Íslendingaþættir Tímans - 10.11.1979, Side 1

ÍSLENDINGAÞÆTTIR
Laugardagur 10. nóv. 1979. Nr. 37 TIMANS
Þorsteinn Þorsteinsson
fyrrverandi hagstofustjóri
Þorsteinn Þorsteinsson fyrrverandi
hagstofustjóri lést 22. febrúar 1979 nærri
99 ára gamall. Otför hans fór fram 2.
mars 1979 frá Dómkirkjunni. Meö fráfalli
hans á þjóöin aö baki aö sjá gagnmerkum
embættismanni og fræöimanni. Mér er
ljúft aö kveöja þennan forvera minn á
Hagstofunni og lærimeistara meö nokkr-
um oröum, en geri mér ljóst, aö þau ná
skammt, er slikur maöur á I hlut, enda
enginn kostur aö gera dagsverki hans viö-
hlítandi skil i blaöagrein.
Þorsteinn Þorsteinsson var fæddur 5.
apríl 1880 á Brú i Biskupstungum og voru
foreldrar hans Þorsteinn Narfason bóndi
þar og kona hans Sigrún Þorsteinsdóttir.
Þau vorubæöi af traustum bændaættum
komin. Börn þeirra voru sex og komust
þau öll til fulloröinsára. Var Hannes þjóö-
skjalavöröur elstur, en Þorsteinn yngstur
og 20 ára aldursmunur á þeim. Þeir
Þorsteinn og Tómas Guðmundsson skáld
eru systrasynir.
Þorsteinn ólst upp með Hannesi bróöur
sinum frá 11 ára aldri. Stúdent varö hann
1902, með ágætiseinkunn og efstur þeirra
20 sveina, sem þreyttu stúdentspróf þá.
Þegar haustið 1902 hóf hann nám i hag-
fræöi viö Hafnarháskóla og lauk
kandidatsprófi i þeirri grein með hárri
einkunn i' ársbyrjun 1906. Mun hann hafa
verið fjóröi Islendingurinn sem tók próf i
þessari fræöigrein. Eftir heiníkomu gerö-
ist hann starfsmaður i atvinnu- og sam-
göngumáladeild Stjórnarráösins, en frá
ársbyrjun 1909 fluttist hann I fjármála-
deild þess, þar sem hann vann aðallega aö
hagskýrslugerö. Sú grein af starfsemi
fjármáladeildar var skilin frá henni meö
stofnun Hagstofunnar I ársbyrjun 1914, og
var Þorsteinn þá sjálfkjörinn til aö taka
viö embætti hagstofustjóra. Þvi starfi
gegndi hann um 37 ára skeiö, til ársloka
1950, enda varö hann sjötugur á þvf ári.
Þorsteinn helgaöi Hagstofunni mestan
hluta starfskrafta sinna og hann vann þar
ómetanlegt brautryðjendastarf viö mjög
erfiðar aöstæöur, bæöi inn á viö og út á
viö. Þó að hann hafi hlotið almenna viöur-
kenningu fyrir störf sin viö forstööu Hag-
stofunnar, held ég, aö fæstir geri sér ljóst,
hvilikt feiknastarf hann leysti þar af
hendi. Vinnudagur hans á Hagstofunni
var aö jafnaöi frá þvi snemma á morgn-
ana og til 7-8 á kvöldin, og oftast haföi
hann heim meö sér skjöl til kvöldvinnu.
Sumarleyfi tókhann sér ekki nema endr-
um og eins og þá aöeins fáa daga ár hvert.
Og afraksturhans var eftir þessu, bæöi að
magni og gæöum. Ég hika ekki við aö
segja, aömeöal embættismanna á þessari
öld standi fáir eða engir honum jafnfætis
aö þvi er varðar skyldurækni, afköst og
vandvirkni i starfi.
Ef telja ætti upp öll opinber störf
Þorsteins og störf i þágu félagssamtaka
o.þ.h. yrði þaö æði langur listi, sem ekki
verður birtur hér. Astæöa er til aö taka
fram, að hin fjölmörgu aukastörf hans I
ráðum, nefndum o.fl. voru aldrei verk-
efni, sem færöu honum mikil laun fyrir
litla vinnu. öll slik störf hans voru meö
þvi marki brennd, að þau kostuöu hann
mikla vinnu. Ótaldar eru þær nefndir, þar
sem meginhluti starfsins hvildi á honum,
vegna starfsorku hans og ósérhlífni, og
vegna þekkingar hans á þeim málefnum,
sem um var fjallað hverju sinni.
Nefndir ográö, sem Þorsteinn starfaöi i
eða með, voru yfirleitt meö mikilvæg
verkefni, og ber þar hæst landbúnaöar-
vi'sitölunefnd 1943, sem hann var formaö-
ur fyrir. Samkvæmt sameiginlegu áliti
hennar var lögfest ný skipan verðlagning-
ar búvöru, sem slðan I stríösbyr jun hafði
veriö eitt helsta deiluefni stjórnmála-
flokka og talið mjög erfitt úrlausnar. Þó
að hin nýja skipan verðlagningar búvöru
gilti i raun aðeins eitt verölagsár, var hún
tekin litið breytt inn i framleiösluráöslög
1947, og hefur haldist aö mestu óbreytt
siöan. Þar var ákveöiö, aö úrslitavald um
ákvöröun búvöruverðs skyldi vera i hönd-
um hagstofustjóra sem oddamanns I
geröardómi, er úrskuröaöi mál, sem ekki
næöist samkomulag um i Sexmanna-
nefnd. Þessufylgdi meiri vandi og ábyrgö
en áöur haföi veriö lagt á embættismann
ríkisins. Einsætt var, aö þetta hlutverk
heföi ekki veriö faliö hagstofustjóra, ef i
þvi embætti heföi ekki veriö maöur, sem
allir hlutaðeigendur treystu vegna rétt-
Þorsteinn Þorsteinsson á hausti 1978
sýni hans, vitsmuna og þekkingar.
Ritstörf Þorsteins voru ótrúlega mikil
aö vöxtum og fjölþætt. Er þar fyrst aö
nefna öll rit Hagstofunnar I hagstofu-
stjóratlö hans. Hann var sjálfur verk-
stjóri viö samningu allra rita i útgáfu-
flokknum Hagskýrslur Islands, skrifaöi
itarlegan inngang meö þeim öllum og sá
um útgáfu þeirra. Hér var um aö ræöa 130
hefti, mörg þeirra þykkar bækur. Þá sá
hann sjálfur um útgáfu þeirra. Hér var
um að ræöa 130 hefti, mörg þeirra þykkar
bækur. Þá sá hann sjálfur um útgáfu
mánaðarritanna Hagtlöindi og Statistical
Bulletin (varösiöar ársfjóröungsrit), sem
erfyrir erlenda áskrifendur. Hann annaö-
ist og útgáfu á nafnalistum manntalsins
1703, sem gefnir voru út i heftum á árun-
um 1924-47. Ýmis önnur rit samdi hann og
gaf út sem hagstofustjóri eöa sem starfs-
maöur I fjármáladeild Stjórnarráösins,
áöur en hann tók viö forstööu Hagstofunn-
ar. — Þorsteinn var ritstjóri handbókar-
innar „Iceland”, sem gefin var út af
Landsbankanum (uns Seölabankinn tók
viö þvl riti). Þessi bók kom fýrst út 1926,
og stöan 1930, 1936 og 1946 undir ritstjórn