Íslendingaþættir Tímans - 15.07.1981, Blaðsíða 2

Þaö er ekki ætlun mln aö rekja æviferil
Jdns Helgasonar, ritstjóra. Þaö gera
aörir. Frá því aö ég frétti hiö skyndilega
og óvænta frdfall Jóns hefur mér hins-
vegar oröiö hugsaö til þess meö hvaöa
oröum ég mætti lýsa þakklæti minu og
annarra Framsóknarmanna fyrir hans
mikla æfistarf I þágu Framsóknarflokks-
ins. Þegar ég nii sest niöur til aö skrifa
þessi þakklætisorö, finn ég hve fátækleg
þau hljdta aö veröa.
Jóni Helgasyni kynntist ég fyrst ungur
af afspurn í gegnum fööur minn. Hann
hreifst af rithæfni Jóns, ekki sist hinni
næmu tilfinningu hans fyrir islenskri
tungu og sögu. Þaö var aöalsmerki Jóns
hvort sem um er aö ræöa bækur eöa
blaöagreinar, eins og ég hef sjálfur fengiö
svo vel aö kynnast siöan.
Jón hóf störf sem blaöamaður 22 ára
gamall driö 1937. Var þaö hans aðalstarf
allttil æfiloka. Allan þennan tima skrifaði
Jón i blöö Framsóknarflokksins, fyrst I
Nýja-Dagblaöiö 1937—38 og slðan Tim-
ann, aö frátöldum 7 drum frd 1953—61 er
hann ritstýröi vikublaöinu Frjdls þjóð.
Frá 1961 var Jón ritstjóri Tlmans.
A þessum langa starfstlma lætur Jón
Helgason eftir sig mikiö ritverk, eins og
gefur aö skilja. Margt af þvl eru ger-
semar. Nægir aö nefna mikinn fróöleik
um íslensk og erlend málefni I Sunnu-
dagsblaði Tlmans sem lít kom frá 1962—
1974 og Jón ritstýröi lengst af.
Jón Helgason var mikill áhugamaöur
um þjóömál. Hann var félagshyggju-
maöur af hugsjón. Hann vildi sjá ísland
óháö og sjálfstætt. Styrkleikann vildi
hann sækja I samvinnu einstaklinganna.
Jón Helgason baröist fyrir hugsjón sinni I
slnum skrifum bæði um þjóömál og
stjórnmál. Jón skrifaöi ætlö tæpitungu-
laus. Hann skrifaöi mjög gott mál og
markvisst. Meö þvl sem Jón lét frá sér
fara haföi hann mikil áhrif.
Auk blaðamennskunnar var Jón um-
fangsmikill rithöfundur. Hann þýddi
ýmsar góöar bækur á íslenska tungu og
frumsamdi slöari árin margt, bæöi skáld-
rit og bækur um sögulegt efni.
Fráfall Jdns Helgasonar bar aö mjög
óvænt. Hann hafði ekki kennt sér meins.
Hans biöu mörg ritverk sem hann hugöist
snúa sér aö af krafti. Það er illt aö missa
sllkan mann. Sárastur er þó aö sjálfsögöu
harmur hans nánustu. Þeim votta ég
mlna dýpstu samiiö. Þó md þaö ef til vill
vera þeim nokkur huggun aö Jón fékk aö
fara á þann máta, sem hann heföi
áreiöanlega helst kosiö, dn sjiikdómslegu
og kvala.
Meö þessum fdtæklegu oröum kveö ég
Jón Helgason, ritstjóra og þakka honum
ómetanlegt æfistarf I þágu Framsóknar-
flokksins.
St eingrlm ur Hermannsson.
2
Fráfall Jóns Helgasonar, ritstjóra Tlm-
ans, bar aö meö snöggum og óvæntum
hætti svo aö vinir hans og vandamenn
stóöu orölausir og höggdofa viö fregnina.
Þeir vissu ekki annaö en honum slægi
hraust hjarta i brjósti. Samt varö hann
bráðkvaddur á miöjum degi án nokkurrar
viövörunar. Hann var aöeins 67 ára aö
aldri, staddur viö áfangaskil I llfi sinu og
hugði gott til þess aö sinna hugöarefnum
sem biöu hans, vænti sjálfur góöra ára
framundan og aörir honum nákomnir aö
njóta hans. Svo skjótt getur sól brugöið
sumri.
Jón tók sér flugfar noröur til Akureyrar
föstudaginn 3. júli i tilhlökkunarferö sem
staöiö haföi til. Hann ætlaöi aö eyöa ein-
um ljúfum sumardegi viö bakkafagra
veiöiá meö ágætum vini sinum og svila,
Finni Daníelssyni skipstjóra á Akureyri.
Næsta dag óku þeir vestur aö Svartá. Síð-
degis námu þeir staðar viö neösta veiöi-
svæöiö þar sem Svartá fellur djúpblá,
prúö og bakkafögur til móts viö Blöndu.
Þeir settu saman stengur en áöur en Jón
gengi stuttan spölinn fram á bakkann og
minntist viö ána snart gesturinn, sem
allra biöur, hjarta hans sprota slnum og
hann dó inn I land sitt.
En Svartá streymdi áfram út I elfina og
hélt bláum streng sinum skýrum og tær-
um i móöunni langt niöur I dal. Þannig
mun strengur Jóns Helgasonar ritstjóra
einnig halda sér og skera sig úr langt
fram I tlmans straum, ekki aöeins i vitund
þeirra sem næstir honum stóöu eöa
þekktu hann vel og mega muna þann
mann, heldur einnig I vitund þjóöarinnar.
Verk hans eru þeim mætti gædd, einkum
bækur hans. Þar á hann sinn streng sem
lengi mun óma og þjóö hans njóta.
Jón Helgason fæddist á Akranesi 27.
mal 1914, en foreldrar hans bjuggu þó á
Stórabotni i Hvalfiröi þá og lengi síöan, og
þar ólst Jón upp i stórbrotinni náttúrufeg-
urö sem vlgði hann landinu meö ómáan-
legum hætti. Foreldrar hans voru Oddný
Sigurðardóttir og Helgi Jónsson, hrepps-
stjóri. Þau hjón höföu áöur eignast son,
sem lést við fæöingu. Siöan fæddist þeim
annar sonur, sem var Jón og þarf varla
getum aö leiöa, aö honum var vel fagnaö,
enda varö ástríki mikiö meö foreldrum og
honum. Móöir Jóns lést er hann var rúm-
lega tvltugur, en Helgi faöir hans naut
siöar aldurs I góöri umhyggju á heimili
sonar sins og tengdadóttur I Reykjavlk.
Fósturbróður átti Jón, Þórmund Erlings-
son, siðar bónda I Stórabotni, fööur Jóna-
tans prófessors. Hann var aö mestu alinn
upp hjá foreldrum Jóns en nokkru eldri.
Jón fór i Laugaskóla rúmlega tvítugur
og naut þar góös námsþroska undir hand-
arjaöri Leifs Asgeirssonar frænda sins,
sem þá var nýtekinn viö skólanum. Siöan
settist hann i Samvinnuskólann en var þar
aðeins hluta úr vetri, þvi aö hann stóöst
ekki þaö boö aö gerast blaöamaöur á Nýja
dagblaöinu, sem hóf göngu sina 1937. Þar
meö haföi hann valið sér lifsbraut, sem
ekki var auðvikið af. Þegar Nýja dagblaö-
ið var sameinaö Timanum 1938 réöst Jón
þangaö ásamt Þórarni Þórarinssyni, og
þeir uröu buröarásar blaösins næsta ára-
tuginn. Jón annaðist frá öndveröu frétta-
starfiö og var skráður fréttaritstjóri
1947-53 eftir aö Timinn varö dagblað. En
áriö 1953 réöst Jón ritstjóri Frjálsrar
þjóðar, blaös Þjóövarnarflokksins, og var
það i sjö ár, 1953-60. Árið 1961 kom hann
aftur aö Timanum og varð ritstjóri hans.
Þvi starfi gegndi hann til dauðadags. Jón
Helgason var einnig ritstjóri timaritsins
Dvöl árin 1942-43 og hann fór á blaöa-
mannanámskeiö I Stokkhólmi 1938.
Á fréttastjórnarárum sinum viö Tim-
ann mótaöi hann innlendan fréttaflutning
blaösins meö þeim hætti sem af bar og
b'.aöiö bjó langi aö. Þar naut sin gagnger
þekking hans á högum lands og þjóöar,
næmleiki hans á þær fréttir og djúprætt
tilfinning fyrir fólki, sögu og landsháttum-
A þeim árum ritaöi hann einnig daglegan
þátt um mál dags og vegar og vakti at-
hygli fyrir málfar og ritfærni. A rit-
stjórnarárum sinum viö Tlmann eftir 1961
mótaöi hann og annaöist i áratug Sunnu-
dagsblaö Tlmans sem varö I höndum hans
bæöi fróölegt og skemmtilegt aö efni og
naut mikilla vinsælda. Þar bar hæst frá-
sagnir hans af llfi og örlögum fólks frá
liðnum árum og öldum, og þar komu fram
þeir höfundarkostir sem mest voru metn-
ir slöar I bókum hans. Siöasta áratuginn
skrifaöi Jón margt af sundurleitara tagi I
blað sitt og hafði ritstjórn á hendi.
Jón Helgason var formaöur Blaöa-
mannafélags Islands 1948 og stóö þá fyrir
fyrstu kjarasamningum, sem félagiö
geröi viö blööin. Hann var formaður Fé-
lags ungra framsóknarmanna I Reykja-
vík eitt ár og I stjórn Sambands ungra
framsóknarmanna 1938-44, átti sæti i fu11'
trúaráöi framsóknarfélaganna i Reykja-
vik og var varamaður i miðstjórn Fram-
sóknarflokksins til 1953. Siöan var hann i
framkvæmdastjórn Þjóövarnarflokksins
árin 1954-60 og i stjórn Þjóövarnarfélags
Reykjavikur. Áriö 1946 var hann fram-
bjóöandi Framsóknarflokksins I Hafnar-
firöi i tvennum kosningum og áriö 1956
frambjóöandi Þjóövarnarflokksins
Borgarfirði. Jón var áhugamikill um
þjóðmál og heill og ódeigur i baráttu fýrir
þeim málstaö sem hann taldi vé Islensks
þjóðfrelsis og menningar, en hann kunm
ekki vel viö sig I pólitísku dægurþrasi og
lagöi oftast orö i þann belg meö öörum
hætti en þar tiökast.
Jón Helgason sendi frá sér um eöa yf'r
tuttugu bækur og allar vonir stóöu til Þes®
aö þeim mundi enn fjölga. Fyrsta bók
hans var Arbók Feröafélags tslands 1950,
lýsing á ættar- og fæöingarhéraöi hans,
Borgartiröi. A .uununi 1958-62 kom Js'
íslendingaþættir