Íslendingaþættir Tímans - 09.03.1978, Qupperneq 3

á þessum árum og gisti þá gjarnan sam-
kvæmt minni ósk. Dýrmætum tima var þá
ekki variö i að ræöa hégóma. Sem eölilegt
var varð islenzk tunga oft umræðuefnið.
Einnig uppeldis- og skólamál. Þarna fór
oftast þannig, aö ég kennarinn, varö
Þiggjandinn er alþýðukonan innan úr dal,
fræöarinn.
Undir þaö siöasta var okkur kannski
svipað innanbrjósts eins og þeim sem eru
að búa sig undir brimlendingu, þar sem
ferjumaðurinn hyggst leggja út á hafið
aftur, en farþeginn veröur eftir á strönd-
inni og brimgnýrinn hindrar frekari orða-
skipti.
Mér er sérlega minnisstæð heimsókn
Þorbjargar á Gilsá til okkar hjónanna i
Staðarborg á dögunum áður en við flutt-
umst búferlum úr Breiðdal á haustdögum
1971.
Það voru I rauninni ekki orð hennar er
hún mælti til okkar i litlu kveðjusamsæti,
sem gerðu mér þessa heimsókn mjög
minnisstæða, þótt þar væri vel og fallega
mælt, heldur það að ég sannfærðist enn
betur en nokkru sinni áður um að góöir
samferðamenn á lifsleiðinni eru ekki
aðeins öllu gulli verðmætari á meðan
þeirri nýtur á samverustundu og þeir
skilja líka eftir i manni hluta af sjálfum
sér sem maður nýtur góðs af um ókomin
ár.
Þorbjörg á Gilsá hefur reist sér bauta-
stein i sögu okkar kæra móöurmáls og átt-
högunum fyrir gnótt mannkosta.
Þorbjörg hefur reist sér bautastein i
minumhuga sem verða mun mér vegvisir
um ókomin ár.
Ég votta börnum og öðrum ástvinum
t>orbjargar Pálsdóttur samúð mina.
Ilcimir Þór Gislason
t
Þessi fáu og fátæklegu kveðjuorð eru
ekki hugsuð sem nein tæmandi upptalning
á æviatriðum þessarar merkiskonu, held-
ur sem hinzta kveðja frá sonarsyni.
6. febrúars.l. lauk merkilegu h'fshlaupi,
amma min, merkiskonan Þorbjörg R.
Pálsdóttir frá Gilsá i Breiðdal, var öll.
Löngu striði var lokið,hún fékk hægt and-
lát, lézt i svefni. Það er góður og miskunn-
samur dauðdagi þeim sem um árabil
saddur lifdaga hefur þráö endalokin.
Lengi hafði hún beðið eftir aö fá að yfir-
gefa þennan heim, þvi þegar heilsu og
krafta þraut svo að hún gat ekki lengur
haft fótavist óskaði hún þess að sem fyrst
mætti hún njóta hvildarinnar eilifu.
Fyrir nokkrum árum sagði viö mig:
nÉg er orðin svo fjarska þreytt að biða
Lalli minn”, en nú er sú biö á enda og
þeirri ferð sem hófst fyrir rúmum 92 ár-
um lokið i áfangastað.
Þorbjörg amma min hefði orðið
frammámanneskja i þjóðfélaginu ef hún
hefði lifaö sin blómaár nú. Til þess bendir
margt:
Islendingaþættir
Einstakur dugnaður, hröð hugsun og
svo frábært minni og gáfur að sjaldgæft
var og er.auk óbilandi þrautseigju og ólg-
andi lífsgleði. Hún var sönnun þess sem
margir vita, og enn fleiri ættu að vita, að
sitthvað er menntun eða skólaganga. Litið
fór fyrir skólagöngu ömmu minnar, en
menntuð var hún samt betur en margir
þeirsem eytt hafa stórum hluta ævi sinn-
ar hjá hærri menntastofnunum þjóð-
arinnar.
Osjaldan gat hún miðlað mönnum með
langa fræðabraut að baki af gnægta-
brunni þekkingar sinnar, sérstaklega ef
rætt var um ættfræði islenzka tungu eða
þjóðleg fræði. Til marks um hve minni
hennar var með eindæmum öruggt var að
hún sagði sjaldnast eða aldrei „ég man
það ekki” ef spurt var um eitthvaö sem
fyrrum skeði, heldur „það hef ég ekki
heyrt um ” sem sjaldgæft var, heldur kom
að bragði skýr og lifandi frásögn. 83 ára
sagðihún eittsinn við mig, ,,ég er nú farin
að tapa mér mikið andlega, það er nú far-
ið að bera á þvi að ég þurfi að hugsa mig
aðeins um þegar spurt er um eitthvað sem
skeði fyrir löngu.”
Ekki fann ég nú neitt til þess þá. Fyrstu
minningarminar um ömmu eru að hún er
að koma heim úr langferð, en hún var
mikil ferðakona. Þá færði hún mér gula
regnkápu að gjöf, mikinn kjörgrip I aug-
um litils fátæks sveitadrengs, sem ekki
var vanur stóru hvað efni snerti. Þetta
var i enduðu striðinu og þá var fólk i
Breiðdal efnalitið, enandleg reisn og mál-
far snöggt um betra en nú, og þjóðernistil-
finning mjög sterk. Siðan fjölgar minn-
ingunum, hún kennir mér að lesa og
draga til stafs. Fjórum sinnum á dag
verður litill sveinn að koma inn I ömmu-
herbergi og stauta i bók, fyrst stafrófs-
kverinu, en siðar i bókum. Siðan dregur
hann til starfs eftir forskrift ömmu og
áminnt.ur um að vanda vel við stafagerð
og frágang allan. Auk þess fékk ég að
heyra sæg af sögum og ævintýrum, og
þegar háttatiminn kom var fræðsla i bæn-
um og kristindómi fastur liður áður en
lokað var þreyttum augum. Þá var gam-
an að heyra sagt frá fólki og fjarlægum
stöðum.
Égheiti eftir Lárusi afa ogStefáni syni
þeirra ömmu sem dó i blóma lifsins.
„Það er mikil ábyrgð að bera þessi nöfn,
þeir voru báðir drengskaparmenn”,
sagði amma við mig ungan, ,,og þú ert
ekki verður þess nema þú reynir ætið að
vera þitt bezta”. Þannig var hennar lif-
speki, ætið að gera sitt bezta. Lifið lék
ekki alltaf við hana, veikindi á unga aldri
með þeim erfiðleikum sem þeim fylgdu.
Hún naut þó fræðslu einn vetur I kvenna-
skóla i Reykjavik. Eflaust hefur hún þráð
meiri skólagöngu, fróðleiksþorstinn varð
aldrei slökktur. Hún heföi ekki sótt skóla
bara til að fá próf einsog nú tiökast, held-
ur farið til að læra og fræðast. Hún skrif-
aðist á við mikinn fjölda fólks strax frá
unga aldri, og man ég það aö pósturinn
færði á annan tug sendibréfa til hennar I
einu heima að Gilsá. Með þessu móti afl-
aði hún sér mikillar þekkingar á mönnum
og málefnum vitt og breitt gegnum langa
ævi. Hún giftist Lárusi afa um þritugsald-
ur, en missti hann, lifsförunautinn, alltof
fljótt frá fjórum börnum.
En uppgjöf var ekki að hennar skapi.
Erfiðleikar hafa eflaust verið slikir að nú-
timafólk hefði kveinað og kvartað, en
aldrei hef ég heyrt að hún hafi kvartað yf-
ir neinu. Hún hélt búskap áfram ótrauð,
húsaði bæ sinn að nýju, og bætti jörðina
eftir föngum. 1940 tók faðir minn við bú-
stjórn og létti þá mjög álagi af ömmu við
búsýslu er þau móðir min tóku við. Siðar
lifði hún langþráðan draum: Að sjá Gilsá
breytast I stórbýli undir ábúð afkomenda,
Sigurðar sonar sins og Lárusar sonar
hans. Og nú býr aftur Lárus á Gilsá.
Félagshyggja var rikur þáttur I eðli
ömmu minnar. Hún stóð ásamt tveim
stöllum og tryggðavinkonum aö stofnun
Einingar, góðgerðafélags árið 1911. Til-
gangur þess var að styrkja sjúklinga sem
þurftu að fara á sjúkrahús til Reykjavikur
og þá sérstaklega berklasjúklinga á
Vifilsstöðum, en þess var þá brýn þörf.
Nú er þetta hlutverk almannatrygg-
inga, en við stofnun þeirra var Eining lögð
af, en kvenfélag stofnað I þess stað.
Amma minstýrði Einingarsamkomunum
sem voru sumarhátið Breiðdals og nær-
sveita af slikri festu og skörungsskap að
enn er til þess tekið.
Slysavarnir voru henni og mikiö hjart-
ans mál og þá stofnun Björgunarskútu-
sjóðs Austfjarða. Hún var á sinum tima
kjörin heiðursfélagi I slysavarnardeild-
inni i Breiðdal og gladdi það hana mjög.
Þorbjörg amma ferðaðist mikið milli
vina og ættingja er leið á ævina. Hún var
vinamörg og aufúsugestur hvar hún kom.
Hennar mesta yndi var að ræöa viö eðlis-
gáfað fólk. Hún fylgdist ávallt með öllum
fréttum i útvarpi og blöðum. Hún vann
geysimikið starf viö heimildasöfnun fyrir
Orðabók Háskólans sem fram hefur kom-
ið i útvarpi enda talin örugg heimild þó
lærdómstitlar væru engir, þar kom til frá-
bært minni hennar.
Ég minnist þess hve gaman var er við
gengum forðum um Gilsárland og ná-
grenni, við amma. Ég smásveinn,en hún
roskin kona. Svo til hver þúfa, barð, hóll
eða steinn hafði sitt örnefni, auk lækjar-
sytru og tjarnar. Velflest áttu örnefnin
sina sögu, og amma sagði frá á sinn
skemmtilega og lifandi máta. Þessar
stundir voru ómetanlegar.
Seinna verða minningarnar samfelldari
og f leiri. Ég eignast konu, börn og heimili
i fjarlægu byggðarlagi, og alltaf er mikil
tilhlökkun þegar von er á ömmu og lang-
ömmu i heimsókn.Hún tókmiklu ástfóstri
við fjölskyldu mina, og gladdi þaö hana
mjög að sonur minn ber nafn hennar.
Dótturdóttur mina sá hún þvi miður
3