Íslendingaþættir Tímans - 10.11.1979, Blaðsíða 3

unum, sem ég átti a& framkvæma. bar
kynntist ég embættismennsku eins og hiin
gerist best, þvi aö þessar fundargeröir
voru fullkomnar aö þvi er snertir fram-
setninguogannan frágang. Siöar kynntist
ég borsteini náiö. Haustiö 1942 var hafin
barátta fyrir þvi aö sjínd yröi tillitssemi
og aögæsla i meöferö sambandsmálsins,
ogstaöiö viö ákvæöi sambandslagasamn-
ingsins frá 1918. 1 kjarna þessarar hreyf-
ingar voru i upphafi nokkrir áhrifamenn
af eldri kynslóö. beir komu aldrei saman
á fund, en þaö var hlutverk okkar nokk-
urra ungra manna aö vera tengiliöir milli
þeú-ra og aö framkvæma þaö, sem þeir
töldu rétt aö gera. borsteinn borsteinsson
var einn þessara áhrifamanna. Ég haföi
mikil samskipti viö hann meöan sam-
bandsmáliö var á dagskrá — langtimum
saman hittumst viö daglega, enda voru
vinnustaöir okkar i sama húsi. barna
kynntist ég borsteini frá nýrri hlið, sem
skoöanaföstum áhugamanni um opinber
mál. Fáir heyrðu borstein tala opinskátt
um samfélagsmál, þvi aö vegna stööu
sinnar og raunar einnig aö eðlisfari var
hann ógjarn á aö flika skoöunum sinum og
tilfinningum.
Viö fráfall borsteins borsteinssonar
er mér efst i huga þakklæti fyrir ómetan-
lega handleiðslu og hjálpsemi, sem hann
lét mér i té fyrr og siöar. En þó aö þetta
skipti miklu, met ég enn meir þá gæfu að
hafa haft náin kynni af eins göfugum,
vitrum og héilsteyptum manni og
borsteinn var.
Klemens Tryggvason.
Ég mætti borsteini borsteinssyni fyrr-
verandihagstofustjórafyrir jólin i vetur á
Laufásvegi. Hann var enn furöu léttur i
spori. Ég gekk i veg fyrirhann og spuröi:
„Hve gamall ert þU oröinn, borsteinn?”
Hann brosti og svaraöi: „Ég man þaö nU
ekki lengur. En ég er fæddur 1880”. betta
vorugamanmál hans. Hann var aö prófa
hvort ég gæti enn reiknað einföldustu töl-
ur.
Gegnum huga minn liöu fyrstu kynni
okkar, þau er voru mér minnisstæö. Siöan
ný kynningá hverju ári. betta var fulltrUi
kynslóöar, sem var rúmlega tiu árum
eldri,en ég haföi stundum brugöist þeim
vonum, sem ég bar til hennar, en bor-
steinn h aföi þó vaxiö mér I augum, þar til
hann var oröinn 98 ára. Ég fann aö hann
var enn meö hugann viö þau störf, sem
hann haföi valiö sér og kynslóð hans haföi
valiö hann til.
Reyndar haföi ég gleymt þvi, er ég kom
! hagstofuna i fyrsta sinn. Mér haföi ekki
veriö erindi mitt nógu rikt i huga til aö
muna þaö. En hins vegar mundi ég glöggt,
islendingaþættir
er ég frétti þaö voriö 1943, aö skipuð haföi
veriö sex manna nefnd til aö meta þaö,
hvaöa verö væri sanngjarnt aö bændur
landsins fengu fyrir afuröir þær er þeir
seldu á innlendum markaöi. Fram aö
þeim tima höföu þeir sætt þvl verði,er þeir
fengufyrir þær erlendis. baö verö fannst
mér lægst allra afuröaveröa. bá vaknaöi
ég viö þá von aö þetta væri upphaf nýs
tima fyrir islenskan landbUnað. betta
reyndist mér lika til bjargar 1 bráö og
lengd. borsteinn var formaður nefndar-
innar, Guömundur Jónsson bUnaöar-
skólastjóri á Hvanneyri ritari hennar.
Nefnd þessi var skipuö af utanþings-
stjórn Björns bóröarsonar og þaö var
bráöabirgöanefnd sem starfaði aöeins
þetta ár, en hagstofan skyldi eftirleiöis
reikna landbUnaöinum visitölu á þeim
grundvelli, er nefndin bjó honum. Næsta
ár reiknaöi hagstofan bændum 9,4%
hærra verö en nefndin reiknaöi þeim 1943.
bá var alþingi okkar þannig skipaö mönn-
um aömeiri hlutaþeirra þótti þaö verö of
hátt fyrir landbUnaöinn. bá var kallaö
saman aukabUnaöarþing til aö sam-
þykkja þaö, að verö landbUnaöarafurða
yröi óbreytt frá liðnu ári, þótt allt annaö
verölag hækkaöi. Meö þvi tókst aö stööva
þessa 9,4% hækkun landbúnaöarafuröa-
verösins þaö ár, lika tvö næstu ár, 1945 og
1946. Meö þvi tókst Sjálfstæöisflokknum
aö halda Framsóknarflokknum utan
rikisstjórna en halda uppi Nýsköpunar-
stjórn meö Alþýöuflokknum og Sósialista-
flokknum fram i febrúar 1947. betta þóttu
bæöi mér og öörum bændum erfið ár.
Jafiivel bóndi i Sjálfstæöisflokknum, sem
hélt mikla ræöu gegn þessu i bændaklUbb
á Akureyri fékk þennan vitnisburö:
Auratylftir upp hann grót;
ýföi villta strengi.
Viti stillti vel i hóf,
var þvi hylltur lengi.
bá var ég samþykkur þvi, sem hann
sagöi um verö á afuröum bænda.
Ariö 1947 komu til framkvæmda ný lög
um framleiösluráö landbúnaöarins og
meö þeim var Urslitavald um verölagn-
ingu landbUnaöarafuröa lagt 1 hendur
hagstofustjóra ööru sinni. bá var svo
fyrirmælt, aö sexmannanefnd, er skipuö
væri þremur fulltrUum bænda og þremur
fulltrUum launþega skyldi fyrst leita
samninga um verölagsgrundvöll land-
bUnaöarafuröa.en ef samningar um þann
grundvöll tækjust ekki skyldi hlita dómi
hagstofustjóra um þann grundvöll. Ég
var kallaöur sumariö 1947 fulltrUum
framleiösluráös til aöstoöar viö þeirra
baráttu um verölagsgrundvöllinn. Var
mér m.a. faliö aö leggja grundvallar-
sjónarmiö þeirra i rituöu máli fyrir dóm
hagstofustjóra og reyndi ég aö færa þau
sem næst þeim sjónarmiöum, sem fram
höföu komið i nefndarálitinu 1943. bá féll
mér dómur hagstofustjóra um verölagn-
ingu landbUnaöarafuröanna ekki eins vel
og mat hans 1943. Hann fór bil beggja svo
aö báöir gætu sætt sig viö Urslitin.en mér
þótti hann og hans kynslóö um of hneigö
tii þess aö fylgja þeim sjónarmiöum, er
hún vildi skoöa meö stillingu og vitsmun-
um.þannig aö mér voru þau ekki skiljan-
leg.
Svo liöu fjögur ár. Aö þeim árum liön-
um varö ég starfsmaöur hagstofunnar og
þaö varö mér eins og annaö heimili, þar
sem mér leiö vel meöal samstarfsmann-
anna allra. bá var borsteinn hættur þar
sem hagstofustjóri. En þegar hann lauk
þvl starfi varö þaö samkomulag meö hon-
um og nýja hagstofustjóranum Klemens
Tryggvasyni, aö hann tæki að sér mikiö
verkefrii fyrir hagstofuna, skýrslur um
manntaliöl950. betta vannhann aö mestu
heima hjá sér en kom oft I hagstofuna. bá
lágu leiöir okkar oft saman. bá miklaöist
þaö mér, hversu öruggur hann gekk aö
starfi, hversu mikilvirkur hann var og
vandvirkur og umfram allt hversu vel
hann bar árin viö starf sitt. Eftir fá ár
haföi hann skilaö meö prýöi skýrslu sinni
um manntaliö sem hann haföi unniö meö
aöstoö Aka Péturssonar. Ari siöar haföi
hann unniö Ur ameriskum manntals-
skýrslum, sem ekki voru auöveldar til
vinnslu,manntal Islendinga i Vesturheimi
eins og þaö var framast unnt árin 1940 og
1950 „Islendingar i Vesturheimi” i haust-
hefti Andvara 1959. borsteinn haföi áöur
ritaö um þetta efni 1940 um árin 1920 og
1930 I Almanaki bjóövinafélagsins.
Ég er aö visu ekki mannglöggur lengur.
En einusinni uröu mér eftirminnileg mis-
tök um þaö. Ég kom inn í lestrarsal
Landsbókasafnsins ogþóttist sjá borstein
handan viö boröiö sem afgreiöslu-
mennirnir sitja viö, gekk þangaö til aö
heilsa honum. bá reyndist þetta maöur
sem var 29 árum yngri. bá varö mér ljóst
að borsteinn var sá maöur, sem varöveitt
haföi best starfsþrek og starfsvilja þeirra
manna allra, sem ég haföi kynnst og
þekkt. Og ég spuröi mig: Haföi hann ekki
lika lifaö allra þeirra manna best?
Arnór Sigurjónsson
Af marggefnu tilefni skal
það ítrekað, að l Islendinga-
þætti Tímans eru ekki tekn-
ar greinar upp úr öðrum
blöðum. Birtar erugreinar
sem komið hafa í Tímanum
á útfarardegi viðkomandi.
Afmælisgreinar eru ekki
endurbirtar.
I fslendingaþætti berst
mikill f jöldi greina og verða
því þeir, sem senda minn-
ingarorð eða afmæliskveðj-
ur, að hafa biðlund því
nokkur tími líður frá því
greinar berast, þar til unnt
er að birta þær.