Íslendingaþættir Tímans - 21.03.1981, Blaðsíða 4

Jóhann Sveinsson
cand. mag. frá Flögn
Jóhann Sveinsson var fæddur i Myrkár-
dal i Hörgárdal hinn 31. jan . 1897.
Foreldrar hans bjuggu þá þar, en fluttust
siöar aö Flögu, og viö þann bæ kenndi
Jóhann sig. Sveinn faöir Jóhanns var
Jóhannesson bónda og smiðs aö Hvassa-
felli Jóhannessonar, en móðir hans Hall-
friöur Jóhannesdóttir bónda i Flöguseli
Gunnlaugssonar. Bæöi voru þau hjón af
góðum bændaættum eyfirzkum. mun ég
ekki rekja ættir þeirra hér, en visa þeim,
sem vita vilja deili á ættunum i æviminn-
ingu um Braga ættfræðing, bróöur
Jóhanns, eftir Mörtu Valgeröi Jónsdóttur,
sem birtist I 11. bindi Sópdyngju, þjóð-
sagnariti, sem þeir bræður gáfu lit
saman, (1944 og 1951). Eina systur áttu
þeir bræöur, Lilju að nafni, er gift var
Sigursteini Júliussyni frá Brakanda i
Hörgárdal. Hjá þeim hjónum bjó Hall-
friöur móðir þeirra, eftir að hún missti
mann sinn, er varð bráðkvaddur voriö
1923. Jóhann lauk búfræðiprófi frá Hólum
1917, kennaraprófi 1921 og gagnfræðaprófi
utan skóla frá Akureyrarskóla 1924.
Settist hann þá I Menntaskólann I Reykja-
vi'k og lauk stúdentsprófi þaðan 1927,
þrftugur að aldri, og prófi i forspjallsvis-
indum við Háskóla íslands 1928. Veturinn
1929-1930 dvaldist hann I Þýzkalandi og
Danmörku og sótti námskeið i uppeldis-
fræðum í þessum löndum. Haustið 1930
hóf hann nám i islenzkum fræðum viö
Háskóla íslands og lauk cand. mag. prófi
1936. Að loknu kennaraprófi varð Jóhann
barnakennari I öngulstaöahreppi í Eyja-
firöi veturinn 1921-1922 og kennari við
unglingaskóla Glæsibæjarhrepps sfðara
hluta vetrar 1922-1923. Jafnframt
háskólanámi stundaði hann heima-
kennslu meira eða minna. Að loknu kand-
idatsprófi við háskólann stundaði hann
kennslustörf hin næstu ár, við Verzlunar-
skóla Reykjavíkur 1936-1937, við Stýri-
mannaskólann 1937-1938, 1942-1944, 1946-
1947 og 1948-1949 og við Kennaraskólann
1937-1938. Þá var Jóhann og kennari við
unglingaskólann i Keflavik 1938-1939 og
við héraösskólann á Eiðum 1940-1941. Arið
1941 var Jóhann ráðinn bókavörður við
Borgarbókasafnið i Reykjavik og starfaði
viö það, unz hann lét af störfum fyrir
aldurssakir. Jóhann var prófdómari f
Islenzku við Gagnfræðaskóla Austurbæjar
um hálfa öld.
Við Jóhann Sveinsson vorum samstúd-
entar, og mér hefir oft orðið það um
hugsunarefni, hvernig þaö gat atvik-
ast svo, að við skyldum aldrei kynn-
ast á menntaskólaárunum, en það átti
4
raunar ekki aðeins við um Jóhann,
heldur marga aðra A-bekkinga, sem
ég hefi siðar kynnzt og orðið hafa
góðir vinir minir. En ég var sjálfur
B-bekkingur. Ég man vel, hvernig
ég kynntist Jóhanni. Það var i upplestrar-
fíiiokkar undir stúdentspróf, og Halldór
Vigfússon, samstúdent okkar og hollvinur
minn, átti upptök að því. Siðar urðum við
Jóhann námsbræður I norrænudeild, eftir
að hann hafði orðið að hverfa frá námi er-
lendis i' uppeldis- og kennslufræðum, af
fjárhagsástæðum, en það voru þær fræði-
greinar, sem efstar voru i huga Jóhanns
til framhaldsnáms. Það var ekki út i blá-
inn að Jöhann valdi sér til náms hér við
háskólann íslenzk fræði, þvi að þau fræði
munu alla tíð hafa átt hug hans allan, allt
frá barnæsku, er faðir hans, sem var
góður hagyröingur, kenndi honum fyrstu
ferskeytluna. Eftir að við Jóhann urðum
námsbræður i norrænudeild slitnaði
þráðurinn okkar i milli aldrei. Á háskóla-
árum okkar heimsóttum við jafnan hvor
annan, og eftir að ég giftist kom hann oft á
heimili mitt, aufúsugestur okkar hjóna
og barna okkar. Eitt sinn, er hann hringdi
I mig, varð Ragnhildur litla dóttir min
fyrirsvörum ogbar mér þau skilaboð, að
ég ætti aö koma I símann. „Hver vill tala
viðmig”, spurðiég. Hún svaraði: „Það er
hann Jóhann, sem kveður visurnar”. En
Jóhann Sveinsson kom ekki aðeins á
heimili mitt og gladdi mig og fjölskyldu
mfna með komu sinni, heldur gaf hann
mér líka vináttu sina, trausta og óeigin-
gjarna vináttu um mörg ár. Kynnum
minum við Jóhann átti ég meðal annars
að þakka, að ég kynntist Jóhannesi skáldi
úr Kötlum og eignaðist vináttu hans, sem
jafnan hefir yljað mér um hjartarætur.
Jóhann Sveinsson mun jafnan verða
minnisstæður öllum þeim, sem honum
hafa kynnzt. Hann var mjög sérstæður
persónuleiki, bæði í skapi og allri fram-
komu, ræðinn og rabbsamur, enda vfða
heima. Einkum áttu þó Islenzk ljóð og
lausavi'sur hug hans og hjarta. Man ég
ekki til þess, að ég hafi nokkru sinni hitt
hann svo, að hann færi ekki með eina eða
fleiri vísur. Sjálfur var hann hagortur vel
og kunni að beita ferskeytlunni svo að hún
hitti i mark. Til söfnunar lausavísna og
rannsókna á þeim varði Jóhann
fristundum sinum um fjölda ára og lagði
jafnvel á sig feröalög til fjarlægra lands-
hluta til þess að leita uppi kvæðamenn.
Fékk hann fræðimannastyrk i þessu skym
um mörg ár. Jóhann var og formaður
Hagyrðinga- og kvæðamannafélags
Reykjavfkur um skeið. Okkur vinum
Jóhanns gramdist mjög, hve litið kom út á
prenti af vísnasafni hans. Við ásökuðum
hann stundum f huganum fyrir afkasta-
leysi, en vorum við þess umkomnir að
fella áfellisdóm yfir Jóhanni I raun og
veru? Er nokkur þess umkominn að
áfellast aðra, vitum við i raun og sann-
leika aðstæður hver annars og persónú-
legar lffsástæður, þótt við höldum oft, að
við þekkjum öll lifsverk vina okkar og
kunningja og hyggjum okkur vitrari
þeim? Jóhann gaf út tvö bindi af vfsna-
safni sinu, Ég skal kveða við þig vel 1947
og Höldum gleði hátt á loft 1961. Jóhann
birti og nokkur kvæða sinna f blöðum og
mun þeirra kunnast „Nóttin með lokkinn
ljósa”, fallegt og ljóðrænt kvæði, sem Eý'
þór Stefánsson samdi lag við og oft hefir
heyrzt sungið i útvarpi. Hann ritaði fjölda
greina i blöð og timarit, einkum ritdóma
og annað bókmenntalegt efni. Má um þa^
til dæmis nefna „Perlur úr festi” f Skirni
1952 og „Að yrkja stöku” I Unga tslandi
1947, og var það raunar sjálfstæð bók-
Jóhann sá að mestu um útgáfu ljóöa
Sveins Hannessonar frá Elivogum 1933-
Einn var svo ríkur þáttur I háttum
Jóhanns Sveinssonar og framkomu, a
honum verður ekki fulllýst án þess a
minnast á hann, en það var óviðráðanleg
árátta hans til þess að nefna menn ek 1
réttum nöfnum sínum, heldur gefa Þe'nj
auknefni. Ég held, að hann hafi auknefn
okkur flesta skólabræður sina, a.m- ■
sambekkinga sfna, kom þar til al<Ju.jSu
munur hans og ungra æringja, sem ský
ekki eldri háttu hans og höfðu i fraIT1
áreitni við hann. Ég man, að mér ko
þetta i' fyrstu undarlega fyrir, og valð’
oft fyrir mér að átta mig á auknefnú
islendingaþ®^ir