Lesbók Morgunblaðsins - 24.04.2004, Síða 13

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 24. APRÍL 2004 13
R
ússneski píanóleikarinn Igor
Kamenz heldur tónleika í
Salnum í tónleikaröðinni Tíbrá
á sunnudaginn. Óhætt er að
segja að koma þessa mikla
listamanns sé hvalreki fyrir
tónleikagesti á Íslandi.
Fyrstu kynni mín af Igor
Kamenz voru á tónleikum sem hann hélt í
Freiburg í júlí árið 2000. Tónleikar þessir
voru ein magnaðasta stund sem undirritaður
hefur upplifað í tónleikasal.
Á efnisskrá kvöldsins var: Chopin: Noct-
urne c-moll op. 48/1, Etíða a-moll op. 25/11,
Andante spianato et Grande Polonaise Es-
Dúr op. 22. Liszt: Sonate h-moll. Beethoven:
Sónata no 29 op. 106 í B – dúr „Hammerklav-
ier“. Chopin: Etíða í c-moll op. 10/12. Schu-
mann: Carnaval op. 9.
Ætti hverjum þeim sem til þessara verka
þekkir að vera ljóst að hér er veglega veitt af
veisluföngum píanóbókmenntanna. Tónleik-
arnir voru miklir að umfangi, bæði gríðarlega
erfið verk og löng. Þó var ekki að sjá að nein-
um tónleikagestanna hafi þótt þeir of langir,
því ekki fékk Kamenz að yfirgefa sviðið fyrr
en hann hafði leikið ein 7 aukalög. Þau voru af
ýmsum toga, allt frá Scarlatti sónötum til
Chopin Etíða, og Islamey eftir Balakiriev,
sem er einhver mesti fingurbrjótur píanóbók-
menntanna. Viðbrögð tónleikagesta létu held-
ur ekki á sér standa og voru meira í líkingu
við múgæsing sem sést oftar á rokktónleikum
en á klassískum píanótónleikum. Þarna mætti
segja að ofurmenni við hljómborðið hafi verið
að verki.
Hver er Igor Kamenz?
En hver er þessi Igor Kamenz ?
Igor Kamenz fæddist í Chabarowski í Síb-
eríu árið 1968. Hann hóf snemma nám við tón-
listarskóla í Nowosibrisk og lagði þar stund á
hljómsveitarstjórnun, píanóleik og á fiðluleik.
Kamenz þótti strax í upphafi sýna afburða
hæfileika og árið 1976, aðeins átta ára að
aldri, hóf hann nám við tónlistarháskólann í
Nowosibrisk. Ári seinna kom hann fram sem
gestastjórnandi með útvarpshljómsveit
Moskvuborgar og hljómsveit hins fræga
Bolshoi-balletts. Sama ár kom Kamenz fram í
sjónvarpi um gervöll Sovétríkin þar sem hann
stjórnaði sjónvarps- og útvarpshljómsveit sov-
éska ríkisins. Á þessum árum var Kamenz
einnig tíður gestur á tónleikasviðum víða í
Sovétríkjunum sálugu sem konsertpíanisti.
Þegar Kamenz var þrettán ára stjórnaði hann
hljómsveit Bolshoi-ballettsins, verkum eftir
Shostakovich, fyrir æðstu ráðamenn Sovét-
ríkjanna, þeirra á meðal var Leonid Breshn-
ev.
Árið 1978 fluttist Kamenz ásamt fjölskyldu
sinni til Þýskalands, þá tíu ára gamall, og hóf
nám við tónlistarháskólann í Hamborg. Þar
voru námsgreinarnar sem fyrr hljómsveitar-
stjórnun, píanóleikur og fiðluleikur. Kamenz
var einnig nemandi hjá hinum virta kennara
og konsertpíanista Vitaly Margulis í Frei-
burg, og hinum heimsfræga hljómsveitar-
stjóra, Sergiu Celibidache í München. Hin síð-
ari ár hefur Kamenz einbeitt sér að
hljómborðinu fremur en hljómsveitarstjórnun
og fiðluleik.
Tekið þátt í yfir 60 keppnum
Á námsárum sínum var Kamenz mjög iðinn
við að taka þátt í píanókeppnum um allan
heim, en segja má að ekki hafi hann einungis
haft það markmið að fanga athygli umboðs-
manna og útgáfufyrirtækja, tilgangurinn var
einnig að framfleyta sér og fjölskyldu sinni
með verðlaunafénu. Alls hefur Kamenz tekið
þátt í yfir 60 píanókeppnum og unnið til 18
fyrstu verðlauna og 15 sinnum hlaut hann
önnur verðlaun. Á meðal þeirra keppna sem
Kamenz hefur unnið til verðlauna í eru Franz
Liszt-keppnin í Ungverjalandi og Busoni-
keppnin á Ítalíu og hefur hann alls hlotið um
60 verðlaun og viðurkenningar af ýmsu tagi.
Það sem er merkilegt við þennan árangur
Kamenz í píanókeppnum er að hann hefur al-
gerlega sinn eigin stíl og er óhræddur við að
treysta á sitt listræna innsæi. Segja má að
framan af hafi það verið honum til trafala í
hinum harða heimi tónlistarinnar, þar sem
markaðslögmál ráða oftar en ekki ferð og
gildir þar að skera sig ekki um of úr hvað
spilamennsku varðar.
Útgáfufyrirtækið Ars-Musici hefur gefið út
tvo geisladiska með leik Kamenz og hafa báðir
diskarnir fengið afbragðsdóma og eru gagn-
rýnendur ekki sparir á hástemmdar lýsingar.
Tónleikarnir í Salnum
Á Tíbrár-tónleikunum í Salnum verður efn-
isskráin eftirfarandi:
Ludwig van Beethoven (1770–1827): Sónata
í D-dúr, op. 10/3, nr. 7, Sónata í cís-moll op.
27/2, nr. 14. Alexander N. Scriabin (1872–
1915): 2 Poèmes op. 32. Franz Liszt (1811–
1886): Sónata í h-moll.
Píanósónöturnar sem tónskáldið Ludwig
van Beethoven samdi eru 32 talsins og teljast
til þess markverðasta sem samið hefur verið
fyrir hljóðfærið. Þær spanna allan tónsmíða-
feril Beethovens og má glöggt sjá á þessum
sónötum þá þróun sem átti sér stað í tón-
smíðum hans. Tónsmíðaferli Beethoven er
gjarnan skipt í 3 tímabil og teljast báðar són-
öturnar sem leiknar verða á tónleikunum til
fyrsta tímabilsins.
Fyrri sónatan er samin á árunum 1797–
1798 og er tileinkuð barónessu að nafni Anne
Margarete von Browne. Sónatan er í fjórum
þáttum, og er sónata þessi gjarnan nefnd
„sonate grande“, enda mikil tónsmíð. Þekkt-
asti kafli sónötunar er án efa annar kaflinn
enda ægifagur, hægur og tregafullur Largo e
mesto kafli.
Seinni sónatan eftir Beethoven er hin fræga
Tunglskinssónata. Hún er samin árið 1801 og
er einkum þekkt fyrir upphafið, en sónatan
hefst á hægum draumkenndum inngangi.
Form þessarar sónötu er frekar frjálst, enda
ber sónatan yfirskriftina Sonate quasi una
fantasia, eða sónata sem er eins og fantasía.
Tekið skal fram að þetta verk er óvanalega
framúrstefnulegt sé horft til þess á hvaða
tíma það er samið. Nafn sónötunar, Tungl-
skinssónatan, er ekki komið frá Beethoven
heldur þýska rithöfundinum og skáldinu Lud-
wig Rellstab, sem fannst inngangur verksins
minna sig á hægferðuga bátsferð í tunglskini
á Luzern-vatninu í Sviss.
Eftir rússneska tónskáldið Alexander N.
Scriabin liggur fjöldinn allur af verkum fyrir
píanó, einar 10 píanósónötur auk gríðarlegs
fjölda smærri verka. Verkin sem eru á efnis-
skrá tónleikanna í Salnum á sunnudagskvöld
eru tvö ljóð, eða poème opus 32, samin árið
1903. Ljóðin tvö eru ólík að gerð, hið fyrra
blítt, jafnvel ljóðrænt, en hið seinna þyngra og
ákveðnara að gerð.
Hin stórkostlega h-moll sónata eftir ung-
verska tónskáldið Franz Liszt er án efa eitt
mesta píanóverk rómantíska tímabilsins. Són-
atan var samin á árunum 1852–1853 og gerir
gífurlegar kröfur til þess sem hana flytur.
Form þessarar sónötu er óvenjulegt, því hún
er í einum samfelldum þætti, sem aftur má
greina í þrjá aðskilda kafla. Verkið spannar
allan skala mannlegra tilfinninga, allt frá ljóð-
rænni fegurð upp í mikla dramatík. Píanóleik-
arinn prof. dr. Tibor Szász hefur sett þær
kenningar fram í doktorsverkefni sínu, að í
tónamáli þessa verks kristallist átök milli guð-
legs máttar annars vegar og afla hins illa hins
vegar. Það hefur hann rökstutt með því að
benda á tilvísanir í önnur verk sem öll eru á
einhvern hátt trúarlegs eðlis, og á einhvern
hátt fjalla um baráttu góðs og ills.
Í upphafi þessarar greinar minntist ég á
mín fyrstu kynni af Kamenz sem listamanni.
Síðan þá hef ég heyrt hann þrisvar á tón-
leikum og hefur hann ávallt komið á óvart
með hreint út sagt virtúósískum leik og per-
sónulegri túlkun.
Ég hvet því sem flesta að mæta og hlýða á
þennan stórkostlega píanista á Tíbrár-tónleik-
unum í Salnum.
VEGLEGA VEITT AF VEISLUFÖNG-
UM PÍANÓBÓKMENNTANNA
Rússneski píanóleikarinn
Igor Kamenz heldur
tónleika í Tíbrá í Salnum
annað kvöld kl. 20.
HELGI JÓNSSON
segir frá þessum
virta listamanni.
Höfundur er nemi í tónvísindum.
Igor Kamenz: Hvalreki fyrir tónleikagesti á Íslandi.
„Píanistískt undur, meðal ungra píanó-
leikara skipar hann sérstakan sess, af-
burða listamaður.“
– Süddeutsche Zeitung.
„Óviðjafnanlegur píanisti sem á sér ekki
hliðstæðu.“
– Badische Zeitung.
„Ótrúleg tæknikunnátta og persónuleg
túlkun.“
– Hamburger Abendblatt.
„Píanisti í úrvalsflokki, fullkominn
flutningur.“
– Münchener Merkur.
„Fínustu blæbrigði og tilfinning og
ótrúleg tækni.“
– Frankfurter Algemeine Zeitung.
„Kamenz er nafn sem þolir mörg upp-
hrópunarmerki.“
– Die Welt.
„Píanistísk hamingjustund.“
– Baumer Rundschau.
Umsagnir
um Kamenz
AÐDRÁTTARAFL sögunnar af Sweeney
Todd eins og hún er sögð í leikriti Christo-
phers Bonds fyrir menntaskólaleikfélög er
ekki erfitt að skilja. Þetta er safarík saga af
blóðugri hefnd, uppfull af skrautlegum per-
sónum og stórum tilfinningum. Þar að auki er
skopið ekki langt undan. Verkið er byggt á
gamalli sögn um rakara sem myrðir viðskipta-
vini sína og losar sig við líkin í ógeðfelldu sam-
komulagi við bökuseljuna á neðri hæðinni. Hér
er sagan gerð dramatísk með því að gera
hroðalega meðferð tveggja valdsmanna á
morðingjanum og fjölskyldu hans að tilefni
ódæðanna. Hefndarþorstinn drífur Sweeney
áfram í byrjun, en fljótlega ræður blóðþorstinn
einn ríkjum í sál hans og enginn er óhultur fyr-
ir rakhnífnum beitta, og viðskipti frú Lovett
með bökurnar blómstra.
En þótt efnið sé skraut-
legt er leikritið fremur illa
hristur kokteill af þjóð-
félagsádeilu, fornfálegu
melódrama og nútímaleg-
um svörtum húmor. Og þar
sem allir þessir þræðir
krefjast innlifaðrar leik-
meðferðar og færni alls
leikhópsins reynist verk-
efnið í stórum dráttum of-
viða Leikfélagi Menntaskólans á Akureyri og
leikstjóra þess. Það er helst skopið sem kemst
til skila, en þau hafa tæpast myndugleika til að
hella sér jafnframt af einlægni út í tilfinninga-
rótið sem er hin hliðin á verkinu, og verður
sýningin fyrir vikið lítt áhrifarík, hryllingurinn
kemst ekki til skila þótt tæknibrellur séu í
sjálfu sér býsna vel útfærðar.
Skúla Gautasyni hefur að þessu sinni ekki
tekist nægilega vel upp með mótun stíls sem
hæfir efninu. Fyrir vikið tekst ekki nógu vel að
nýta hæfileika lítt reyndra leikaranna á sann-
færandi hátt. Þetta var áberandi í hópsenum,
sem hefði þurft að vinna mun betur og skapa
sterkari samvinnu aukaleikaranna. Staðsetn-
ingar voru heldur ekki nægilega vel unnar og
hjálpuðu lítt upp á sakirnar, þótt leikmynd
Þórarins Blöndal sé ágætis verk í erfiðum að-
stæðum í Menntaskólanum.
Hópurinn er greinilega nokkuð mis-sviðs-
vanur. Ævar Þór Benediktsson kemst nokkuð
langt með titilhlutverkið innan þeirra tak-
markana sem uppfærslan setur og staðfestir
það sem hann hefur sýnt áður, að hann er leik-
ari sem á framtíðina fyrir sér. Lilja Laufey
Davíðsdóttir stóð sig einnig vel í þakklátu hlut-
verki frú Lovett. Þær persónur sem eru minna
gróteskar og krefjast meiri einlægni skiluðu
sér síður í þessari sýningu, nokkuð sem
reynsla og næmari leikstjórn hefði bætt úr.
Eins dauði,
annars
brauð
LEIKLIST
Leikfélag Menntaskólans á Akureyri
Höfundur: Christopher Bond, þýðandi: Davíð Þór
Jónsson, leikstjóri: Skúli Gautason, leikmynd: Þór-
arinn Blöndal. Menntaskólanum á Akureyri föstu-
daginn 16. apríl.
SWEENEY TODD
Þorgeir Tryggvason
Skúli Gautason
Á VERALDARVEFNUM hefur verið
opnað vefsvæðið gagnasafn.is. Þar gefst
möguleiki á smásöluverslun rafræns efn-
is á Netinu og er m.a. vettvangur fyrir
orðabækur, fræðibækur, kennslubækur,
uppflettirit og tímarit. Fyrstu verkin sem
seld eru í áskrift eru Íslensk orðabók,
Dönsk íslensk orðabók, Bókin um krydd,
Laxnesslykill og Sagnalykill frá Eddu
eða undirforlögum. Notendur geta gerst
áskrifendur að hluta grunnsins eða hon-
um öllum, til lengri eða skemmri tíma og
bæði einstaklingar og fyrirtæki.
Það er hugbúnaðarfyrirtækið Jaðar –
Nethugbúnaður ehf. sem hannað hefur
gagnagrunninn. Tekist hefur samstarf
milli Eddu-útgáfu hf. og Jaðars og ríður
Edda á vaðið og leggur til fyrstu fimm
grunnana og um leið grunninn að gagna-
safni.is.
Orðabækur í
áskrift á Netinu