Íslendingaþættir Tímans - 15.07.1981, Blaðsíða 3

lenskt mannlff út i fjórum bindum. baö
haföi aö geyma frásagnir af fólki og
atburöum liöinna tima. A árunum 1968-70
kom ritsafniö Vér tslands börn i þremur
bindum meö svipuöu efni. Þá ritaöi hann
bækurnar Tyrkjarániöl963 og Hundraö ár
i Borgarnesi 1967. Hann átti einnig nokkur
bindi i ritsafninu Aldirnar og fjallaöi þar
um sextándu, sautjándu og átjándu öld.
Rit þetta er saga i fréttaformi. Þar naut
blaöamannsnæmleiki og blaöamennsku-
still Jóns sín vel. Bækurnar Orö skulu
standaog Þrettán rifur ofan I hvattkomu
út 1971 og 1972, heimildasögur þar sem
fjallaö er um merkilega mannkvisti á liö-
inni tiö. Loks er aö nefna smásagnabæk-
urnar Maökar i mysunni 1970, Steinar i
brauöinu 1975, Oröspor á götu 1977 og
Rautt i sáriö 1978. Hann mun hafa átt
nokkur drög aö fleiri smásögum og hugs-
aöi sér aö búa þær úr garöi I þvi ráörúmi
sem hann vonaöi aö nú færi i hönd til
slikra ritstarfa. Hann annaöist einnig út-
gáfu bókarinnar t sókn og vörn, ræöum og
greinum Eysteins Jónssonar. Þá haföi
hann i smiöum tvær bækur um sviptingar
stjórnmálanna á árunum 1927-33 og er
önnur þeirra nú I prentun en hin skemmra
á veg komin. Þá haföi hann fyrir nokkrum
vikum gengiö frá handriti siöari bindis
um öldina sextándu.
Þaö var alkunna aö Jón Helgason ritaöi
fagurt mál og haföi á valdi sinu blæ-
brigöarikan og næman frásagnarstil.
Þessum kostum gætt var allt sem hann
ritaöi, hvort sem þaö var dægurgrein
undir svipu timamarkanna sem dagblaö
setur eöa gert i betra tómi i bókarskyni.
Þetta svipfagra, oröprúöa og myndrika
mál, runniö beint úr aldasjóöi bókmenn-
ingar og skáldskapar i islenskri sveit, var
aöall hans, og þar átti hann til listatök
sem seint munu fyrnast. Þegar litiö er
yfir bækur Jóns Helgasonar, dylst þaö
varla aö hann á sinn sérstaka streng eöa
höfundaróöal þar sem hann náöi betri tök-
um en flestir aörir meö þeirri gamal-
kunnu leiösögn Platos, aö skáldskapurinn
kemst nær þvi aö vera lifssannindi en
sagan ein og óstudd. Jón Helgason kunni
Þá list aö gefa sögu liöins tima vængi
skáldskapar. Þvi eru mannlifsþættir Is-
landsbarna i bókum hans persónulegt og
sérstætt höfundarverk I Islenskum sam-
tirnabókmenntum og munu lengi halda
uafni hans á loft. Smásögurnar eru af
sama bergi brotnar. Ég tel litinn vafa á
þvi, aö blaöamannsreynslan, sem kom til
liös viö áhuga hans á sögu og lifi kynslóö-
anna, hafi átt rikan þátt i þeim árangri
sem hann náöi 1 þessari bókmenntagrein.
~~ Jón þýddi einnig fjölda bóka, meö sömu
ágætum og annaö sem hann ritaöi.
Jón Helgason kvæntist 19. des. 1942
^iargréti Pétursdóttur frá Lækjarbakka á
^kagaströnd. Foreldrar hennar voru
'slendingaþættir :
Marta Guömundsdóttir og Pétur Stefáns-
son sjómaöur og verkamaöur á Skaga-
strönd. Þau stofnuöu heimili i Reykjavik
og bjuggu lengst af i Miötúni 60. Börn
þeirra eru: Helgi Höröur fil. kand. frétta-
maöurhjá Rikisútvarpinu, f. 14. mai 1943,
Pétur Már, lögfræöingur og fyrrv. bæjar-
stjóri á ólafsfiröi, sem nú starfar hjá
Brunabótafélagi Islands, f. 23. apr. 1945,
og Sturla viöskiptafræöingur, sem nýlokiö
hefur framhaldsnámi erlendis, f. 15. sept.
1953. Einnig áttu þau stúlkubarn sem dó i
fæöingu 21. mai 1956. Margrét er staö-
festumikil, heillynd og listfeng kona og
hefur til aö mynda bundiö allmikiö af hinu
vandaöa bókasafni þeirra hjóna meö
listahandbragöi. Hennar hlutur var mikill
og fórnfús i heimili, barnauppeldi og sam-
búö þeirra hjóna.
Jón Helgason var einstakt valmenni
sem samverkamaður i dagblaðserlinum
og leiösögn hans var aldrei veitt með
valdi heldur hjálpfýsi jafningjans. Hann
varpaöi aldrei verki af sér á aöra, var
ætiö reiöubúinn aö axla sjálfur þyngstu
byröar dagsins af hlifðarleysi sem var viö
brugðið af starfsfélögum. Starfsþol hans
og afköst voru oft svo mikil þegar á þurfti
aö halda, aö menn undruöust. Hjálpsemi
hans og úrræöavilji setti sér aldrei höml-
ur þegar vinur eöa samstarfsmaöur leit-
aöi til hans og hann hikaði ekki viö aö
ganga nærri sér fremur en liösinniö
brygöist. Samstarfsmenn hans báru þvi
ætiö til hans vinarþel og óskoraö traust.
Vinarbönd þau sem hann tengdi — og
aðrir viö hann — uröu óvenjulega sterk og
náin. Skap hans var heitt og viökvæmt og
einlægnin mikil. Hugur hans hitnaöi og
brann þegar hann vissi aöra i nauöum, en
um sár sjálfs sin var hann karlmannlega
fáoröur.
Jón Helgason var unnandi landsins og
náttúru þess og sú rödd kallaöi æ hærra á
hann meö árunum. Hann keypti litiö býli
noröur i landi og naut þar næöisstunda
nokkur sumur, en langræöi þangaö frá
starfsstöövum hér syöra var of mikiö, svo
aö hann seldi þaö af hendi. 1 þess staö fékk
hann landspildu á æskustöövum sinum i
Botnsdal, og reisti þar hús. Þá rættist
gamall og góöur draumur. Hann haföi
einmitt lokiö byggingu hússins á þessu
vori og gekk meö glaöri tilhlökkun aö þvi
verki, aö búa sér og sinum þar sælureit.
Hann var byrjaöur aö stinga þar sprotum
i jörö. Hann hafði lika flutt þangaö ritvél-
ina sina og önnur vinnugögn og bjóst til
starfa. Ég veit aö hann hugöi gott til
dvalar þarna meö fjölskyldu sinni og
barnabörnum. Hann var glaöur og reifur
á þessu sumri, fullur áhuga og starfsorku
og hlakkaöi til komandi daga. Avaxtanna
heföi ekki veriö langt aö biöa.
En þá var hann kvaddur i annaö hús.
Þegar ég hugsa um hann núna finnst mér
hann hafa veriö besti vandalausi sam-
feröamaöur minn, og mér er ekki grun-
laust aö sú hugsun leiti á fleiri en mig.
Andrés Kristjánsson
Þaö uröu ósjálfráö viöbrögö mln,
þegar Helgi H. Jónsson hringdi til mln
laugardagskvöldið 4. júli og sagöi mér
óvænt lát fööur sins, aö ég baö hann aö
endurtaka nafn sitt. ■ Sennijega hefur fal-
izt i þessu einhver von um, aö ég heföi
misheyrt nafniö.
Enn finnst mér, aö ég eigi erfitt með aö
trúa þvi, aö Jón Helgason sé fallinn frá.
Þegar ég sá hann siöast, benti flest eöa
allt til þess, aö hann ætti eftir aö leysa
mörg verkefni af hendi og þar á meöal
þau, sem honum myndi vera einna hug-
leiknust, en hann hefði enn ekki haft tima
til aö sinna. Eiginlega finnst mér þetta
enn.
Þaö er gott dæmi um vinsældir Jóns
Helgasonar.aöhans minnasthér i blaöinu
i dag fleiri menn en áöur munu dæmi um
viðhliöstætttækifæri. Þeim fer fækkandi,
sem fástviö aö skrifa minningargreinar,
og oft fást slikar greinar ekki, nema meö
eftirgangsmunum, þótt vilji sé fyrir
hendi. Þeir, sem minnast Jóns hér I dag,
hafa gert þaö ótilkvaddir.
1 greinum þessara manna kemur þaö
glöggt Iljós, aö Jón Helgason var á sinum
tima I röð fremstu blaöamanna og rithöf-
unda þjóöarinnar. Þaö, sem eftir hann
liggur f rituöu máli, er svo mikiö aö vöxt-
um, aö fáir munu geta talizt jafningjar
hans aöþvfleyti. Þó er meira um vert, aö
allt er þetta vel vandaö og margt meö af-
brigöum. Okkur blaöamönnum getur
hætt til aö vera hroðvirkir, enda tfminn
oft naumur og andinn ekki alltaf reiöubú-
inn. Jón Helgason bar þá viröingu fyrir
islenzkri tungu og frásagnarefni sínu,
hvert, sem þaö var, aö hann kastaði aldrei
til höndunum viö ritstörf.
Þessu fylgdi, aö vinnudagur Jóns
Hdgasonar var oft langur. Þegar vinnu-
deginum hjá Tfmanum lauk, tók hann til
aö sinna öörum ritstö-fum. Oft vann hann
langt fram á nótt. Þetta er skýringin á
hinum miklu afköstum hans.
BókaUtgefendur sóttust mjög eftir þvi
aö fá Jón til aö vinna fyrir sig. Stundum
fannst mér Jón færast meira I fang en
góöu hófi gegndi, ef ekki ætti aö fórna
heilsu og kröftum. Vinnuálagiö var ekki
siztóeölilegt, þegar ljúka þurfti verki meö
tilliti til næstu kauptiöar. Ég hygg, aö Jón
Hélgason hafi veriö oröinn meira slitinn
en viö félagar hans geröum okkur grein
fyrir og dagar hans þvi oröiö færri en viö
vonuöum.
Viö fráfall Jóns Helgasonar veröur mér
framar ööru minnisstætt hversu góöur
samstarfsmaöur hann var. Mér telst svo
til, aö viö höfum unniö náiö saman i 36-37
ár. Samstarf okkar slitnaöi nokkuö um
skeiö, þegar hann geröist ritstjóri
Frjálsrar þjóöar, en fráför hans frá Tim-
anum þá varö meö þeim hætti, aö honum
var auövelt aö koma aftur og var þá vel
fagnaö af gömlum félögum.
Ég held aö mér sé óhætt aö fullyröa
aö leiöarlokum, aö ekki beri neinn
3