NT - 07.06.1984, Side 11

Fimmtudagur 7. júní 1984 11
Emil Bóasson skrifar:
FJARKONNUN
M í fáum orðum má segja að
fjarkörmun sé í því fólgin að
karma eða mæla fyrirbæri og
eiginleika þeirra úr fjarlægð, án
þess að vera á staðnum. Fjar-
könnun eins og hún ér stunduð
um þessar mundir er afsprengi
geimaldarinnar og eftirsóknar-
verð vísindi til að fylgjast með
náttúruauðlindum og veðurfari.
Upphafíð
Mannskepnan hefur um lang-
an tíma haft áhuga á að vita
eitthvað um nágrenni sitt. Kort
var faríð að gera fjrír löngu og
nú á dögum eru þau allvönduð.
Miklar framfarír urðu í korta-
gerð þegar Ijósmyndatæknin
kom fram á sjónarsviðið, en
Ijósmyndatæknin ergrunnurfjar-
könnunartækni nútímans.
Fyrstu nothæfar Ijósmyndir
voru gerðar á Frakklandi áríð
1839. Snemma varð mönnum
ljóst að nota mætti ljósmyndir
við kortagerð. Frá árinu 1849
fram til síðustu aldamóta voru
gerðar tilraunir með að nota
ljósmyndir sem teknar voru úr
flugdrekum og loftbelgjum til
kortagerðar. HemaðaryGrvöld
áttuðu sig mjög snemma á notk-
un Ijósmynda ogljósmyndir voru
teknar úr háloftunum viðnjósnir,
t.d. um stöðu herja við víglínu.
Eitt aUra fyrsta kortið af þeirri
gerð var gert í borgarastyrjöld-
inni í Bandaríkjunum. Pað var
gert kort árið 1862 eftir myndum
sem teknar voru af frönskum
loftbelgjamönnum af víglínunni
við Richmond í sunnanverðum
Bandaríkjunum.
Frá þessum tíma hafa loft-
myndir átt ríkan þátt í kortagerð
um veröld víða. Tæknin hefur
sífellt breyst og tækin orðið vand-
aðri, litmyndir hafa komið fram
á sjónarsvið og enn bætt tækni
við framköllun. Hemaðaryfír-
völd eygðu nýja von þegar eld-
flaugar komu fram á sjónarsviðið
og snemma var farið að taka
myndir frá þeim.
Segja má að þáttaskil hafí
orðið á þessu sviði, þegar Sovét-
menn komugeimfari sínu Spútn-
ik á braut umhverGs jörðu árið
1957. Frá því ári hafa orðið
stórstígar bamfarir á allri tækni
viðgerðmynda utan úrgeimnum
og tekist hefur að skoða jörðina
utan frá.
Nútíma fjarkönnun
Fjöldinn allur af gerGtunglum
eða gerfihnöttum hefur farið á
braut um jörðu síðan Spútnik
var skotið á loft. Margir þessara
hnatta hafa verið notaðir til að
fylgjast með náttúrulegum fyrir-
bæmm á yfirborði jarðar og í
hafinu, meðan aðrir em notaðir
til fjarskipta fyrir síma og sjón-
varp og enn aðrir til rannsókna
og sfðast en ekki sfst til njósna
fyrir hemaðarstórveldin.
í þessari grein er ætlunin að
skýra í örstuttu máli hvemig
nýjasta tækni er notuð til að
fylgjast með' náttúmauðlindum
og breytingum áyfirborði jarðar.
Sumt afþessu er hin sama tækni
og notuð er tiI að rannsaka
fjarlægar plánetur og þekkt er úr
blöðum og sjónvarpi.
Fjarkönnunúr
gerfíhnöttum
Sá gervihnöttur sem náð hefur
hvað víðtækustum vinsældum
meðal vísindamanna sem fylgjast
Fym hluti
með náttúmauðlindum er kall-
aður LANDSAT en áðurERTS.
Alls hefur verið skotið á loft
fjómm gerfihnöttum sem kallað-
irem LANDSAT. þessir hnettir
em á sveimi í rúmlega 900 km
fjarlægð frá yfirborði jarðar.
Þegar geifhnettir em notaðir
til fjarkönnunar er einskonar
myndavél í gerfhnettinum sem
nemur boð fá ákveðnum hluta
af rafseguhófínu en hluti af því
er hið sýnilega Ijós. Pau boð sem
neminn eða myndavélin ná tilsín
em endurvarp eða útgeislun af
yfirborði jarðar. Boðunum er
breytt í talnamnursem síðan em
sendar frá gerfhnettinum til
svokallaðra jarðstöðva. Ein slík
Gerfihnettir eru í dag notaðir til fjarkönnunar
jarðstöð er m.a. við Ulfarsfell
skammt austan Reykjavíkur en
þar er tekið á móti boðum frá
fjarskiptahnöttum.
Þegar boðin em komin til
jarðstöðvarinnar em þau geymd
á tölvutæku formi. Til þess að
vinna úr boðunum þarf all-sér-
hæfða tækni, þar sem talnamn-
unum er m.a. breytt í myndir á
skjá. Pessar myndir sem þá
verða sýnilegar em ofl mjög
grófgerðar og erfítt að átta sig á
hvað þær sýna. En það fer þó
eftir því til hvers notandinn
ætlast.
Myndir frá gerfihnöttum ná
yfir mun stærra svæði en myndir
teknar úr flugvélum, en á hinn
bóginn getur notandinn greint
mun betur þau fyrirbæri sem
fram koma á flugmyndunum en
þeim úr gerfihnöttum.
Notandinn verðuraðgera upp
við sig hverskonargögn hann vill
nota. Mynd tekin frá LANDS-
AT geifihnetti þekur tildæmis
svæði sem er 185 km á hvem
kant eða rúmlega 34.000 ferkíló-
metrar. Petta svæði er myndað
allt samtímis, en ef ætti að
mynda svæði af sama flatarmáli
frá flugvél tæki það langan tíma
og lfma þyrfti saman ótölulegan
fjölda mynda. Vandkvæðið við
LANDSAT myndir er að skýja-
hula og mistur kemur í veg fyrir
að myndir megi gera afyfirborði
jarðarinnar. Petta verðuraðhafa
í huga þegar hagnýtt gildi fiar-
könnunar er athugað. En um
hana verður fjallað nánar í seinni
hluta þessarar greinar.
■ Tækni við fjarkannanir hefur fleygt fram síðustu áratugina, eins og þessi mynd frá því um
aldamótin ber með sér.
M EUU. BÓASSON, landfræðingur, lagði stundárannsóknirá sviði
fjarkónnunar og hvemig hagnýta mætb' þá tækni tii að gera
lanonymgarKon, \no mcmoswr nasKOta i nanwion, unranof
Kanadaaánawm 1979011981 ogermeðNLS.gráðuílandahæði
frátftmetndumakóia.
Gísli Magnússon
byggingastjóri
Kveðjuorð frá
Kaupfélagi Eyfirðinga
Fæddur 29. júní 1917. Dáinn 29. maí 1984.
■ í dag, miðvikudaginn 6.
júní, er til moldar borinn frá
Akureyrarkirkju Gísli
Magnússon, byggingastjóri,
sem andaðist þann 29. maí
s.l. Hann fæddist 29. júní
1917 að Tjörn í Svarfaðardal
sonur hjónanna Magnúsar
Gíslasonar og Jóhönnu Júl-
íusdóttur. Hann hafði ekki
gengið fyllilega heill til skóg-
ar síðustu ár en þó kom
hinsta kallið vinum og vanda-
mönnum í opna skjöldu nú
þegar hann var aðeins 66 ára
að aldri. Stórt skarð er fyrir
skildi, þegar hans nýtur ekki
lengur við.
Það er ekki tilgangurinn
með þessum fáu línum að
rita ýtarlega minningargrein
um Gísla Magnússon, heldur
aðeins að bera fram örfá
þakkar- og kveðjuorð frá
Kaupfélagi Eyfirðinga. Eftir
að hafa búið í Ólafsfirði á
árunum 1945-1965, þar sem
Gt'sli starfaði sem bygginga-
meistari, byggingafulltrúi og
verkstjóri hafnarmálastjórn-
ar, flutti hann til Akureyr-
ar og hóf störf hjá K.E.A.
6. júní 1965. Fyrsta verkefni
hans var ýtarleg úttekt á
aðstæðum til tankvæðingar
mjólkurflutninga í hérað-
inu. Heimsótti hann þá nálægt
öll sveitabýli á framleiðslu-
svæði Mjólkursamlags
K.E.A. og renndu þær heim-
sóknir stoðum undir ýtarlega
staðháttaþekkingu Gísla í
eyfirskum byggðum. Hann
varð síðan byggingastjóri
K.E.A. Hann stýrði fjölda
stórra verkefna í uppbygg-
ingu félagsins í starfsstöðv-
um þess á Akureyri og í
hinum ýmsu þéttbýliskjörn-
um við Eyjafjörð. Hæst ber
að sjálfsögðu stjórn hans á
byggingu hinnar miklu
mjólkurstöövar félagsins á
Akureyri, en það verk var
aðallega unnið á árunum
1974-1980, en ýmis verkefni
önnur mætti nefna í bæ og
byggð, mörg þeirra stór og
heijlandi.
Á löngum starfsferli í
byggingariðnaði hafði Gísli
Magnússon öðlast mikla
reynslu og víðtæka þekk-
ingu. Hann var jafnframt
ágætum gáfum gæddur,
glöggur og athugull. Skap-
gerð hans gerði honum sem
stjórnanda auðvelt að um-
gangast fólk. Hann var því
mannasættir og leysti hver
þau vandamál, sem að hönd-
um bar. Hann gekk jafnan
brautir sanngirni og heiðar-
leika og laðaði fólk til góðra
starfa. Ráð hans voru góð og
til hans var gott að leita. Sem
byggingastjóri Kaupfélags
Eyfirðinga var hann því mjög
farsæll. Fyrir félagsins hönd
flyt ég honum að leiðarlok-
um innilegar þakkir og óska
honum velfarnaðar og bless-
unar Guðs á vegferðinni
handan móðunnar miklu.
Eftirlifandi eiginkona
Gísla Magnússonar og
traustur lífsförunautur er
Sigríður Helgadóttir frá
Ólafsfirði, en þau giftust
þann 5. janúar 1946. Synir
þeirra eru Magnús, múrara-
meistari, sem kvæntur er
Soffíu Tryggvadóttur og eiga
þau fjögur börn, og Víðir,
rafvirki, sem býr ókvæntur
hér í bæ. Persónulega og
fyrir hönd Kaupfélags Ey-
firðinga votta ég þeim dýpstu
samúð og bið þeim huggunar
Guðs í harmi þeirra ogsárum
söknuði.
Valur Arnþórsson
kaupfélagsstjóri
FRUMKVÆÐI OG FORYSTA
í FÓÐURVÖRUMÁLUM
FÓÐURBLÖNDUNARSTÖÐ
SAMBANDSINS
Sundahöfn Reykjavik