblaðsins
Guardian sem segir þó erfitt
að festa bókina í einhvern einn
ákveðinn flokk. Þannig sé hún
í raun hvorki skáldsaga né
sjálfsævisaga, né heldur falli
hún í hóp þeirra sagna sem
byggjast á raunveruleikanum
en sé engu að síður verulega
skemmtileg lesning sem líkja
megi við Lake Wobegon eftir
Garrison Keillor. Bókin hafi í
raun aðdráttarafl góðs sjón-
varpsþáttar og sé eins konar
rennsli stuttra frásagna um líf-
ið í smábæ þar sem finna megi
samlíkingar við skrif ekki
ómerkari höfunda en Mark
Twain, Sinclair Lewis og jafn-
vel Dylan Thomas.
Konungsríkið og valdið
TENGSL Bandaríkjanna og
Sádi-Arabíu eru tekin fyrir í
bók Craig Ungers, fyrrum að-
stoðarritstjóra
The New York
Observer. Bókin
nefnist House of
Bush, House of
Saud: The Se-
cret Relation-
ship Between
the World’s Two
Most Powerful
Dynasties og
staðhæfir Unger þar að tengsl
núverandi Bandaríkjastjórnar
við sádi-arabísk stjórnvöld
stjórnist að stórum hluta af
fjármálatengslum sádi-
arabísku konungsfjölskyld-
unnar og fjölskyldu George
Bush, núverandi Bandaríkja-
forseta. Leggur Unger mikið á
sig við að lýsa tengslunum sem
myndast hafa á milli þessara
fjölskyldna í gegnum árin og
er að mati gagnrýnanda New
York Times óneitanlega margt
gruggugt við þau tengsl, auk
þess sem hann bendi réttilega
á að konungsfjölskyldan hafi
aðeins reynst vinir á meðan
allt léki í lyndi.
Slæmur
áhrifavaldur
HIN flóknu tilfinningasambönd
sem myndast geta á æskuár-
unum og siðferðilegar spurn-
ingar sem einnig kunna að
vakna er viðfangsefni nýjustu
bókar William Sutcliffe, Bad
Influence eða Slæmur áhrifa-
valdur eins og heiti hennar
gæti útlagst á íslensku. Þar
segir frá Ben, tíu ára dreng,
og kynnum hans af Carl, sem
óttast engan og fyllir lífið bæði
spennu og hættu. Er æskuvin-
ur Bens, Olly, bætist í hópinn
gerir valdabarátta vart við sig
meðal vinanna sem á eftir að
hafa alvarlegar afleiðingar.
Örlagaförin
til Moskvu
ADAM Zamoyski tekur und-
anhald Napóleons frá Moskvu
fyrir í bók sinni 1812: Napo-
leon’s Fatal March on Moscow.
Þar segir frá hinni örlagaríku
tilraun Napóleons að ráðast
inn í rússneska keisaradæmið
og þeim erfiðu aðstæðum er
þar mættu mönnum hans.
Þannig er umfjöllun Zamoysk-
is, sem er einkar ítarleg,
vægðarlaus og lýsingar hans á
hungri og hörmungum oft mis-
kunnarlausar í látleysi sínu
sem eykur enn frekar á áhrif-
in.
ERLENDAR
BÆKUR
Hring-
vegurinn
George Bush
B
laðamannafélag Íslands veitti í
fyrsta skipti Blaðamannaverð-
launin á árshátíð sinni, hinu svo-
kallaða Pressuballi, fyrr í þessari
viku. Verðlaunað var í þremur
flokkum fyrir (a) rannsóknar-
blaðamennsku ársins, (b) bestu
umfjöllun ársins og loks voru
veitt (c) blaðamannaverðlaun ársins. Verðlaunin
komu í hlut fréttahauka á Stöð 2, Fréttablaðinu
og Morgunblaðinu, fólks sem hefur lengi verið í
eldlínunni í íslenskri blaðamennsku og er vel að
viðurkenningunni komið.
Daginn eftir úthlutunina lýsti Víkverji í
Morgunblaðinu þeirri skoðun sinni að umfjöllun
íslenskra fjölmiðla um Blaðamannaverðlaunin
og úthlutun þeirra orkaði tvímælis. Honum
þótti „ballið og verðlaunin vera heldur ómerki-
legt fréttaefni sem einna helst lýsir því hversu
uppteknir fjölmiðlamenn virðast stundum vera
af sjálfum sér“. Áður hafði hann reyndar við-
urkennt að pistill hans um þetta viðfangsefni
væri undir sömu sök seldur, með honum væri
hann að brjóta eigið boðorð þess efnis „að
blaðamenn eigi ekki að skrifa eða fjalla um
sjálfa sig eða eigin störf í fjölmiðlum nema í al-
gerum undantekningartilvikum“. Ég get tekið
undir þau orð, enda hef ég fyrr á þessum vett-
vangi varað við þeirri tilhneigingu fjölmiðla að
gleyma sér skríkjandi fyrir framan eigin speg-
ilmynd.
Blaðamannaverðlaunin haldast ennfremur í
hendur við þá merkilegu tilhneigingu samtím-
ans að skipuleggja ýmis svið veruleikans sem
íþróttakeppni. Hver listgreinin á fætur annarri
hefur farið þessa leið, eins og Íslensku bók-
menntaverðlaunin, Edduverðlaunin og Gríman
bera vott um, en að auki má benda á enda-
lausar skoðanakannanir um hitt og þetta og ár-
legt val fjölmiðla eða hagsmunaaðila á mark-
aðsmanni ársins, konu ársins, mönnum ársins í
viðskiptalífinu, að ógleymdum kynþokkafyllstu
Íslendingunum. Þessi tilhneiging er auðvitað til
þess fallin að kalla á fjölmiðlaumfjöllun; keppni
og úrslit henta giska vel hinu knappa frásagn-
arformi fréttarinnar. Kannski spilar hér líka
inn í þörf okkar fyrir hreinar línur andspænis
þeim ofurflókna og mótsagnakennda veruleika
sem við blasir.
En þrátt fyrir þessa varnagla fagna ég
Blaðamannaverðlaununum sem slíkum.
Gildi þeirra felst í því að hvetja íslenska
blaða- og fréttamenn til dáða, auka starfs-
metnað þeirra, minna á að vönduð vinnubrögð,
útsjónarsemi og sjálfstæði gagnvart valdastofn-
unum samfélagsins eru aðal góðs blaðamanns.
Væntanlega mun það taka verðlaunin nokkur
ár að festa sig í sessi og þróast. Sjálfum þótti
mér að munurinn á tilnefningarflokkununum
þremur hefði mátt vera meiri, eða a.m.k. ljós-
ari. Svo virðist sem einn blaðamaður gæti sóp-
að til sín öllum verðlaununum fyrir eina úttekt
(merkilega umfjöllun sem góður blaðamaður
byggir á sinni eigin rannsóknarblaðamennsku).
Og hvað um ýmsar aðrar mikilvægar hliðar
blaðamennskunnar, svo sem stílgaldur, viðtals-
tækni eða frumleika, er ástæða til að verðlauna
þær sérstaklega?
Efnið sem fékk tilnefningu að þessu sinni
spannar nokkur helstu hitamálin í íslensku
samfélagi á liðnu ári: boðaða brottför hersins,
stóriðju- og virkjanamál, hræringar í viðskipta-
lífinu, meint brot á samkeppnis- og skattalög-
unum. Einnig var tilnefnd úttekt á grimmum
veruleika HIV-smitaðra á Íslandi og umfjöllun
um kynlífsmarkaðinn, hvort tveggja mál sem
ástæða er til að draga fram í opinberri um-
ræðu. Persónulega hefði ég viljað sjá eitt mál-
efni enn af því tagi á lista yfir tilnefningar, en
það eru málefni innflytjenda á Íslandi.
Þessi árin er Ísland að breytast úr tiltölulega
einsleitu samfélagi í fjölþjóðlegt samfélag fólks
með ólíkan bakgrunn og móðurmál. Þetta er
sama þróun og hefur átt sér stað í flestum
löndum veraldar á liðnum áratugum, ekki síst á
Vesturlöndum. Víða hefur umræðan í fjöl-
miðlum um innflytjendur verið fyrst og fremst
á neikvæðum nótum; einu fréttirnar sem hafa
þótt fréttnæmar hafa verið neikvæðar, fréttir
sem eru til þess fallnar auka á tortryggni og
deilur. Fjölmiðlar geta á hinn bóginn gegnt
lykilhlutverki í að skapa einingu og skilning á
milli fólks sem kemur úr ólíkum áttum. Eitt
mikilvægasta framlag þeirra til lýðræðisins er
leyfa ólíkum röddum samfélagsins að hljóma.
Nokkrir íslenskir blaðamenn hafa á liðnum
árum sinnt málefnum innflytjenda af stakri al-
úð og metnaði, bæði með umfjöllun um tiltekin
mál en ekki síður með persónulega viðtölum
við Íslendinga af erlendum uppruna. Í Rík-
isútvarpinu Rás 1 hafa t.a.m. Ævar Kjart-
ansson og Elísabet Brekkan unnið gott starf og
nú nýlega hefur Elísabet haldið áfram á sömu
braut á síðum DV. Að öðrum ólöstuðum hefur
Anna G. Ólafsdóttir á Morgunblaðinu þó skarað
fram úr. Með skrifum sínum hefur hún und-
anfarin ár gefið íslenskum almenningi einstök
tækifæri til að kynnast fjölda fólks sem hingað
hefur flutt frá ýmsum heimshornum, sögu þess
(sem oft er þyrnum stráð) og þeim jákvæða
sköpunarmætti sem það færir íslensku sam-
félagi. Greinar hennar um innflytjendamál í
Svíþjóð á liðnum vikum eru enn eitt dæmi um
vandaða blaðamennsku sem á sannarlega skilið
að vera tilnefnd til Blaðamannaverðlaunanna að
ári.
FJÖLMIÐLAR
BLAÐAMANNAVERÐLAUNIN 2005
Nokkrir íslenskir blaðamenn
hafa á liðnum árum sinnt mál-
efnum innflytjenda af stakri
alúð og metnaði.
J Ó N K A R L H E L G A S O N
Fyrir stuttu hóf Dove sápufyrirtækið aug-
lýsingaherferð í Lundúnum. Auglýsing-
unum er ætlað að vekja athygli á nýju
stinnandi líkamskremi fyrir konur. Herferð-
inni var hleypt af stokkum með stórum
auglýsingaskiltum með mynd af bústinni
konu íklæddri nærklæðunum einum sam-
an. Á skiltinu stendur eftirfarandi „Nýtt
Dove stinnandi. Prófað á alvöru línum.“
Að sögn Jo Riley, talsmanns Dove í Bret-
landi, var ákveðið að nota hvorki grannar
sýningarstúlkur né myndvinnslu til fegr-
unar í herferðinni. Hann sagði þau hjá
Dove vera meðvituð um að konur væru
orðnar þreyttar á því að sjá fyrirsætur í
auglýsingum sem allar nota sömu fata-
stærð. Nýverið var gerð könnun á vegum
fyrirtækisins þar sem tveir þriðju svarenda
sögðust vera óánægðar með líkama sinn.
Meira en helmingur svarenda sagðist
gjarnan vilja sjá konur með línur í auglýs-
ingum og 56% kvennanna sögðust vera
öruggari með líkama sinn þegar konurnar
í auglýsingunum væru líkari þeim sjálfum.
En erum við konur svona ofurseldar
ímyndinni um fullkomnu photoshop-
konuna að við eigum ekki orð yfir hug-
rekki kvenna sem koma til dyranna eins
og þær eru klæddar með aukakílóin,
hrukkurnar og appelsínuhúðina og láta
taka mynd af sér á nærfötunum í of-
análag. Það er kannski umhugsunarefni
fyrir okkur konur að greina hismið frá
kjarnanum.
Franski félagsfræðingurinn Pierre Bour-
dieu hélt því fram að konur næðu aldrei
jafnrétti fyrr en þær hættu að taka þátt í
hlutgervingu á konum. Með öðrum orð-
um, við konur þurfum að hætta að vera
skrautmunir, hætta að mála okkur og
hætta að taka þátt í því að við þurfum að
vera sætar fyrir aðra (og hætta að telja
sjálfum okkur trú um að við höfum okkur til
fyrir okkur sjálfar!).
Þessi auglýsingaherferð er ekki hugsuð
út frá réttum forsendum að mati undirrit-
aðrar. Það að auglýsa stinnandi líkams-
krem fyrir konur sem teljast mjúkar að
mati hins almenna markaðar, hlýtur að
teljast tvískinnungur. Þetta er frekar nið-
urlægjandi fyrir konur sem eru hafðar að
ginningarfíflum rétt eins og fyrri daginn.
Við konur eigum að vita betur en látum
samt alltaf selja okkur sömu klisjuna um
að staðlað útlit muni færa okkur hamingju
og bæta aðgengi okkar að lífsgæðum.
Opnum augun, konur, hættum að láta
stjórnast og stöndum saman gegn kjaft-
æðinu.
Edda Jónsdóttir
Tíkin
www.tikin.is
Morgunblaðið/Sverrir
ALVÖRU LÍNUR
I Fyrsta mars síðastliðinn voru stofnaðar 570 nýjarbloggsíður á folk.is en nýskráningar höfðu þá und-
anfarna daga rokkað á milli 400 og 500. Þetta kem-
ur fram í frétt á heimasíðu folk.is en þar segir einnig
að vefurinn sé sá fjórði vinsælasti á landinu sam-
kvæmt samræmdum mælingum og með næstflestu
flettingarnar á eftir Morgunblaðsvefnum.
II Íslendingar hópast á vefinn til að blogga. Oghvað er blogg? Jú, síður þar sem einstaklingar
búa til tengla á forvitnilegt efni sem þeir finna á Net-
inu og skrifa um þessa tengla og raunar allt milli
himins og jarðar. Bloggarinn leggur þó höfuðáherslu
á að lýsa daglegri reynslu sinni – oft í pínlegum smá-
atriðum – og hugsunum sem spretta í hversdagslíf-
inu. Blogg er oftast eins og milliliðalaus tjáning, eins
konar vitundarflæði; bloggarinn lætur allt vaða,
hann veltir því ekki mikið fyrir sér hvort textinn sé
vel stílaður, rétt stafsettur, hvort samhengi sé gott
osfrv. Og síst af öllu veltir hann því fyrir sér hvort það
sem hann skrifar geti hugsanlega komið einhverjum
öðrum við en honum sjálfum. Bloggið lýtur engri ut-
anaðkomandi ritstjórn, það er enginn útgefandi,
bloggarinn er sjálfs sín herra. Forsendur bloggsins
eru því allt aðrar en annarra opinberlegra skrifa og
þó einkum prentaðs efnis. Innihald bloggsins er ekki
endilega mjög frábrugðið því sem fólk skrifaði áður í
dagbækur og bréf, en Netið hefur breytt því að nú
koma þessir textar fyrir almenningssjónir.
III Blogg er eins konar framlenging á taugakerfimannsins. Bloggarinn opinberar sálarlíf sitt.
Þekktur bandarískur bloggari, Joe Clark, segir að
bloggið sé tækni til þess að flytja sálarlífið út úr lík-
amanum. „Bloggið þitt er eins og nýr útlimur, nýr
munnur og nýtt heilahvel. Þú ert ekkert líklegri til
þess að skera þessa nýju líkamshluta af þér en hina
sem fyrir eru. Ég held áfram að blogga, ekki fyrir
peninga, ekki til þess að verða frægur, heldur aðeins
fyrir sjálfan mig,“ segir Joe Clark.
IV Bloggið er hugsanlega hápunktur hinnarsterku játningamenningar samtímans sem
birtist einnig með skýrum hætti í fjölda fjölmiðla-
viðtala og í raunveruleikaþáttum. Játningamenn-
ingin er afleiðing rafrænnar fjölmiðlunar, eins og
Marshall McLuhan benti á. Nálægðin sem hinir
rafrænu miðlar skapa var ef til vill óbærileg í fyrstu
en smámsaman féllu múrar einkalífsins. Nú eru
allir menn að öllu leyti hluti af innviðum allra
manna, sagði McLuhan. „Það er ekkert einkalíf og
engir leyndir líkamshlutar. Í heimi þar sem við er-
um öll að innbyrða og melta hvert annað eru dóna-
skapur og klám ekki möguleg. Slík eru lögmál
hinna rafvæddu miðla sem teygja taugarnar svo
þær myndi heimsnet sem fangar allt.“ Bloggið opn-
ar allar gáttir. Bloggið sameinar okkur í einu
taugakerfi. Við vitum auðvitað ekki enn hvernig
þetta breytir okkur. Verður sjálfsmynd okkar skýr-
ari? Verður heimsmyndin þrengri?
NEÐANMÁLS